Tíminn - 11.11.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Föstudagur 11. nóvember 1988
Tírnirm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frumstætt fréttamat
Skipta forsetakosningarnar í Bandaríkjunum ís-
lendinga einhverju máli?
E.t.v. er ekkert algilt svar við þessari spurningu, en
í flestum tilfellum mun reyndin sú, að úrslit forseta-
kosninga hafi engin áhrif á samskiptamál íslands og
Bandaríkjanna.
Þó bregður svo við, að forsetakosningarnar í
Bandaríkjunum hafa verið eitthvert fyrirferðarmesta
fréttaefni ýmissa íslenskra fjölmiðla misserum og
mánuðum saman.
Lítilfj örlegt myndefni af fundaferðum frambjóð-
endanna hefur verið næstum daglegt brauð í útsend-
ingum sjónvarpsstöðvanna. Út yfir tók þegar þessar
stöðvar efndu til vökunætur til þess að geta sent út
fréttir af talningu jafnharðan, rétt eins og þessar
kosningar væru íslenskt málefni.
Sú dagskrárstjórn sem hér er viðhöfð, lýsir engu
nema undanlátssemi við frumstætt fréttamat. For-
setakosningar í Bandaríkjunum koma íslendingum á
engan hátt svo mikið við að þörf sé að setja fjölmiðla
á annan endann með tilheyrandi kostnaði.
Valddreifing
Ofuráhugi íslenskra sjónvarpsstöðva á forsetakosn-
ingunum í Bandaríkjunum er vissulega frumstæður
og að því leyti til einhæfur að varla hefur verið á það
minnst, að samtímis forsetakosningunum fóru fram
kosningar til alríkisþingsins í Washington.
Kosningar í Bandaríkjunum verða þó fyrst fróðleg-
ar, þegar forsetakosningar og þingkosningar eru
virtar í sameiningu og úrslitin borin saman. Þá kemur
í ljós að George Bush, frambjóðandi repúblikana,
sigrar Michael Dukakis, frambjóðanda demókrata,
með yfirburðum.
Hins vegar bregður svo við, að í þingkosningunum
hafa demókratar sigur og halda meirihluta í þinginu.
Flokksmenn forsetans eru þar í minnihluta, svo að
hann á undir andstöðuflokkinn að sækja hvað löggjaf-
armál varðar.
Þessi staða milli þings og ríkisstjórnar er algeng í
Bandaríkjunum og virðist engan veginn hafa gefist
illa. Samkvæmt stjórnarskrá Bandaríkjanna og al-
mennum pólitískum skilningi, eru skörp skil milli
forsetavalds (ríkisstjórnar) og löggjafarvalds. í raun-
inni gildir einu, hvort flokkur forsetans hefur meiri-
hluta í þinginu eða andstöðuflokkurinn, að því leyti
til að þingið lítur aldrei á sig sem verkfæri í hendi
forsetans eða eitthvert bakland ríkisstjórnarinnar
eins og er í þingræðislöndum að breskri fyrirmynd.
Bandaríska stjórnkerfið krefst þess að þing og
stjórn vinni saman á samningsgrundvelli. Margir
stjórnmálafræðingar telja það heppilega niðurstöðu
kosninga í Bandaríkjunum, að völdum skuli dreift
milli flokkanna á þann hátt sem nú er, að annar
flokkurinn ráði í þinginu, en hinn forsetaembættinu
og ríkisstjórninni. Því er ekki að leyna að bandaríska
stjórnkerfið er fræðilega athyglisvert og ólíkt vitlegra
kynningarefni í fjölmiðlum en sundurlaus myndskot
af forsetaefnum á ferðalagi og annar sparðatíningur,
af því tagi, mánuðum saman.
GARRI
„Félagsleg afþreying"
Nú eru Þjóðviljinn og Alþýðu-
blaðið komin í hár sarnan út af
Kvennalistanum. Fyrr i vikunni
birti Alþýðublaðið leiðara þar sem
dcilt var á Kvennalistann fyrir
málefnafátækt og fleira því skylt.
Um þetta fjallar klippari Þjóðviij-
ans í gær. Hann slær þar að vísu
töluvert úr og í, en ekki virðist þó
fara á milli mála að hann sé frekar
hallur undir konurnar en þeir á
Alþýðublaðinu.
Og kannski ekki nema von. Nú
í sumar hafa skoðanakannanir bent
til þess að fylgið væri bókstaflega
að hrynja af Alþýðubandaiaginu.
Á sama tíma hefur fylgi Kvenna-
lista aukist sem aldrci áður. Allra
síðustu kannanir benda aftur á
móti til þess að núna sé eitthvað af
þessu fylgi Alþýðubandalagsins
byrjað að skila sér til föðurhús-
anna. Það má meir en vera að núna
séu Þjóöviljamenn af þeim sökum
hikandi við að ráðast hart á þennan
fylgisþjóf sinn. Þeir telji sér hall-
kvæmara að fara þar varlega i
sakirnar.
