Tíminn - 26.05.1988, Side 5

Fimmtudagur26. maí 1988
Tíminn 5
Áður óbirt skýrsla Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um stöðu efnahagsmala á íslandi:
Stjórnun peningamála
torvelduð af vísitölu
Athygli vekur að í skýrslu frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum frá því
í desember s.l., sem m.a. hefur verið send Seðlabanka og öðrum
sem hafa með yfirstjórn peningamála að gera, kemur fram að
erfitt verði að ráða niðurlögum verðbólgunnar á Islandi með því
að beita aðgerðum á sviði peningamála, á meðan vísitölubinding
fjármagns er við lýði.
Skýrsla þessi, er flokkuð sem innanhússplagg hjá stofnuninni
og hefur því hvergi verið í hana vitnað eða rætt um innihald
hennar opinberlega. í henni koma fram skoðanir sérfræðinga
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á stöðu efnahagsmála á Islandi almennt
en upplýsingar sínar hafa sérfræðingarnir frá fjölmörgum íslensk-
um embættis- og ráðamönnum.
Tíminn hefur aflað sér nokkurra
upplýsinga um innihald skýrslunn-
ar sem athyglisvert er að skoða
með hliðsjón af hliðarráðstöfunum
ríkisstjórnarinnar í kjölfar gengis-
fellingarinnar, sem tilkynntar voru
fyrir skömmu. Þar er stigið spor í
átt til afnáms vísitöluviðmiðana
þar sem segir að verðtrygging nýrra
fjárskuldbindinga til skemmri tíma
en 24 mánaða verði óheimil frá og
með 1. júlí þessa árs.
Samkvæmt heimildum Tímans
kemur fram í skýrslunni sú fullyrð-
ing að verðtrygging fjárskuldbind-
inga beinlínis torveldi stjórnun
peningamála á íslandi. Er á það
bent að fjármagnsstreymi í landinu
er nær allt vísitölubundið. Þannig
er fjármagn banka sem bundið er
með bindiskyldu í Seðlabankanum
verðtryggt. Innlán og útlán eru
verðtryggð. Afleiðingin er sú að
verðhækkanir, jafnvel gengisbreyt-
ingar, hafa sjálfkrafa áhrif á pen-
ingaframboðið, hversu miklir pen-
ingar eru í umferð. Skýrsluhöfund-
ar draga af þessu þá ályktun að
sjálft peningaframboðið í umferð á
hverjum tíma sé í vissum skilningi
vísitölutryggt. Því geti reynst erfitt
að grípa til ráðstafana gegn verð-
Bankamenn um afnám vísitölu á fjárskuldbindingum:
ALLT OF MORG
ÓVISSUATRIDI
„Þetta er allt svo óljóst eins og þaö kom frá ríkisstjórninni
og því flest enn í lausu Jofti varöandi frainkvæmdina."
Eitthvaö þessu lík voru dæmigerð svör þeirra bankamanna
sem Tíminn leitaöi hjá upplýsinga um hvernig bankarnir
bregðist við afnámi vísitölubindingar á skammtíma fjárskuld-
bindingar og hvaöa áhrif þetta komi til með að hafa á afstöðu
almennings og ýmisskonar viðskipti næstu mánuðina. Þessi
breyting kemur m.a. til með að snerta innlán og útlán
bankanna, almenn atborgunarviöskipti, fasteignakaup og
ávöxtun orlofsfjár svo eitthvað sé nefnt.
Bankamenn segja ennþá allt of að fást við sem fyrst. Og sömu-
mörg óvissuatriði scm svör þurfi leiðisaðhafaverðihraðarhendur
iSteingrímur Hermannsson um afnám verðtryggingar:
Ekki afnumin af
inniánum strax
Mikill ótti hefur gripið um sig
víða vegna efnahagsaðgerða
ríkisstjórnarinnar, einkum vegna
afnáms verötryggingar sem fram-
sóknarmenn vilja sérstaklega
beita sér fyrir. Bankamenn óttast
það að afnám verðtryggingar á
innlánum yrði til þess að draga úr
trausti sparifjáreigenda á banka-
kerfinu, sem gæti haft alis kyns
afleiðingar í för með sér. Tíminn
spurði Steingrím Hcrmannsson
um þennan ótta.
„Það hefur enginn talað um að
afnema verðtryggingu á innlán-
um strax. Staðreyndin er sú að
bankamenn eru hræddir við allar
breytingar sem eru gerðar. Það
er verið að ræða um það að
komast út úr þessari verðbólgu
víxlverkun sem felst í verðtrygg-
ingu fjármagns. Okkur er fylli-
lega Ijóst að það verður að gerast
smám sarnan. Menn hafa verið
að tala um það árum saman,
nema helst bankamennimir. Þeir
vilja hafa hiutina á hreinu hjá sér.
