Tíminn - 26.05.1988, Blaðsíða 15

Fimmtudagur26. maí 1988
Tíminn 15
Sigrún Árnadóttir
Sólbergi, Reyöarfiröi
Fædd 14. september 1899
Dáin 21. mars 1988
Sigrún Árnadóttir, sem hér er
minnst, var dóttir hjónanna Ragn-
heiðar Pétursdóttur og Árna Guð-
mundssonar en þau bjuggu í Stóru-
Skógum í Stafholtstungum í Mýra-
sýslu. Alsystkini Sigrúnar voru tvö: Ing-
ólfur, sem fæddur var aldamótaárið og
rak þvottahúsið Laug í Reykjavík síð-
ustu áratugi ævi sinnar, og Ágústa er
dó í bernsku. En einnig ólst upp á
heimilinu Ólína I. Jónsdóttir, sem
síðar varð húsfreyja á Skipanesi í
Leirársveit og býr nú á Akranesi.
Ragnheiður Pétursdóttir lést árið
1917 og nokkrum árum síðar hóf
Árni aftur búskap með Jónínu Guð-
rúnu Jónsdóttur. Eignuðust þau tvo
syni: Guðmann sem dó kornungur
og Jónmund Heiðar, sem varð bóndi
á Ölvaldsstöðum í Borgarhreppi og
lést í dráttarvélarslysi í blóma lífs
síns.
Sigrún ólst upp í Stóru-Skógum
við allt venjulegt atferli sveitabarna.
Hún gerþekkti allt það starf og strit,
sem sveitalífi fylgdi. Árið áður en
hún fermdist var hún vestur í Dölum
hjá föðursystur sinni en fermdist frá
Stóru-Skógum. Um tvítugt fór Sig-
rún til Reykjavíkur og hóf að vinna
þar fyrir sér við margs konar störf:
vistir í húsum, fiskvinnu, sauma og
kaupavinnu á sumrum. Hún var t.d.
lengi í vist hjá Einari H. Kvaran og
hún vann í þvottahúsi ásamt Jónínu
Narfadóttur, sem lést á s.l. ári. Urðu
þær vinkonur og síðar mágkonur
eftir að Jónína giftist Ingólfi bróður
Sigrúnar. Leið svo tíminn fram til
sumarsins 1930 að hún réð sig í
kaupavinnu að Prestsbakka í Bæjar-
hreppi í Strandasýslu. Þarna var líka
ungur kaupamaður, Arthúr Guðna-
son frá Reyðarfirði. Tókust með
þeim kynni og fóru þau að búa
saman árið eftir. Fluttu þau þá
austur á Reyðarfjörð á miðju ári og
bjuggu fyrst í húsinu Klöpp, sem er
yst í Búðareyrarkauptúni en hófust
svo handa um að byggja sér hús. Er
það utarlega í kauptúninu, skammt
frá Klöpp og nefnist Sólberg. Bjuggu
þau þar alla tíð síðan. Til þeirra var
gott að koma og vinhlýtt viðmót
húsfreyjunnar veitti birtu og yl til
þeirra sem að garði bar. Nú býr
Arthúr þar einn eftir lát konu sinnar.
Þrjú eru börn Arthúrs og Sigrún-
ar. Elst er Ásdís Ragnheiður, búsett
í Reykjavík; næstur er Guðni Aðal-
steinn, búsettur á Reyðarfirði, en
yngstur er Árni Ingólfur, búsettur í
Reykjavík.
Á Reyðarfirði stundaði Arthúr
alla algenga verkamannavinnu, jafnt
á eyrinni sem við byggingar en auk
þess höfðu þau stuðning af landbún-
aði, höfðu kú fyrst en einnig garða
og kindur allan búskapartímann. Á
stríðsárunum vann hann mikið við
smíðar. Oft var vinnudagurinn lang-
ur og þurfti Sigrún þá að grípa í
útistörfin auk þess að sjá um heimil-
ið. En hún prjónaði einnig og saum-
aði heima til að drýgja tekjur heimil-
isins. Kom sér vel að vera uppalin
við sterkar vinnuvenjur til að geta
beitt sér í lífsbaráttunni svo að unnt
væri að komast sæmilega af. En
Sigrún undi sér vel á Reyðarfirði og
l'ann lífsgæfu sína þar. Henni þótti
þó alla ævi vænt um æskuslóðirnar í
Borgarfirði og þegar leiðin lá upp á
Hérað hafði hún orð á því hversu
fagurt væri um að litast víða, þar
væri svo svipað því sem hefði verið
heima. Og satt er það að byggðum
Borgarfjarðar svipar á ýmsan hátt til
Fljótsdalshéraðs, langir lágir ásar
með flötum blám á milli, marflöt nes
og straumhæg vatnsföll, víðlend
öræfi liggjandi að háfjöllum og jökl-
um inn til landsins. Hafði Sigrún
látið orð falla um að hún gæti vel
hugsað sér að eiga heima á Héraði.