Pólitískur
saumaklúbbur
Athygli vekur líka smáatriði sem
verður þessum tveimur blöðum að
greinilegu ágreiningsefni. Klippari
tekur upp svohljóðandi klausu úr
Alþýðublaðinu:
„Flokkur sem lítur á stjórnmál
sem félagslega afþreyingu og útrás
fyrir óánægju er og verður pólitísk-
ur saumaklúbbur.“
Um þetta segir Þjóðviljinn:
„Hér skýsl Alþýðublaðiau illi-
lega. Flokkur sem ekki getur gert
pólitík að félagslegri afþreyingu og
veitt óánaegju í farveg, hann blátt
áfram koðnar niður í leiðindum og
skoðanaleysi. Hitt er svo annað
mál að það þarf fleira einum flokki
til langlífis en þetta tvennt.“
Hér er ekki annað að sjá en að
þessi tvö pólitísku málgögn séu
komin í hár saman út af því hvort
pólitík eigi að vera skemmtileg eða
ekki. Og er Þjóðviljinn hér greini-
lega á sinn hátt að taka upp
hanskann fyrir konurnar, fyrir að
vilja hafa það gott og njóta iífsins í
pólitíkinni.
En hitt er annað mál að því fer
fjarri að pólitískar ákvarðanir séu
ailtaf eitt saman fjör og húllumhæ.
Ætli til dæmis frystihúsamennirnir,
sem núna eru að berjast við það úti
um allt land að halda fyrirtækjum
sínum gangandi, séu svona upp til
hópa tilbúnir til þess að h'ta á
stjórnmálin sem „félagslega af-
þreyingu“? Núna horfa þeir til
stjórnmálamannanna og þess hvað
þcir muni gera til að bjarga fyrir-
tækjum þeirra. Og hvað um frysti-
húsafólkið sem margt hvert er
þessa dagana i stórhættu með að
missa atvinnu sína? Þegar kaldur
og miskunnarlaus raunveruleikinn
brennur á þessu fólki og það horfir
til rikisstjórnar um úrbætur, ætli
það sé þá svona upp til hópa á
þeirri línu Þjóðviljans að pólitík
eigi að vera skemmtun?
Pólitískt öngstræti
Sannleikurinn er vitaskuld sá að
þessi slappi málflutningur Þjóðvilj-
ans er ekki annað en enn eitt
dæmið um þá málefnafátækt sem
þar hefur verið allsráðandi síðustu
misserin og árin. Hér áður fyrr var
Þjóðviljinn eldrautt kommún-
istablað, og þá mátti oft á tíðum
hafa af því töluverða skemmtun,
eða „félagslega afþreyingu“, að
lesa blaðið.
í seinni tíð hefur hins vegar
tröllriðið þar húsum einhvers kon-
ar svífandi vandræðaástand. Allur
pólitískur máiflutningur blaðsins
hefur einkennst af því að menn þar
ná ekki lengur áttum og eru van-
megnugir til að staðsetja sjálfa sig
í hinu pólitíska htrófi.
Þeir finna að hinn harði marxíski
boðskapur fýrri tíma höfðar ekki
til fólks í samtímanum. Það þýðir
ekki lengur að boða byltingu öreig-
anna hér á landi. En þeir hafa ekki
fundið sér neina pólitíska hand-
festu í staðinn. Þeir eru enn þá
svífandi.
Þess vegna er það að jafnvel
greindir og góðir menn á blaðinu
geta leiðst út í barnaskap á borð
við þennan. Að halda því fram að
stjóm landsins og mcðferð þeirra
mála, sem fjöldi fólks á alla afkomu
sína undir, sé ein saman „félagsleg
afþreying". Að fólk eigi að geta
leyft sér að fara inn á þjng og taka
þátt í störfum löggjafarsamkundu
þjóðarinnar með sama hugarfari
og væri það að skreppa á bíó eða á
ball.
Slikur hugsunarháttur gengur
aldrei upp til lengdar í íslenskri
pólitík. Þess vegna er Þjóðviljinn
hér kominn inn í pólitískt öng-
stræti. Hann var miklu skemmti-
legri hér áður, mcðan hann hafði
þó enn hinn eina og sanna komm-
únisma til að fylgja. Garri.
VÍTT OG BREITT
Gildnandi tapsjóðir
Ef nokkur maður man stundinni
lengur eitthvað úr því sem fjöl-
miðlaófreskjan gubbar látlaust upp
úr sér ætti verðfallið á hlutabréfum
í New York og fleiri stórborgum í
fyrra að vera enn í fersku minni.
Verðbréf hröpuðu þá í verði á
örskotsstundu og margir nýríkir
urðu fátækir, og kváðu enn ekki
vera farnir að skilja hvað kom fyrir
þá.