Það virðist vera svo í þessu þjóð-
félagi að þeir einu sem mega
græða eru þeir sem vcrsla með
peninga. En það gengur ekki
lengur,1' sagði Steingrímur.
Ríkisstjómin hefur verið sök-
uð um slæman undirbúniug
bráðabirgðalaganna og rnenn
telja sig ekki geta áttað sig á því
hvað felist I þeim. „Menn eru að
mála skrattann á vegginn löngu
áður en þeir gera sér grein fyrir
málunum. Það er nefnd sem er að
skoða þetta og mun Ijúka störfum
fyrir lok júní. Er ekki best að
bíða þangaö til?“ sagði Stein-
grímur. JIH
til að koma í veg fyrir afleiðingar
sem skapast kynnu af óvissu-
ástandi í þessum efnum, t.d. að
fólk sökum óvissu taki sparifé sitt
út úr bankakerfinu.
Eitt af fáu sem virðist liggja
Ijóst fy rir er að verðtrygging gildir
áfram á öllum fjárskuldbinding-
um sem samið hefur verið um
með vísitöluviðmiðun fyrir 1. júlí
n.k. Þar með má telja stóran
hluta af núverandi útlánum
bankakerfisins.
Á hinn bóginn virðist t.d. allt
óljóst varðandi skiptikjarareikn-
inga bankanna, sem til þessa hafa
verið baktryggðir með verðtrygg-
ingu, en þessir reikningar geyma
um helminginn af öllum spariinn-
lánum í bönkunum. Þar sem
reikna má með yfir 40% verð-
bólgu næstu 2-3 mánuðina er
Ijóst að bankarnir þyrftu að
hækka nafnvexti á þessum reikn-
ingurn stórlega, a.m.k. um tíma,
ef þeir ætla að tryggja að þessi
innlán beri áfram raunvexti. Svip-
að má raunar segja um önnnur
innlánsform. Virðist því allt eins
mega búast við stóruni sveiflum í
vaxtaprósendum næstu mánuð-
ina, því vonir manna standa til að
verðbólgan hjaðni nú þegar líða
tekur að hausti.
Þessi mismunur, þ.e. að stór
hluti útlánanna er verðtryggður
en mestur hluti innlánanna e.t.v.
ekki, gerir það svo stöðugt flókn-
ara fy rir bankana að gæta jöfnuð-
ar í eignum og skuldum.
Kaupsamningar vegna íbúða í
smíðum hafa allflestir verið verð-
tryggðir á undanförnum árum.
Þar sem þeir eru yfirleitt til
skemmri tíma en 2ja ára sýnist
ijóst að þar verður breyting á,
þ.e. aðfastireðabreytilegirnafn-
vextir komi í stað verðtryggingar-
innar. Svipað getur gilt um bíla-
kaupalán umboðanna og ýmiss
önnur skammtímalán í viðskipta-
lífinu. Benda má á að nafnvextir
þurfa t.d. að vera 43% til að
jafngilda30% verðbótum og 10%
vöxtum.
Þá má benda á að ýmsir hafa
nú áhyggjur af því hvernig ávaxta
á orlofsfé til að tryggja að það
haldi verðgildi sínu til næsta vors.
- HEI
bólgu með því að stjórna peninga-
magninu í umferð þegar svona er í
pottinn búið.
Samkvæmt upplýsingum sem
skýrsluhöfundar höfðu aflað sér
var sparnaður, sem hlutfall af þjóð-
arframleiðslu minni 1987 en 1980.
1980 var hlutfallið 15,8%, en 1984
var það komið niður í 8,7%. Sparn-
aður fór síðan að aukast og var
kominn í 12,5% 1987. En með
tilliti til hækkandi raunvaxta og
hagstæðrar launaþróunar í landinu
er þessi aukning talin hafa valdið
vonbrigðum. Verðtrygging hefur
þó stuðlað að jákvæðri þróun raun-
vaxta og aukið sparnað, en á
kostnað annarra þátta.
Ein ástæðan fyrir þvf að hækkun
raunvaxta hefur ekki tekist að slá
á útlánaþenslu bankanna er ef til
vill hin útbreidda notkun verð-
tryggingar í fjármálakerfinu, segir
í skýrslunni. Greiðslubyrði vísi-
tölutryggðra lána er almennt léttari
lántakendum því vísitölutrygging-
in bætist við höfuðstól lánsins en
ekki hverja einstaka greiðslu.
