Tíminn - 10.12.1988, Síða 21

Laugardagur 10. desember 1988
Tíminn 21
IIIIIIIM BÓKMENNTIR
Axlar-Björn og
Sveinn skotti
Úlfar Þormóösson:
Þrjár sólir svartar, skáldsaga,
útgefandi höfundur, Rv. 1988.
Hér er komin út ný söguleg skáld-
saga sem fjallar annars vegar um
einn frægasta morðingja fslands-
sögunnar og hins vegar um son hans,
landsfrægan þorpara á sinni tíð. Eru
þetta þeir Axlar-Björn og Sveinn
skotti. Saga þeirra er hér sögð í
tveimur aðskildum hlutum, og fjallar
sá fyrri um Björn en sá seinni um
Svein, en Þórdís, kona Bjarnar og
móðir Sveins, tengir hlutana saman.
Og auk þess er svo frásögnin tengd
inn í samtíma okkar með upphafs-
og niðurlagsköflum um afkomendur
þeirra nú á dögum sem einnig verða
að sæta illum álögum ættföðurins.
Ekki er sá er hér ritar svo gagn-
kunnugur sögu þeirra feðga að hér
verði lagður dómur á meðferð höf-
undar á heimildum sínum. En svo
hefur þó verið talið að hinn raun-
verulegi Axlar-Björn sögunnar hafi
verið sjúkur maður á sinni og hald-
inn einhvers konar óstjórnlegri
morðfýsn.
Þessum þætti sögu hans er hér
haldið, og raunar gefin á honum
ákveðin skýring. Hún er sótt í þjóð-
trúna og felst í því að Bárður
Snæfellsás hafi gefið Birni öxi þá er
þau álög fylgdu að hann skyldi verða
átján manna bani. Skömmu fyrir
aftöku sína er svo frá því skýrt hér
að Björn hafi ráðstafað öxinni með
þeim hætti að hún gæti ekki komist
aftur í manna hendur nema með
einstökum fádæmum. Nánar til tekið
þeim að afkomandi þeirrar óspjöll-
uðu meyjar, sem kom öxinni fyrir, í
sjöunda, fjórtánda eða tuttugasta og
fyrsta lið, missti meydóm sinn á
sama stað og öxin var falin og það af
völdum einhvers afkomanda
Bjarnar.
Síðan er þama sögð saga Sveins
skotta, hins mesta þjófs og kvenna-
manns. Skýringin, sem helst er að
lesa út úr frásögninni þarna á atferli
hans, er þó ólíkt veraldlegri en hin,
Úlfar Þormóðsson rithöfundur.
eða á þá lund að örlög föður hans og
fyrirlitning fólks á honum af þeim
sökum hafi hrundið honum út á
glæpabrautina. Er svo skemmst af
að segja að á sama hátt og Björn
áður endar Sveinn feril sinn með því
að vera tekinn af lífi sem ótíndur
glæpamaður.
Loks gerist svo það ótrúlega að í
ljós kemur að það hefur orðið sem
Bjöm varaði við. Em það afkom-
endur hans nú á dögum, og það tveir
heldur en einn, sem bölvun axarinn-
ar hvílir núna á af þessum sökum.
Endar það síðan líkt og til var
stofnað í upphafi og vænta má.
Söguefnið hér er ófagurt eða fyrst
og fremst frásagnir af glæpum þeirra
feðga, svo og refsingum og aftöku
þeirra hvors um sig. Af sjálfu leiðir
því að hér er ekki fögur saga á
ferðinni, heldur þvert á móti. Hér
em blásaklaus börn drepin á hinn
hroðalegasta hátt í fyrri hlutanum,
og í þeim seinni eru það prakkara-
skapur, rán og nauðganir sem gegna
sambærilegu hlutverki.
Lýsingarnar á öllu þessu eru þó
raunsæjar, og reyndar býsna lausar
við bæði mærð og óþarfa hrottaskap.
Og reyndar má svo virðast að samúð
höfundar sé þrátt fyrir allt töluverð
með báðum aðalpersónum sínum. í
lýsingu Bjarnar kemur það fyrst og
fremst fram í því hve hetjulega hann
er hér Iátinn bregðast við kvalafullu
lífláti sínu. í lýsingu Sveins felst
þessi samúð svo aftur í því hve náið
er lýst þeim hörmungum sem hann
þarf að þola af hendi náunga sinna
þegar þeir fara að refsa honum, og
loks hörku hans þegar líður að því
að hann verði hengdur.
