Tíminn - 10.12.1988, Page 22

22 Tíminn
Laugardagur 10. desember 1988
i Hnr
Hörpukonur Hafnarfirði,
Garðabæ og Bessastaðahreppi
Jólafundur Hörpu verður haldinn miðvikudaginn 14. desember kl.
20.30 í Góðtemplarahúsinu í Hafnarfirði.
Jóladagskrá - jólaveitingar.
Freyjukonur í Kópavogi eru boðnar á fundinn.
Mætum allar í jólaskapi og tökum með okkur gesti.
Stjórnin
Framsóknarvist á Sögu
Framsóknarvist verður haldin
á Hótel Sögu sunnudaginn 11.
desember n.k. kl. 14.00.
Veitt verða þrenn verðlaun
kvenna og karla.
Stutt ávarp flytur Guðmundur
Bjarnason heilbrigðis- og
tryggingaráðherra.
Stjórnandi: Jónína Jónsdóttir.
Verð aðgöngumiða kr. 400,-
(Veitingar innifaldar)
Framsóknarfélag Reykjavíkur
Landssamband framsóknarkvenna
Nóatúni 21, - s. 24480
Jólakort - Jólakort!
Höfum til sölu tvær gerðir af fallegum jólakortum. Einnig hálsbindi,
blómavasa og glösin vinsælu með flokksmerkinu.
Selfoss g nágrenni
Steingrímur He annsson forsætisráðherra ræðir
stjórnmálaviðhc i á Hótel Selfossi fimmtudags-
kvöldið 15. dest iber kl. 21.00.
Allir velkomnir.
Framsóknarfélag Selfoss
Steingrímur
BÓKMENNTIR
illlll
Smásögur Guðbergs
Guðbergur Bergsson:
Maðurinn er myndavél, smásögur,
Forlagið, 1988.
Ný bók með skáldskap eftir Guð-
berg Bergsson sætir vissulega alltaf
tíðindum, og nú í ár er það smá-
sagnasafn sem hann gleður fasta
lesendur sína með. Þetta eru þrettán
sögur, og mjög misgamlar að því er
ráða má af ársetningum þeirra sem
höfundur Iætur hér fylgja með. Má
það raunar vera ástæðan fyrir því að
þessar sögur geta ekki talist nema í
meðallagi samstæðar sem heild.
Elsta sagan mun vera Mannsmynd
úr biblíunni. frá 1972, og fyrir þá
sem til þekkja má geta þess að þar
koma fyrir bæði Svanur og Anna,
persónur sem kunnar eru úr bókum
Guðbergs frá árunum þar í kring. Á
þeim tíma sendi hann frá sér skáld-
sögur sem telja varð vægast sagt
harla sundurlausar, og þar sem segja
má að hann hafi lagt allt kapp á að
tæta í sundur söguþráðinn og brjóta
upp allt það sem heitið gat raunsæi í
sögunum. Ýmsir munu líka vafalítið
telja að þessi smásaga sverji sig
nokkuð í ætt við þessar eldri sögur
Guðbergs; söguþráður er þarna
sundurlaus, persónur óglöggar og
frekar reynt að ná fram áhrifum með
heildarmynd heldur en með einstök-
um sögudráttum.
Sér á parti þarna er líka lokasaga
bókarinnar, Brúðan, frá 1975. Sér-
staða hennar felst þó í öðru, því að
hún virðist að meginstofni til vera
nokkuð raunsæ lýsing höfundar á
fólki og atburðum sem orðið hafa á
vegi hans suður í Portúgal þetta ár,
og saman við það fléttað bernsku-
minningum héðan að heiman.
En á seinni árum hafa margir þóst
finna nýjan og allt annan tón í
sögum Guðbergs heldur en var mest
áberandi framan af. Hæst ber þar
kannski að bækur hans hafa orðið
miklu auðveldari aflestrar og raunar
töluvert skemmtilegri en áður, og
andraunsæi hans hefur auk þess
greinilega fengið yfir sig talsvert
meira ævintýrasvipmót en var
fyrrum.
Guðbergur Bergsson rithöfundur.
Petta yngra svipmót er einnig
allmikið áberandi hér. Og greinilegt
er líka að í þessum sögum er áhersla
höfundar á því fyrst og fremst að
draga upp myndir af fólki og við-
burðum. Þær myndir eru þó langt frá
því að bera svipmót af nákvæmni
Ijósmyndavélarinnar. Þvert á móti
eru þær mun frekar í ætt við þá
óhlutbundnu myndlist sem lætur
ímyndunaraflið ráða ferðinni í stað
þess að binda sig fast við fyrirmynd-
ina. Hér er nefnilega á köflum orðið
talsvert stutt yfir í heim ævintýranna,
og á raunsæinu er þarna yfirleitt
þanið meira eða minna, og oft
töluvert.
Þarna er til dæmis býsna vel gerð
saga um gamlan viðgerðamann og
konu hans sem heitir Þarna flýgur
hún Ella. Þar er lýst atburðum, sem
hugsanlega hefðu getað gerst, en eru
þó svo fjarri daglegum raunveru-
leika að því er líkast að verið sé að
segja börnum ævintýri af því taginu
sem teygir ímyndunarafl þeirra allt
til hins ýtrasta. Þarna er líka sagan
Maður sem varð fyrir óláni, en ólán
þess manns fólst í því að hann
sannfærðist um að kona sín væri
orðin sér ótrú og fór að berja systur
sína fyrir vikið. Úr því varð svo
lengri afbrotaferill og hælisvist, uns
hann kom aftur heim til konunnar.