Nafnvextir af höfuðstól óverð-
tryggðra lána falla hins vegar á
hverja greiðslu. Verðtryggingin
var á sínum tíma tekin upp vegna
mikillar verðbólgu en búist hafði
verið við minnkandi útlánum í
kjölfar hækkandi raunvaxta. Ár-
angurinn hefur ekki verið jafn
góður og vonast hafði verið til.
Hugsanlega skýringu á þessu tclja
skýrsluhöfundar vera miklar niður-
greiðslur ríkisins á vöxtum. í
skýrslunni segir að koma þurfi til
meiri stjórnunar og aðhalds til að
minnka útlánin og jafnvel þurfi
vextir að halda áfram að hækka.
Skýrslan, sem hér um getur, var
eins og áður segir unnin af sérfræð-
ingum sjóðsins eftir viðræður við
seðlabankastjórana Jóhannes
Nordal, Tómas Árnason og Geir
Hallgrímsson, fjármálaráðherra,
viðskiptaráðherra, sjávarútvegs-
ráðherra, forstöðumann Þjóðhags-
stofnunar, forstöðumann Hagstof-
unnar, ásamt fjölmörgum öðrum
starfsmönnum hinna ýmsu ráðu-
neyta. -JIH/BG
Bjarni Bragi Jonsson
aðstoðarbankastjóri í Seðlabankanum:
Útlendingar
óvanir verð-
tryggingunni
Bjarni Bragi Jónsson, aðstoðar-
bankastjóri í Seðlabankanum, var
spurður um þær óhagkvæmu af-
leiðingar sem sérfræðingar Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins telja verð-
tryggingu hafa í för með sér.
„Erlendir aðilar eru óvanir verð-
tryggingu og eiga erfitt með að
gera greinarmun á gildi verðtrygg-
ingar á launum og fjármagni. Þeir
eiga sennilega fyrst og fremst við
það sem menn kalla verðbólgu-
skatt á almenning, gegnum fjár-
magnseign. Að ríkið geti þjónað
lund sinni með því að láta eignir
sem ekki eru á breytanlegum
vöxtum, ekki fylgja strax breyttum
skilyrðum, og þar með hafa af
eigendum fjármagns, hvort sem
það kemur ríkinu til góða eða
ekki.
Ég hef andmælt þessari skoðun
og talið hana á misskilningi byggða
vegna þess að verðtryggingin hefur
skapað mikið traust og hefur mikið
gildi. Við erum með breytanlega
vexti á lang mestum lánastofni.
Það eru uppi ákveðnir fordómar
að það sé eitthvað betra að vera
með vexti sem fást út á breytanleg-
um markaði heldur en að hafa
verðtryggingu. Verðtryggingin
gerir það að verkum að það er
miklu öruggari endurgreiðsla á
lánum, að hún sé ekki of há.
Breytanlegir vextir sem stundum
eru mjög háir, eru undir slíkum
kerfum eiginlega alltaf greiðslu-
vextir. Þannig að við höfum verið
að forðast háa greiðslubyrgi með
verðtryggingunni. Þetta skilja út-
lendingar oft ekki fyrr en búið er
að benda þeim á það.
Menn, sem eru að reyna að
kenna okkur og halda að þeir séu
hænan og við eggið, hafa ekki
alltaf þessa reynslu af verðbólgu-
þjóðfélaginu sem við lifum í. Verð-
bólgan hér er mikil, breytileg og
illfyrirsjáanleg," sagði Bjarni.
En hvað um þá skoðun skýrsl-
uhöfunda að verðtrygging sé ein af
skýringum mikillar útlánaþenslu
íslenskra banka? „Þegar menn eru
komnir með verðtryggingu sem
skýringarþátt á útlánaþenslu, þá
eru menn í rauninni að segja að
það sé ekki raunveruleg þensla.
T.d. ef það er 25% aukning á
útlánum yfir ár og við vitum það að
verðtrygging og önnur ávöxtun
hafa kannski numið 20%, þá er
nýmyndun ekki nema 5% af þessu.
Þá er þetta ekki virk þensla. Við
erum búnir að sjá það hvernig
fjármagnið stöðvast í bankakerfinu
og sjóðakerfinu og í verðbréfum
þegar það má verðtryggja og
hvernig það hefur hrunið niður
þegar það er ekki. Verðtrygging er
ekki lengur neitt sem er fyrirskipað
með lögum, það er bara eitt form
af þeim kjörum sem velja sér í
frjálsum samningum," sagði
Bjarni. JIH