Höfundur þessarar samantektar
má minnast sumardags fyrir 54
árum. Ég stóð einn á engjum og
rakaði slægju. Kom þá móðir mín
skyndilega, kallaði til mín og sagði
mér að koma strax heim, því nú
væru komnir gestir. Þá sá ég Arthúr
og Sigrúnu í fyrsta skipti en við
Arthúr erum hálfbræður sammæðra.
Hafði ég ekki séð þau áður svo að ég
mundi eftir. Varð ég þarna fyrst
undrandi og svo glaður. Síðar kom
ég nokkrum sinnum til þeirra að
Sólbergi, helst á haustum, þegar við
Héraðsmenn vorum að reka sláturfé
á Reyðarfjörð. Þá gisti ég stundum
hjá þeim. Minnisstæðast verður mér
kvöld í september 1945 er ég gisti
þar eina nótt, meðan ég beið eftir
skipi á leið til Reykjavíkur. Ég var
að fara þangað í skóla og um leið í
fyrsta sinn út í hinn stóra heim,
öllum ókunnugur syðra. Naut ég nú
ráðlegginga Sigrúnar um það hverja
ég skyldi hitta þegar þangað kæmi.
Hún var þaulkunnug ýmsum þar og
sagði mér frá fólki, sem reyndist mér
hjálplegt þegar ég kom til Reykja-
víkur. Þannig vísaði hún mérveginn
og hennar ráð brugðust ekki. Fyrir
þau ráð og kynni sem af þeim tókust
má ég vera þakklátur.
Sigrún Árnadóttir á Sólbergi var
ein af þeim manneskjum, sem ætíð
ganga hljóðlega, ótrauðar og æðru-
laust til starfa, vitandi að lífið er
beint af augum og engin leið til
baka, nema í huganum og á hljóðum
stundum. Við leiðaskil koma mér í
hug orð, sem sveitungi hennar og
nærri jafnaldra, Sigríður Einars frá
Munaðarnesi, lætur falla í ljóðabók-
inni Kveður í runni árið 1930:
„Langt að baki er lífsins
skýjaborg,
löngu brennd med allan dreymda
auðinn.
Við skulum halda áfram, hægt og
hljótt. “
Þetta gætu verið einkunnarorð í
lífi Sigrúnar Árnadóttur.
Ég votta Arthúr bróður mínum,
börnum hans og fjölskyldum þeirra
mína innilegustu samúð og bið þeim
allrar blessunar.
Sigurður Kristinsson
Það var mánudaginn 21. mars s.l.
að síminn hringdi hjá mér. Sá, sem
talaði til mín, var Arthúr Guðnason
á Reyðarfirði. „Sigrún, konan mín,
er dáin, hún dó í niorgun, eftir að
hafa legið veik á sjúkrahúsi aðeins
viku.“ „Guð blessi minningu
hennar," var svar mitt. „Ég hef
samband við þig seinna," sagði Arth-
úr og það gerði hann.
Ég var stundum í vetur að velta
því fyrir mér að heimsækja hana á
Reyðarfirði, ef við báðar lifðum. Nú
var það orðin staðreynd að sú ferð
verður ekki farin. Ég hafði farið í
heimsókn til þessara hjóna af og til
á síðustu áratugum. Leiðin um
Fagradal hreif mig ætíð með sínum
vinalegu hlíðum og skógi og neðar
með ægilegum gljúfrum á hægri
hönd. Svo allt í einu opnaðist Reyð-
arfjörður, oft spegilsléttur á milli
hárra fjalla - hvert eitt með sitt
svipmót. Ávallt fékk ég góðar mót-
tökur. Var þá keyrð um nágrennið,
ýmist af eiginmanni Sigrúnar eða
Guðna syni þeirra. Stundum geng-
um við Sigrún út saman, því báðum
voru þær samverustundir okkur
kærar.
Á Reyðarfirði, æskuslóðum
manns hennar, átti Sigrún heima
nær sex áratugi. Þau byggðu sér nýtt
hús utarlega í þorpinu og nefndu
það Sólberg. Mér féll það heiti
sérlega vel. Sambúð þeirra hjóna
var farsæl og hamingjusól þeirra
gekk aldrei til viðar. Náttúrlega
höfðu skipst á skin og skúrir í langri
lífsbaráttu, hvernig gat annað átt sér
stað?
