Tíminn - 16.11.1988, Qupperneq 9

Miðvikudagur 16. nóvember
Tíminn 9
VETTVANGUR

iliiiiillillll
Sigurður Lárusson:
Ennþá vegio að
landsbyggðinni
f fréttum Ríkisútvarps klukkan 10, 8.11., var sagt frá að
samningar stæðu yfir á milli Stöðvar tvö og fyrstudeildarlið-
anna í handknattleik um að Stöð tvö fengi einkarétt til að
sýna alla leiki í fyrstu deild í vetur og einnig bikarkeppni
handknattleiksmanna.
Mér hefði því ekki fundist mikið
þó hann hefði boðið 2,5 til 3
milljónir fyrir svona mikið og gott
sjónvarpsefni. Ég gat ekki stillt
mig um að hringja í hann í gær-
morgun strax og ég frétti um hugs-
anlegan samning við Stöð tvö. Ég
benti honum meðal annars á að
talsverður hluti landsmanna næði
ekki sjónvarpsútsendingum á Stöð
2, og einnig að Sjónvarpið mundi
tapa miklu í auglýsingatekjum.
Mér fannst hann taka dræmt undir
ábendingar mínar.
Ég legg áherslu á að fólkið á
landsbyggðinni, sem nær ekki Stöð
tvö, á að mínu áliti sama rétt til að
horfa á þetta myndefni í Sjónvarp-
inu og aðrir landsmenn sem geta
horft á Stöð tvö. Þessvegna finnst
mér Sjónvarpið hafa brugðist þessu
fólki og þykir mér það mjög miður.
Talið er að 15-20% landsmanna
nái ekki Stöð tvö. Auk þess mun
vera allmikill fjöldi heimila þar
sem Stöð tvö sést, sem ekki hefur
myndlykil fyrir þá stöð. Svo má
gjarnan.minna á hræsnina sem felst
í því hjá Stöð tvö að kaupa einka-
rétt að sýningum á þessum leikjum.
Þeir höfðu áður manna harðast
gagnrýnt ríkisfjölmiðlana fyrir ein-
okun.
Auðvitað sér hver maður að
Þegar heimilað var að leyfa
stofnun útvarps- og sjónvarps-
stöðva fyrir nokkrum árum hér á
landi voru það aðalrökin að ríkis-
fjölmiðlarnir hefðu einokun á út-
sendingu útvarps- og sjónvarpsefn-
i§v Auðvitað vissu menn betur.
Þarna voru á ferðinni harðsnúin
hagsmunasamtök peningamanna
sem teygja anga sína mjög víða inn
í þjóðlífið þar sem gróðavon er
mest.
Nú hafa þessi samtök, sem reka
Stöð tvö, kastað grímunni. í frétt-
um í dag kom fram að þessi
samningur hafi verið undirritaður
nú í dag. Upphæðin sem fyrstu-
deildarliðin fá eru tvær milljónir
króna, og taka auglýsingafyrirtæki
einhvern þátt í að greiða það, ef ég
hef heyrt rétt. Hinsvegar hefur
komið fram að upphaflega bauð
Sjónvarpið 1.100.000,- krónur fyr-
ir sýningarréttinn en bauð svo í
gærkvöldi að ganga að upphafleg-
um kröfum liðanna, en því var
hafnað. Þetta upphaflega tilboð
Sjónvarpsins var svo lágt að það
var Sjónvarpinu til stórskammar.
Mér finnst útvarpsstjóri hefði átt
að skammast sín fyrirþað. Ef hann
hefði náð samningum við forsvars-
menn liðanna hefðu auglýsinga-
tekjur Sjónvarpsins stórhækkað.
þetta sjónarspil er fyrst og fremst
sett á svið til þess að efla Stöð tvö
en ekki til að styrkja fyrstudeildar-
liðin. En það breytir engu um
ræfildóm æðstu. manna Ríkisút-
varpsins að glutra úr höndum sér
samningnum við áður nefnda aðila.
Ríkisútvarpið auglýsir stíft að það
sé útvarp allra landsmanna og
auðvitað er það hárrétt. Þess vegna
verður það líka að axla þá ábyrgð
sem því fylgir. En við sem búum
fjarri Reykjavík sættum okkur alls
ekki við svona vinnubrögð. Sjón-
varp frá knattleikjum mun vera
eitt vinsælasta sjónvarpsefnið, að
fréttum frátöldum, sem Sjónvarpið
sýnir. Þar sem þetta er ríkisstofnun
eigum við, sem búum fjær Reykja-
vík, sama rétt til að horfa á Sjón-
varpið og þeir. Annað sættum við
okkur ekki við.
Ríkisútvarpið leggur stórfé í
kvikmyndagerð og fleira því líkt,
eftir því sem ég best veit, og sumt
af því finnst mér nauðaómerkilegt.