Vissulega er ekki nema gott eitt
um það að segja að höfundur standi
með sínum eigin persónum, og þessa
gætir raunar víðar, svo sem í allri
lýsingu Þórdísar konu Bjarnar. Og
svo er að sjá af þessu að markmið
höfundar hér sé ekki hvað síst að
koma á framfæri lýsingu á þeirri
kúgun sem smælingjar þessa lands á
16. og 17. öld þurftu að þola af hendi
valdsmanna og annarra höfðingja.
Að því leyti má þannig segja að hér
sé á ferðinni pólitísk skáldsaga, sem
taki málstað öreiganna á þessum
tíma. Og verður víst ekki annað sagt
en að allvel sé á haldið.
Aftur á móti er álitamál hvort
tenging sögunnar við samtímann
hafi tekist eins vel. Þar koma til sögu
tveir hálfbræður, afkomendur Axl-
ar- Bjarnar, sem verða fyrir bölvun
þeirri sem á honum hvíldi. Eiginlega
er hvorugur þeirra verulega heil-
steypt persóna, og tæpast nægilega
til að úr þeim sé hægt að lesa
trúverðuga ádeilu þess efnis að
mannvonskan frá tímum Bjarnar sé
enn í fullu gengi hér á meðal okkar.
Gildir þá einu hvort svo kunni að
vera eða ekki, og er álitamál nema
betur hefði farið á því að fella
þennan þátt sögunnar einfaldlega í
burtu. I sögum Axlar-Bjamar og
Sveins skotta er meir en nóg söguefni
til þess að það geti staðið eitt út af
fyrir sig. -esig
Af koppum og
Bókaútgáfan Iðunn hefur sent frá
sér eftirtaldar fjórar bækur sem
ætlaðar eru yngstu lesendunum.
1. Saga um sögu. Höfundur texta
er Sune Axelson og myndir eru eftir
Sven Nordqvist. Þýðingin er eftir
Þorstein frá Hamri. Bókin er 28 bls.
og prentuð í Danmörku.
Sagan segir frá 5 ára telpu, Soffíu
að nafni, og kynnum hennar af
Önnu frænku sinni sem býr í litlu
húsi úti í skógi. Soffía heimsækir
þessa frænku sína og tekst með þeim
mikil vinátta. Anna hefur tíma til að
sinna þessari litlu frænku og fræða
hana um lífið og tilveruna, sem er
svo forvitnilegt í augum litlu telp-
unnar.
Efni þessarar bókar gefur okkur
tilefni til umhugsunar um hversu
nauðsynlegt það er ungum börnum
að eiga félagsskap við fullorðið fólk
með lífsreynslu. Slíkur félagsskapur
gerir tvennt: fræðir og þroskar skiln-
ing hinna ungu en fyllir jafnframt
það tóm sem skapast í lífi þeirra
eldri sem eru á leið til einsemdar
ellinnar.
Þetta er holl lesning fyrir alla
fjölskylduna.
2. Koppurinn. Höfundur texta er
Anna Civardi, myndir eftir Jonathan
Langley. Þýðanda er ekki getið.
Bókin er 24 bls. og prentuð í Hong
Kong.
Bókin fjallar um litla, tveggja ára
telpu, sem er farin að ganga og
skynjar því veröldina og umhverfið
á nýjan hátt. En það eru einnig
önnur þáttaskil í lffi hennar. Hún er
að sleppa bleiunni og lærir að gera
þarfir sínar í rauðan kopp, sem
henni var gefinn í því skyni.
Líklegasta markmiðið með útgáfu
þessarar bókar er það að fullorðnir
lesi hana fyrir ung börn, sem eru á
líku þroskaskeiði og fyrrnefnd sögu-
persóna og fá á þann hátt stuðning
til að breyta þessum lífsháttum
barnsins. í fljótu bragði get ég ekki
séð annan tilgang.
3. Albin og sjóræningjarnir. Höf-
undur er Ulf Löfgren. Þýðandi Þór-
gunnur Skúladóttir. Bókin er 28 bls.
og prentuð á Ítalíu.