Þau áttu ætíð skepnur, kú og
kindur fyrstu árin, síðar aðeins kind-
urnar. Arthúr stundaði ýmsa smíða-
vinnu, því hann var einkar lagtækur
maður, en Sigrún saumaði og prjón-
aði með heimilisverkum. Allt lék í
höndum hennar. Svo fæddust þeim
þrjú börn, sem heita Ásdís Ragn-
heiður, Guðni Aðalsteinn og Árni
Ingólfur yngstur. Öll eiga þau af-
komendur. Þau hjón studdu börn
sín eftir mætti fram á veginn, uns
þau giftust öll og stofnuðu sín eigin
heimili. Þá unni Sigrún mikið barna-
börnum sínum og sérstaklega var
henni tíðrætt um Pál sonarson sinn.
Hann var svo góður og hjálpsamur
við afa sinn með kindurnar. Enda sá
ég hann oftsinnis hjá þeim.
Þegar árin færðust yfir og heilsu
Sigrúnar tók að hraka, annaðist
Arthúr hana frábærlega vel, sleppti
varla af henni auga né hendi. Enda
sagði hún mér oft að betri mann
hefði hún ekki getað eignast. En
sem betur fór entist Sigrún til að
hafa fótavist og nokkra vinnugetu til
síðustu stunda.
Sigrún Árnadóttir var fædd að
Stóru-Skógum í Stafholtstungum,
ystu tungunni sem svo er nefnd og er
sú eina af þrem sem heldur sínum
upprunalega skógi. Foreldrar henn-
ar voru Árni Guðmundsson, fæddur
og uppalinn í sömu sveit, og Ragn-
heiður Pétursdóttir frá Akranesi.
Þau voru bæði miklar heiðursmann-
eskjur, Árni orðlagður dugnaðar-
forkur en hún kát, léttlynd og
söngvin. Glatt var á hjalla ef gest bar
að garði og ætíð útrétt hjálparhönd
ef þess þurfti með í næsta nágrcnni.
Foreldrar Sigrúnar voru ieiguliðar
eins og kallað var. Sigurður og
Guðrún á Haugum í sömu sveit áttu
jörðina. Almæli var að Sigurður
hefði verið mjög ánægður með að fá
Árna á jörð sína. Haugahjón voru
barnlaus en hvort það kom nokkuð
máli við létu Árni og Ragnheiður
dóttur sína bera nafn þeirra. Þannig
var til komið Sigrúnarnafnið. Hún
fæddist á fyrsta búskaparári þeirra í
Stóru-Skógum.
Ég undirrituð var tekin í fóstur að
Stóru-Skógum aðeins fárra vikna
gömul. Þaðan á ég því allar mínar
bernskuminningar. Ég unni sömu
slóðum og Sigrún. Þetta batt okkur
saman sterkari böndum en orð fá
lýst.
Stóru-Skógar standa hátt uppi
undir ás. Þegar komið er upp á
Bjallann (ásinn), sem svo er
nefndur, blasir við eitt víðasta útsýni
í Borgarfirði. Sérkennilegar stórar
klappir eru fram undan túninu og
svo holt og skógar allt um kring. En
náttúrufegurð er annað en landgæði.
Það fer ekki alltaf saman og svo var
hér, enda er bærinn nú niðurrifinn
ogekkilengurbýli þarna. En borgar-
búar virðast kunna að meta staðinn.
Þegar ég kom að Stóru-Skógum
1910 var Sigrún 11 ára en Ingólfur
bróðir hennar var fæddur árið 1900.
Árið áður en ég kom höfðu Skóga-
hjón misst sex ára dóttur, Ágústu að
nafni. Hún var eðlilega mikið syrgð
og hennar sárt saknað. Hvort Ragn-
heiður bauðst til að taka mig, þetta
kornabarn, veit ég ekki en betri
móður en Ragnheiði var ekki hægt
að hugsa sér. Ég naut ekki síður
ástríkis hjá fóstra mínum. Strax eftir
fermingu fóru systkinin í vistir svona
tíma og tíma en komu öðru hvoru
heim. Sigrún var meira í burtu -
mest vestur í Haukadal hjá föður-
systur sinni. Alla tíð þótti henni
innilega vænt um Haukadalinn. En
þessi ár full af frelsi voru ekki mörg.
Ragnheiður, móðir Sigrúnar, var
veik allan veturinn 1917 og dó um
vorið. Ég var aðeins 7 ára gömul.
Sigrún gegndi nú ekki aðeins systur-
hlutverki heldur tók hún að sér
móðurskyldu við mig og húsmóður-
störfin fyrir föður sinn. Þetta fór
henni vel úr hendi þó ung væri. En
þremur árum síðar var heilsu hennar
svo háttað að hún varð að fara til
Reykjavíkur til langdvalar að leita
sér lækninga. Faðir hennar hlaut að
bregða búi og láta mig fara á annað
heimili. Það var honum sársaukafullt
en allt fór þetta betur en á horfðist.