En málið var það að hlutabréf og
önnur verðbréf stóðu ekki undir
því verðlagi sem búið var að koma
þeim í. Verðhrunið var óhjá-
kvæmilegt þar sem eignir og fram-
leiðsla var ekki í neinu hlutfalli við
það verðgildi sem braskarar voru
búnir að æsa pappírana upp í.
Á íslandi er ekki kauphöll og
einokunarklíkur sölsa öll eiguleg
hlutabréf og eru verðbréfamarkað-
ir með frumstæðara móti. Samt eru
rekin nokkur fyrirtæki í þá veru og
fór eitt þeirra á hausinn ári eftir
verðbréfahrunið í útlöndum og
vita hvorki eigendurnir eða þeir
sem töpuðu fé sínu í viðskiptunum
hvað kom fyrir og rekja hörmung-
ina helst til óheppni.
Öllum djöflum skæðari
En verðhrunið og kreppan sem
af því leiðir er sannarlega komin
hingað til lands og ef vel er að gáð
eru forsendurnar svipaðar. Fyrir-
tæki eru alltof hátt metin og kostn-
aðurinn við að reka þau er ekki í
neinu samræmi við þá framleiðslu
eða þjónustu sem þau veita.
Gjörsamlega óþörf fyrirtæki sem
engin glóra er í að stofna til og reka
gleypa offjár sem fengið er að láni
og þegar dæmin ganga óhjákvæmi-
lega ekki upp er farið að tala um
einhvern rekstrargrundvöll og
þann ára sem er öllum djöflum
skæðari í nútímatrúnni, en það er
sjálfur fjármagnskostnaðurinn.
Það er svo skrýtið að offjárfest-
ingu og fjármagnskostnaði er sára-
sjaldan ruglað saman og láta fjár-
málasnillingar eins og að þessi
leiðu hugtök komi hvert öðru ekk-
ert við þegar verið er að bölsótast
yfir því að rekstrargrundvöllurinn
sé undan öllu móverkinu.
Öll gjaldþrotin sem nú ríða yfir
þurfa ekki að koma neinum á
óvart. Þetta er eins og hvert annað
síðbúið verðbréfahrun, sem kemur
fram í að það eru sjálf fyrirtækin
sem verða gjaldþrota, en verðhrun
verður á hlutabréfum, þar sem þau
eru ekki til.
Jóiasveinatrú
Það voru heldur óglæsilegar upp-
lýsingar sem fram komu á fundi
Kaupmannasamtakanna í fyrra-
kvöld, þar sem hver keppti við
annan að lýsa yfir að þau verslun-
arfyrirtæki sem ekki eru komin á
höfuðið séu á góðri leið með það.
Fjármálaráðherrann tilkynnti að
gjaldfallinn og óinnheimtur sölu-
skattur næmi nú 3 milljörðum
króna, og væri vísast að ekki
næðist nema hluti af þeirri upphæð
í landssjóðinn.
Heildsalar bera sig heldur illa og
fulltrúi þeirra sagði að þeir hafi
tapað 800 milljónum kr. á þessu ári
vegna gjaldþrota smásöluverslana.
Samt fer ennþá litlum tíðindum af
gjaldþrotum heildsala, hve lengi
sem það verður.
Margt er tínt til að gera rekstur
fyrirtækjanna sem lítilmótlegast-
an. Eitt er það að kreditkortin séu
kaupmönnum og öðrum sem við
þeim taka, svo önug að þau ein og
út af fyrir sig séu að setja allt á
hausinn. Miklar reiknikúnstir eru
viðhafðar til að sanna þetta. En
dýrast er náttúrlega að þurfa að
selja úttektarmiðana með afföll-
um, eins og tíðkast, og okrarar,
sumir beita bankastofnunum fyrir
sig, fitna á vesöld annarra.
Verslanir og þjónustufyrirtæki
eru alltof mörg í landi, og dýr í
rekstri, í of miklu húsnæði, greiða
forstjórum og yfirmönnum og eig-
endum, sem oft eru sömu persón-
urnar, alltof hátt kaup.
Það er sem sagt engin vitglóra í
rekstrinum og gjaldþrotin eru
óumflýjanleg.
Rekstrarráðgjöf er einn af stór-
um útgjaldaliðum þeirra sem farið
er að hrynja undan og flottræfils-
háttur í kynningum er oft undan-
fari gjaldþrota.
Þennan dans verður haldið
áfram að stíga þar til loks fæst
viðurkenning á því að fyrirtækja-
hrunið er staðreynd með tilheyr-
andi kreppueinkennum. Þá verður
annað hvort hafist handa um að
byggja upp heilbrigt og heiðarlegt
athafnalíf á rústunum, eða þrota-
búum þjóðarinnar verður slengt
saman og þau tekin upp í skuld.
En heimskir jólasveinar munu
halda að jólavertíðin bjargi ein-
hverju af dellunni eins og fyrri
daginn. OÓ