Tíminn - 07.12.1988, Page 8

Miðvikudagur 7. desember 1988
8 Tíminn
Tíirmm
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvaémdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasfmi:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Póstfax: 68-76-91
Afgreiðsla fjárlaga
Nú er að hefjast lokaþátturinn í afgreiðslu fjárlaga
fyrir næsta ár. Ríkisstjórnin stefnir að því að ljúka
fjárlagameðferð fyrir þinghlé um jólin. Frumvarp til
fjárlaga var að vísu lagt fram nokkru síðar á þessu þingi
en venja er til. Ástæðan var sú að ný ríkisstjórn tók við
völdum skömmu fyrir þingbyrjun og þurfti sinn tíma til
að undirbúa svo mikilvægt frumvarp.
Ríkisstjórnin ákvað í stjórnarsáttmála að stefna að
því að fjárlög yrðu afgreidd með rekstrarafgangi. f
fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir u.þ.b. 1200 milljón
króna afgangi. Til þess að ná slíkum árangri er stefnt
að verulegri lækkun útgjalda ríkissjóðs á rekstrar- og
framkvæmdaliðum, auk áforma um nýja tekjuöflun
umfram gildandi lagaheimildir. Slík tekjuöflun merkir
að sjálfsögðu að afla ríkinu tekna með nýjum sköttum.
Alþingi hefur því verið kynnt sú fjárlagastefna, sem
ríkisstjórnin vill beita sér fyrir. Hitt er jafnvíst að
fjárlagafrumvarpið er nú í höndum Alþingis, og ríkis-
stjórnin á undir þinginu hvernig fjárlög næsta árs verða
afgreidd. Ólíklegt verður að teljast að Alþingi hafi ekki
fullan vilja til þess að samþykkja hallalaus fjárlög án
þess að skerða útgjöld úr hófi.
Þess vegna verður að vinna þingið til fylgis við ný
tekjuöflunarfrumvörp. Eins og á stendur um hlutföll
milli stjórnarsinna og stjórnarandstæðinga í neðri deild
þingsins er vandi ríkisstjórnarinnar augljóslega meiri en
almennt gerist um framgang lagafrumvarpa. f sjálfu sér
eiga allar ríkisstjórnir sitt undir samningum við Alþingi,
en auðvitað reynir á slíkt fyrir alvöru þegar stjórnar-
andstaðan hefur stöðvunarvald í þingdeild eins og nú er.
Þessi staða í neðri deild hefur að sjálfsögðu ekki farið
dult. Hún er hluti af pólitískum veruleika um þessar
mundir. Eigi að síður hefðu mátt verða meiri umræður
um þessa sérstöku aðstöðu innan þingsins. Pótt núver-
andi ríkisstjórn sé meirihlutastjórn að formi til, þá er
staða hennar í neðri deild lík því sem gerist um
minnihlutastjórnir í Danmörku og Noregi, að þurfa að
semja sérstaklega við stjórnarandstöðu um framgang
lagafrumvarpa. Þingvenjur af því tagi hafa gefist
tiltölulega vel á Norðurlöndum. Stjórnarandstaðan þar
er jákvæð og finnur til ábyrgðar og kýs oftast að starfa
með ríkisstjórninni og hafa áhrif á þingmál með
viðræðum og samningum.
Deildaskipting Alþingis
Því verður að treysta, að stjórnarandstaðan, eða
a.m.k. hluti hennar, meti stöðuna í neðri deild af
raunsæi, ábyrgð og yfirsýn. Miðað við það að Alþingi
er kosið sem ein heild og deildaskiptingin byggist ekki
á mismunandi kosningafyrirkomulagi, þá fer það að
verða umhugsunarefni - fræðilegt og pólitískt - hvort
eðlilegt geti talist að viðhalda deildaskiptingu, sem setur
raunverulegan þingmeirihluta í minnihlutaaðstöðu með
þeim hætti, sem hér á sér stað og dæmi eru um frá fyrri
tíð. í rauninni vantar „öryggisventil“ í skipulag þingsins,
svo að komið verði í veg fyrir að veikleiki á skipulagn-
ingu birtist óverðskuldað sem pólitískur veikleiki ríkis-
stjórnar, sem hefur meirihluta þingsins á bak við sig. Úr
þessu mætti bæta með því að opna leið til þess að vísa
lagafrumvörpum til meðferðar sameinaðs þings framar
því sem nú er heimilt. Deildaskipting Álþingis er í
rauninni úrelt og tæplega í samræmi við kröfur lýðræðis
og þingræðis.
Illlll - GARRI llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll^ ..... ... .„.jii'
GJALDÞROT RÚV?