Þetta er ævintýrasaga. Drengur-
inn Albin grefur holu í sandfjöruna
og finnur þar tunnu. Þá breytist allt
skyndilega. Hann er orðinn foringi
sjóræningja. Þeir sigla út á haf á
sjóræningjaskipi og lenda í ýmsum
ævintýrum. En vopnin eru eingöngu
ávextir, byssukúlurnar tómatar
o.s.frv. Sagan endar svo á því að
Albin stendur í fjörunni hjá holunni
og skynjar að þetta hafði verið
draumur. Með þessari bók virðist
höfundur vera að sýna fram á hversu
stríð eru fánýt og tilgangslítil. Að
minnsta kosti gefur efni bókarinnar
tækifæri til að taka þetta efni til
umræðu.
4. Örkin hans Nonna. Höfundur
er Brian Pilkington. Þýðanda er
ekki getið. Bókin er 24 bls. og
prentuð hér á landi.
Sagan segir frá gömlum manni,
Nonna, og Snata hundinum hans.
Nonni er hættur að vinna og vantar
verkefni. Eftir miklar rigningar dett-
ur honum í hug að smíða stórt skip,
sem hann gæti bjargað sér á, ef svo
örkum
kynni að fara að landið færi í kaf.
Tekur hann Nóa gamla sér til fyrir-
myndar. Hann smi'ðar svo skipið og
tekur um borð ýmsar dýrategundir,
eins og Nói, en þá kemur babb í
bátinn, því dýrin fara að fjölga sér
hraðar en góðu hófi gegnir. En
Nonni finnur lausn á þessu vanda-
máli og allt fer vel.
Hér er tæpt á miklu samfélags-
vandamáli: Hvað á það fólk að gera,
sem er hætt, sökum aldurs, að vinna
dagleg störf? Um það má ræða.
Allar þessar bækur eru ríkulega
myndskreyttar, prentaðar á vandað-
an pappír, letur vel læsilegt og
bandið sterklegt og traust.
Þær hafa allar jákvæðan boðskap
að flytja sem sjálfsagt er að taka til
umræðu þegar þær eru lesnar.
Tómas Einarsson
Er jólaglöggin
siður
eða ósiður?
Hugsaðu málið
Átak gegn
áfengi
DAGVI8T BARIVA
Umsjónarfóstra
Dagvist barna í Reykjavík óskar að ráða til starfa
umsjónarfóstru með dagvist á einkaheimilum nú
þegar eða eftir samkomulagi.
Upplýsingar veitir Fanný Jónsdóttir deildarstjóri
fagdeildar Dagvistar barna, í síma 27277.
Hönnum
auglýsingu
FRÍTT
þegarþú
auglýsir í
Tímanum
AUGLÝSINGASÍMI 680001
BILALEIGA
meö útibú allt i kringurri
landiö, gera þér mögulegt
aö leigja bil á einum staö
og skila honum á öörum.
Reykjavík
91-31615/31815
Akureyri
96-21715/23515
Pöntum bíla erlendis
interRent
Bílaleiga Akureyrar
FÓLKÁFERÐ!
Þegar Qölskyldan ferðast
er mikilvægt
að hver sé á sínum stað
— með beltið spennt.
J
'é'Sg™
I •'*« m m 1 Æ 4 M 1 H
i Mnr
Páll Stefán
Vestur-Húnvetningar
Alþingismennirnir Páll Pétursson og Stefán Guðmundsson efna til
fundar í Víðigeröi þriðjudagskvöld 13. desember kl. 20.30.
Jólaalmanak SUF 1988
Eftirtalin vinningsnúmer hafa komið upp:
1. des. 1. nr. 1851
2. nr. 4829
2. des. 3. nr. 7315
4. nr. 1899
3. des. 5. nr. 6122
6. nr. 1500
4. des. 7. nr. 2993 7. des. 13. nr. 8240
8. nr. 8376 14. nr. 7307
5. des. 9. nr. 1780 8. des. 15. nr. 1340
10. nr. 3258 16. nr. 7485
6. des. 11. nr. 1984 10. des. 19. nr. 6305
12. nr. 8352 20. nr. 1398
Velunnarar! Látið ekki happ úr hendi sleppa. Gerið skil og leggið
baráttunni lið.
Allar frekari upplýsingar eru veittar í síma 91-24480 eða 91-21379
og á skrifstofu Framsóknarflokksins, Nóatúni 21, Reykjavík.
SUF
Jólahappdrætti
Framsóknarflokksins
Dregið verður 24. desember.
Vinsamlegast greiðið heimsenda miða.
Framsóknarflokkurinn