Þá er ekki horft í tvær eða þrjár
milljónir. Væri ekki nær að sýna
myndir frá handknattleikjum eða
öðrum íþróttum, heldur en sumar
glæpamyndirnar sem svo oft eru á
skjánum og eru í rauninni ekkert
annað en kennslustundir í
glæpum? Eða klámmyndir?
Ríkisútvarpið hefur mjög margt
gert vel og skal það síst vanþakkað
og til dæmis finnst mér að rás tvö
hafi staðið sig mjög vel varöandi
íþróttalýsingar og eins finnst mér
Stefán Jón Hafstein hafa hleypt
nýju lífi í hana, enda er hann að
mínu mati mjög fær fréttamaður.
Mér er vel ljóst að Ríkisútvarpið
hefur við fjárhagserfiðleika að
glíma, einkum síðan það var svift
stórum tekjustofni, það er að segja
í sambandi við innflutning á sjón-
varpstækjum. En það finnst mér
þó enganveginn réttlæta þennan
klaufaskap sem ég hef gert að
umtalsefni hér. Ég álít að einmitt í
þessu tilfelli hafi útvarpsstjóri mis-
reiknað sig herfilega. Ég hygg að
þetta klaufastrik verði til þess að
efla Stöð tvö stórlega og auka
verulega áhorfendafjölda þar en
minnka að sama skapi áhorfenda-
fjölda hjá Sjónvarpinu. En það
þýðir auðvitað minni auglýsinga-
tekjur hjá Sjónvarpinu og versn-
andi samkeppnisaðstöðu. Þetta
held ég að útvarpsstjóri hafi ekki
séð fyrir, eða að minnstakosti ekki
tekið tillit til. Ég skil ekki svona
hagfræði. Það þýðir ekkert annað
en horfast í augu við staðreyndim-
ar. Og jafnvel þó að ykkur ráða-
mönnum Sjónvarpsins hafi fundist
Stöð tvö bjóða hátt í sýningarrétt-
inn í þessu tilfelli, þá er það eins
og einn af virtustu fréttamönnum
þessarar stofnunar sagði við mig
þegar ég talaði við hann í síma í
gær: „Það er ekkert nema ræfil-
dómur af Sjónvarpinu að glutra
þessu tækifæri úr höndunum á sér.“
Loks vil ég beina nokkrum orð-
um til handknattleiksmannanna
sem öll þjóðin hefur stutt dyggi-
lega við bakið á. Ég tel að þið hafið
vissar skyldur við alla þjóðina.
Við, sem nú höfum verið lokaðir
úti frá að sjá fyrstudeildarleikina í
vetur, munum kannski hugsa okk-
ur tvisvar um áður en við förum að
kaupa happdrættismiða hand-
knattleikssambandsins, sem við
mjög margir höfum keypt tvisvar á
ári síðustu árin. Ég hygg að sala
þeirra hafi geng'ið síst verr miðað
við höfðatölu á landsbyggðinni en
á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Ég er
þó ekki að saka handknattleiks-
sambandið um þessi mál, en þó tel
ég hættu á að þessi samningur
dragi úr -sölu þessara happdrættis-
miða.
Gilsá, 9.11.1988
Sigurður Lárusson
Af helgispjöllum
og rangfærslum
Svar til Ingvars Agnarssonar
Á sjötugsafmæli friðardagsins,
11. nóvember síðastliðinn, birtist í
dagblaðinu Tímanum smágrein
eftir Ingvar Agnarsson, forstjóra,
um helgispjöll í kirkjugörðum. Þar
ganga yfir mig og mína kollega
átölur, sem því miður eru illa
grundaðar. f grein sinni vekur
Ingvar máls á starfi fornleifafræð-
inga, - að kanna fortíðina með því
að leita vitna hjá minjum genginna
kynslóða. Síðan talar hann um
spellvirki sem fornleifafræðingar
vinni og kallar þá grafarræningja. ■
Ekki veit ég hvað ýtir manni sem
vandur er að virðingu sinni að nota
slík gífuryrði. Hann sakar mig og
mína samstarfsmenn um að ráðast
til starfa við minjar í kirkjugörðum
með það eitt fyrir augum að eyði-
leggja þær og líkamsleifarnar sem
þar er að finna. Ég held að Ingvari
hefði verið hollara að ræða við fólk
sem nær honum stendur áður en
hann lét texta sinn út ganga til að
forða honum frá missögnum og
rógburði af þessu tagi.
Visslega er það rétt að fornleifa-
uppgröftur felur í sér skemmdir á
þeim minjum sem verið er að
rannsaka. Þess vegna er mikilvægt
að afla upplýsinga af sem allra
mestri nákvæmni áður en minjarn-
ar eru eyðilagðar, sem oftar er að
frumkvæði annarra!
Hvar hafa fornleifa-
fræðingar unnið
helgispjöll?
Ingvar rekur dæmi um eyðilegg-
ingu forleifafræðinga á nokkrum
kirkjustöðum hérlendis. Þar er
flest missagt og rangfært. Hann
nefnir Skálholt. Þar var unninn
fornleifagröftur árin 1954 til 1958,
ekki síst vegna þess að til stóð að
reisa nýja kirkju þar á hólnum.