Nú er hart í ári hjá smáfuglun-
um. Þjóðviljinn skýrir frá því í gær
að útvarpsnefnd, sem skipuð var af
Svavari Gestssyni, menntamála-
ráðherra, hafi komist að þeirri
niðurstöðu, að Ríkisútvarpið
standi á barmi gjaldþrots. Þetta
eru uggvænleg tíðindi, ef annað
býr þá ekki undir. Þetta er næstum
því eins og að tilkynna að jólin séu
gjaldþrota. Og þetta gerist einmitt
á ári þegar frægasti útvarpsmaður
íslendinga fyrr og síðar, Helgi
Hjörvar átti aldarafmæli. Eðlilegt
er að gömlum vinum Ríkisútvarps-
ins blöskri að svona skuli komið
fyrir hinni ágætu stofnun, sem er
svo mannmörg, að við liggur að
vinnumiðlunarskrifstofur séu
óþarfar. Alltaf megi bæta við fólki
hjá Ríkisútvarpinu. En mann-
mcrgðin er kannski ekki aðalatrið-
ið heldur hitt, að um langa hríð
hafa afnotagjöld af útvarpi og sjón-
varpi veríð hlægilega lág, en ekki
fengist hækkuð vegna andstöðu
stjórnvalda.
Mannmergð
og flatneskja
Ríkisútvarpið er nauðsynleg
stofnun - kjölfesta - sem landsmenn
vilja að gangi snurðulaust og hafi
sæmiiegan fjárhag. Fyrst fjörutíu
þúsund manns geta greitt um tutt-
ugu þúsund á ári fyrir Stöð 2 geta
jafnvel stjórnvöld séð, að ástæðu-
laust er að svelta Ríkisútvarpið í
þeim mæli, að því liggi við gjald-
þroti. Ríkisútvarpið hefur mann-
margt starfslið, en þó virðist iauna-
málum þannig hagað, að því helst
ekki á fólki sem skyldi, einkum
ekki tvö hundruð þúsund króna
fréttamönnum. Mannmergðin út
af fyrir sig segir ekkert til um gæði
eða samkeppnisaðstöðu, enda má
segja að hinn alvarlegi og þægilegi
tónn útvarpsins standi höllum fæt.
gagnvart flatneskjunni í hinum út-
varpsstöðvunum, þótt reynt sé eftir
mætti að efla flatneskjuna á báðum
rásum útvarpsins. Helsti gallinn og
það sem dýrt reynist, er langur
útsendingartími, þar sem mikið af
útvarpsefni er sent út yfir sofandi
þjóð.
„Lykilmenn“ á framfæri
Fyrir löngu er kominn tækjabún-
aður, sem miðaður er við að senda
út efni með næsta sjálfvirkum
hætti. Ríkisútvarpið hér eins og
aðrar ríkisreknar stöðvar í Evrópu
hafa ekki sinnt þessari nýju tækni.
Ástæðan er augljós. Þótt ríkis-
stjómir láti sig engu varða fjárhags-
stöðu ríkisútvarpa, taka þær ekki í
mál að keyptur sé tæknibúnaður
sem leysi allt að tvo þriðju starfs-
manna af hólmi. Niðurstaðan verð-
ur yfirleitt sú að ríkisfé er mokað í
stofnanirnar. Hér stefnir aftur á
móti í gjaldþrot Ríkisútvarpsins
vegna þess að enn hefur verið
neitað að viðurkenna staðreyndir
um dýran rekstur Ríkisútvarpsins.
Og það er varla við að búast að
Sva vars-nefndin leggi til stórfelldar
uppsagnir hjá útvarpinu. Til þess
hefur of mikið verið lagt upp úr því
að koma „lykilmönnum“ þar á
framfæri. Þar þykja þeir útvarps-
menn bestir sem kunna skil á réttu
og röngu í heimspólitíkinni og hafa
látið sjá sig í keflavíkurgöngum á
vettvangi innlendra stjórnmála.
Hrafn í hreiðri
Þrír fyrrverandi sjónvarpsmenn
sitja í Svavars-nefndinni við að
tíunda gjaldþrotshættu Rikisút-
varpsins. Fer þar sem fyrr, að
sjónvarpsfólk er talið gáfaðra og
betra fólk en starfsfólk útvarpsins,
eða kannski stafar þetta dálæti af
því, að jafnvel ráðherrar vita ekki
haus né sporð á fréttafólki í landinu
nema það starfi á sjónvarpi. Nú er
það svo með sjónvarp ríkisins, að
íhaldið hafði uppi tilburði til að
koma sínum mönnum þar á fram-
færi. Tveir voru ráðnir úr þeim
herbúðum, Ingvi Hrafn og Hrafn
Gunnlaugsson. Varð útvarpsstjóri
að taka sérstaklega á við að koma
þeim í störf, enda útvarpsráð að
venju frekar hallt undir fólk úr
öðrum hreppum. En í sjónvarpi .
eyddist fé eins og í útvarpi, en
þegar átti að spara á sjálfúm helgi-
staðnum ruddist Ingvi Hrafn út og
skrifaði bók um reynslu sína sem
ríkisstarfsmaður. Hinn hrafninn er
svona að koma og fara, og finnist
honum frægðarljóminn slævast
kallar hann bara á Ingmar Berg-
rnann í sjónvarpið, frekar tvisvar
en einu sinni. Dagskrá sjónvarps-
ins sýnir engin merki samkeppni
við Stöð 2, enda upptekin við
margvíslegt gríllufang, eins og
skáldskaparmál og listir, sem al-
menningur hefur mestan part af-
greitt sem bull fyrir löngu. Á
meðan býður Stöð 2 upp á margvís-
lega skemmtun, jafnvel létt spjall í
Jóni Óttari, sem er ólikt menning-
arlegra og nær almenningi en grjót-
burðurinn í sjónvarpi ríkisins.