Ég fluttist á gott og mikið menning-
arheimili en fóstri minn var þarna
áfram í tvö ár hjá nýjum leigjendum.
Síðari veturinn kynntist hann ágætri
konu, sem var ekkja með eina
dóttur með sér. Þá byggði hann
• nýbýlið Mið-Skóga þar sem fjárhús
hans stóðu. Þessi kona hét Jónína
Guðrún Jónsdóttir og hún varð hans
ástkæri lífsförunautur meðan heilsa
og líf entist. Með henni átti fóstri
minn 2 sonu. Sá eldri dó innan
tveggja mánaða aldurs, sá yngri,
fæddur 1927, náði fullorðins aldri
en dó í blóma lífs síns rúmlega
fertugur maður. Mikill harmur var
þá kveðinn að konu hans og börnurn
þeirra tveim. Öllum sem til hans
þekktu fannst þeir hafa mikils misst.
En Sigrún komst yfir heilsuleysi sitt
á næstu misserum. Hún þekkti fáa í
Reykjavík, þegar hún þurfti þess
mest með en af einstakri tilviljun
lenti hún inn á heimili Einars H.
Kvarans. Þar upplifði hún marga
yfirskilvitlega hluti. Þau áhrif, sem
hún varð þar fyrir, hygg ég að hafi
fylgt henni ævilangt og gerðu hana
dulari í skapi. Hún var draumspök
kona og lagði mikið upp úr draumum
sínum. Hún skrilaði nokkra þeirra
upp á blað og langaði til að koma
þeim fyrir almenningssjónir. Þó
hygg ég að hún hafi ekki komið því
í framkvæmd.
Meðal skýrustu bernskuminninga
sem ég á um Sigrúnu, cr hve mikið
hún kunni af ljóðurn og söng þau frá
upphafi til enda. Það er mér ennþá
hrein ráðgáta, hvernig hún komst
yfir öll þessi Ijóð. Mig langar til að
telja hér upp örfá þeirra:
1. Hjálmar og Hulda, 20 erindi, 8
ljóðlínur hvert;
2. Litla stúlkan eftir Jóhann
Magnús Bjarnason. Það byrjar
svona: Segðu mér söguna
aftur;
3. Sigrúnarljóð, 21 erindi;
4. Upp undan bænum í blóm-
skrýddri hlíð, 28 erindi. En
það mun hafa verið prentað
1893 í ljóðakveri eftir Þorstein
Gíslason.
Líklega hafa Ijóð þessi gengið
hönd úr hendi handskrifuð. Þá eru
ótalin öll ættjarðarkvæðin og fleira
og fleira. Mig minnir að móðir
Sigrúnar hafi sungið þetta með
henni, meðan heilsa entist til. Ég
man ekki eftir neinum bókakosti á
heimilinu nema þessar sígildu hug-
vekjur, sem fóstri minn las upp úr
allar kvöldvökur á vetrum. Svo auð-
vitað skólabækur systkinanna. Blöð-
in ísafold og Unga ísland voru
keypt.
Heimilið í Stóru-Skógum var, sem
kallað er bjargálna, það er hvorki
sárfátækt né auður f garði. Þá heldur
ekki komið í tísku að eyða um efni
frant. Jarðarafgjaldið var á hverju
vori tvær ær loðnar og lembdar, þ.e.
í ullu og með lömbum. Eina mjög
ljósa endurminningu af þeirn atburði
man ég vel og get ekki stillt mig unt
að skrá hana. Finnst tíðarandinn nú
svo mjög í mótsögn við þá mynd:
Fóstri minn kemur inn óvenju-
glaður, sest á rúmstokk konu sinnar
og segir: „Nú líkaði Sigurði á Haug-
um vel ærnar, sem ég færði honum.
Það var hún Hatta mín með gimbr-
ina sína í sama lit. Eina höttótta ærin
á bænum og úrvals hvít ær með
svörtu gimbrarlambi." Ég hlustaði á
þctta gráti nær, sá svo eftir höttótta
lambinu. Að fóstri ntinn skyldi geta
gert þetta og vcrið glaður að auki.
Ég veit ég hef ekki getað vcrið eldri
en 7 ára, er þetta atvik gerðist og
sýnir örlæti og drengskap Árna,
föður Sigrúnar.
Að gera betur en vel. Ég enda
þessi orð með ósk um góða ættar-
fylgju til niðja Sigrúnar. Og samúð-
arkveðju til eiginmanns hennar,
barna og barnabarna. Blessuð sé
minning Sigrúnar og þökk sé henni
fyrir allt.
Ólína I. Jónsdóttir
I
VERTU í TAKT VIÐ
Tímann
ÁSKRIFTASÍMI 68 63 00