Slík mannvirkjagerð hlaut að fela
í sér eyðileggingu á garðinum og
því skynsamlegra að rannsaka þær
minjar sem þar voru fremur en láta
vinnuvélar og byggingamenn eyði-
leggja þær óbættar. Árangur rann-
sóknanna getur Ingvar séð í nýlega
birtri bók (Skálholt, Fornleifa-
rannsóknir 1954-1958. Rvík 1988).
Ef hann læsi þá bók sæi hann
jafnframt hvaða upplýsingar bein-
leifarnar geta veitt. Ég bendi hon-
um líka á fjölmörg skrif Jóns
Steffensens prófessors um uppruna
íslendinga og fleira, sem byggð eru
á beinarannsóknum.
Ingvar nefnir kirkjugarðinn á
Þingvelli. Betur væri að hann liti
í bók Björns Th. Björnssonar,
Þingvellir, staðir og leiðir (Rvík
1984), bls. 119. Þar segir að kirkju-
garðinum á Þingvöllum hafi verið
mikið raskað og síðast árið 1944,
þegar hann var hækkaður og leiðin
jöfnuð. Matthías Þórðarson, fyrr-
verandi þjóðminjavörður, segir
það sama í bók sinni um Þingvöll
(Rvík 1945), og bætir við að breyt-
ingarnar hafi verið gerðar fyrir
Lýðveldishátíðina árið 1944. Hins
vegar er mér ekki kunnugt um
fornleifarannsóknir þar á garðin-
um.
Ég er alveg sammála Ingvari um
að í jöfnun garða geti falist skemmd-
ir en fagna því að á Þingvelli var
garðurinn hækkaður svo að graf-
irnar eru óskemmdar fyrir seinni
tíma rannsóknir.
Ingvar nefnir einnig breytingar á
kirkjugarðinum í Viðey. Þær voru
tvíþættar. Annars vegar snyrting
og jöfnun, sem var gerð innan þess
garðs sem sést hefur á þessari öld.
Þar var fylgt lögum um kirkjugarða
og var þetta ekki gert að ráði eða
með aðstoð fornleifafræðinga.
Hins vegar fór fram rannsókn á
gröfum sem teknar voru á fyrri
öldum og voru utan þess garðs sem
nú sést. Það var gert vegna bygg-
ingaframkvæmda við endurreisn
Viðeyjarstofu. Ef fræðingarnir
hefðu ekki verið við höndina þar
hefði margar grafir horfið í kjafta
vinnuvéla. í staðinn er nú búið að
safna mikilvægum upplýsingum um
heilsu og beinagerð forfeðra okkar
sem reynast munu mikilvægar.
Af þessu má sjá að í öllum
dæmum Ingvars var farið rangt
með staðreyndir mála og eru því
svívirðingar hans væntanlega ætl-
aðar öðrum en fornleifafræðing-
um.
Oftar en einu sinni hafa garðar
verið jafnaðir og jafnvel stór-
skemmdir af vinnuvélum án rann-
sókna. Þannigvart.d. þegargarður
fannst á Eiðinu í Vestmannaeyjum
á áttunda áratugnum og er nú
horfinn undir mörg tonn af jarðefn-
um og steypu. Annar þegar grafið
var fyrir húsi Miðbæjarmarkaðar-
ins í Reykjavík og farið inn í
gamlan reykvískan kirkjugarð,
sem reyndar er nú varðveittur að
hluta, en án rannsókna.
Sem dæmi um hið andstæða má
nefna er fjarlægja átti gamla garð-
inn á Kirkjubóli við Skutulsfjörð.
Þar átti að gera jarðefnagryfjur.
Sem betur fer var Þjóðminjasafnið
vakandi þá og fékk fsfírðinga til að
láta rannsaka hvað þar var að finna
áður en garðurinn hvarf í vinnuvéla-
kjafta í gryfjunum. Hafi báðir
aðilar heiður fyrir.
Fyrir litlar sakir
féllu stór orð
Mér hefur ávallt fundist það illt
þegar menn ausa úr skálum reiði
sinnar án ígrundunar, en skil vel að
menn vilji bera umhyggju fyrir
líkamsleifum forfeðranna. En það
er óafsakanlegt að fullorðinn, virt-
ur maður skuli standa fyrir svona
upphlaupi. Hann kallar fræðimenn
sem reyna að vinna verk sitt af eins
mikilli samviskusemi og alúð og
hægt er ótrúlegustu ónöfnum. Þeir
eru tilfinningalausir, vanhugsandi
og grafarræningjar svo nokkur
dæmi séu tekin. Mér er nær að
halda að svona megi kalla meið-
yrði. Ef Ingvar Agnarsson er sá
maður sem mér er sagt hann sé,
hlýtur að koma opinber afsökun
frá honum innan fárra daga.
Magnús Þorkelsson
fornleifafræðingur.