Aldraðir til hjálpar
Lengi vel ástundaði útvarp ríkis-
ins að ala fólk upp í tónlist og rekur
stóra tónlistardeild. Árangurínn
sést í popphungri samtímans.
Barnatímar eru margir, jafnvel á
morgnana, þegar börn eru i skóla,
en til fagnaðar sér hafa þeir fengið
uppiýsingar úr könnunum um, að
ellilaunaþegar hlusti á barnatím-
ana. Þetta eru aðeins tvö dæmi um
merkilega tilraunastarfsemi ríkis-
rekins fjölmiðils sem hefur mörgu
dagskrárgerðarfólki á að skipa. Nú
er það svo, að fjölmiðill á eingöngu
skipti við almenning. Á samkeppn-
istímum dugir ekki að líta á sig sem
uppalanda. Vel getur verið að hjá
útvarpinu séu mikUr hagfræðingar,
sem kunna að benda á leiðir tU
spamaðar. En þar fyrirfinnst ekki
nokkur maður, sem veit hvernig á
að skemmta almenningi. Samt þyk-
ir almenningi vænt um gömlu guf-
una. Það á svo eftir að koma í Ijós
hvort mannfjöldinn, afnotagjaldið
og leiðindin eiga eftir að þýða
gjaldþrot. Garri
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIII efnahagsmAl : 1 n:: I m Hilgl:lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll|ll!llllllllll|l|i|i|!Lin;UV^^ ..
Staða dollars
Strax degi eftir forsetakosning-
arnar í Bandaríkjunum varð aU-
nokkurt gengisfall dollars á alþjóð-
legum gjaldeyrismörkuðum. Af
því tilefni mun enska fjármála-
tímaritið The Economist hafa birt
forystugrein um stöðu dollars 19.
nóvember 1988 og sagði m.a.:
„Milliskeiðið til 20. janúar
(1989) er Bush nægur tími til að
bregðast við fyrstu dollara-kreppu
sinni, áður en hann sest í Hvíta
húsið. ... Ef í raun réttri þarf að
fella dollar um 10-20%, - eins og
ýmsir bandarískir hagfræðingar
telja, á meðal þeirra Martin Feld-
stein, fyrrum efnahagslegur ráðu-
nautur Bush, - færi betur á, að
hann yrði fljótiega felldur: Ný
stjórn hæfi göngu sína verst með
því móti að leggjast gegn óhjá-
kvæmilegri gengislækkun, hvort eð
heldur væri með róandi yfirlýsing-
um af munni Bush eða leiðtoga
annarra helstu iðnríkja ellegar með
kaupum útlendra seðlabanka á
dollar á gengi 10-20% yfir raun-
virði þeirra.
Að slíkri leið yrðu endurtekin
mistök fjármáiaráðherra í hópi sjö
stærstu iðnríkja (G-7) í fyrra. Með
því að tylla dollar of hátt mánuðina
eftir Louvre-samkomulagið stuðl-
uðu þeir að hruni á kauphöllum.
Stjórnmálamenn álíta stundum, að
minnstu hnjaski valdi að þræða
meðalveg á milli þess að binda
gengi gjaldmiðils sem dollars of
hátt og hins að láta hann taka
kollhnís strax. Þeir tala um gengis-
sig (controlled devaluations), hæg-
fara lækkun dollars í nokkra mán-
uði. Á því úrræði eru tveir agnúar.
í fyrsta lagi er það vandkvæðum
bundið. Ef gjaldeyrismarkaðinn
grunar, hvað í vændum er, tekur
hann án tafar til sinna ráða og
kippir sér ekki upp við valdsmanns-
legan svip og íhlutun (stjórnvalda),
heldur knýr fram það, sem stjórn-
völd vildu forðast eða fall dollars í
einni svipan um fyrirhugað gengis-
sig. Því veldur, að kaupendur
verðbréfa (investors) vilja ekki
hafa í fórum sínum dollara (verð-
mæti), sem verðfall er búið, nema
- og sá er síðari agnúinn, - vextir í
Bandaríkjunum verði slíkir, að
upp bæti þeim væntanlegt tap.
Einmitt nú kæmi ekkert skuldum
hlöðnu hagkerfi Bandaríkjanna
verr en dýrt lánsfé.
Ef dollar er fall búið, þá væri
rangt að sporna við því og fánýtt
að reyna það. En meginforsenda
þessa er gölluð: Dollar þarf ekki
lengur að falla. Ef markaðurinn
knýr fall hans fram, munu efna-
hagslegar afleiðingar-þess líklega
valda honum vonbrigðum ... halli
Bandaríkjanna í vöruviðskiptum
og þjónustu (current account) er
munur þess, sem Bandaríkin eyða
og framleiða. í sjálfu sér veldur
ódýr dollar engu um það, einkum
í þjóðarbúi sem er án umfram-
framleiðslugetu.“ Fáfnir