Og þá er þarna saga sem heitir
Ævintýrið og fjallar beinlínis um
ævintýrið sjálft og þau ævintýri sem
það getur lent í.
Aðrar sögur eru svo raunsærri
þarna, svo sem Dæmisaga um
hanska. Hún gerist hér suður í
Grindavík á stríðsárunum, og öll
frásögnin þar er með þeim hætti að
höfundur má sem best vera að lýsa
þar raunverulegum atburðum frá
eigin bernsku. Aftur eru þjóðsagna-
minni styttra undan í Hálfsagðri
sögu, býsna margslungnu skáldverki
þar sem fjallað er um tvo menn sem
er meir en gefið í skyn að hafi verið
selir í mannsmynd, ef ekki menn í
selslíki. Og í sögunni Maðurinn er
myndavél, sem bókin er heitin eftir,
er í lokin líkt saman á töluvert
hnyttilegan hátt annars vegar getn-
aði og meðgöngu og hins vegar
myndatöku og framköllun.
Það verður ekki sagt að Guðberg-
ur brjóti í þessari bók upp á nokkr-
um þeim nýjungum í frásagnartækni
að til stórtíðinda megi telja í skáld-
skap hans. En um hitt þarf þó ekki
að deila að allar eru þessar sögur
samdar af einlægri frásagnargleði og
umtalsverðum frumleika. Höfundur
bindur sig ekki innan ramma raunsæ-
isins og hikar ekki við að brjóta hann
þegar honum svo sýnist, og um allt
efni sitt fer hann ósviknum lista-
mannshöndum hér sem endranær.
Fyrir vikið verða þessar sögur ákaf-
lega vel læsilegar, og í rauninni er
alls ekki fráleitt að lýsa þeim svo að
þær séu beinlínis þægilegar í við-
kynningu. Fyndni ognotaleggaman-
semi eru þarna líka jafnan skammt
undan. En umfram allt eru þetta
sögur sem draga upp fjölbreyttar
myndir fyrir lesendum sínum, og sú
myndasmíði er raunar tvímælalaust
býsna markviss þegar í heildina er
skoðað. -esig
Minningarmörk til
ánægju og fróðleiks
„Minningarmörk í Hólavalla-
garði“ er á sinn hátt einhver athygl-
isverðasta bók sem ég hef blaðað í
lengi. Útgangspunkturinn er rakinn
af höfundi, Birni Th. Björnssyni,
aftur til þess að hann gekk á hverju
vori með nemendum sínum úr Há-
skólanum yfir í kirkjugarðinn við
Suðurgötu, en það er Hólavallagarð-
ur nefndur í daglegu tali, til að sýna
þeim á afmörkuðum stað yfirlit yfir
öll helstu stílbrigði byggingalista á
einum stað. Hólavallagarður hefur
verið kennslugagn í stílsögu í yfir 30
ár í meðferð Björns. Á þessum árum
varð hann einnig hugfanginn af
steinhögginu og þeirri 130 ára sögu
steinhöggs á íslandi sem garðurinn
geymir. Upphaflega kom hann því
til fundar við útgefendur Máls og
menningar með þá hugmynd að þeir
gæfu út ágrip af 130 ára sögu stein-
höggsins á íslandi með sýnishornum
úr Hólavallagarði. Útkoman varð
svo sú sem þjóðin eignaðist við
útkomu bókar þessarar. Margt
meira kemur við sögu en steinhöggið
og stílsagan, því víða er farið út í
sögu þá sem liggur að baki minning-
armörkum manna og er með fróðleg-
ustu dæmum að nefna söguna að
baki legsteini Sigurðar Breiðfjörð
rímnaskálds undir kaflaheitinu
„Steinköggull með hörpumynd."
Mannlífslýsingar og sagnabrot úr
Reykjavík og víðar að gefur þessari
bók þann einstaka blæ sem kalla má
skemmtilestur hvers þess er hefur á
annað borð gaman af mannlífssög-
um á fslandi fyrri tíma. Þennan
BJOKN m BIÖRNSSON
\H\.\i\G.\RV10Rk
í HÓLAVALLAGARÐ!

skemmtilestur vil ég kalla menning-
arspegil eða áhugaverðan tímaspegil
og taka mér þannig í munn orð
höfundarins sjálfs. Væri það að æra
óstöðugan að ætla að rekja mörg
dæmi hér um þessi efnistök Björns
hvert fyrir sig, en læt ég nægja að
benda á þá sögu sem liggur að baki
þeim stuðlabergsdrangi með rúna-
letri sem lagður var flatur á leiði
Sveinbjarnar Egilssonar. Hún er
rakin undir kaflaheitinu „íslands
fegursta blómstur". Er kaflaheitið
vissulega ekki skírskotun til stuðla-
drangsins, heldur er hér vísað til
ræðu Sigurðar Nordal yfir leiði
Sveinbjarnar 16. júní 1946 að við-
stöddum öllum þálifandi stúdentsár-
göngum Menntaskólans í Reykja-
vík. Þess má geta að sonur Svein-
björns, Benedikt Gröndal, var aldrei
sáttur við stuðlabergið en þótti nær
að hafa þar legstein með læsilegu
letri, sem faðir hans,hvíldi. Þá væri
þó von um að leiðið týndist ekki „í
grasi og mold“.
Af praktískum hlutum bókarinnar
má nefna að í henni er að finna afar
gagnlegt kort af garðinum sem marg-
ir eiga erfitt með að rata um að
leiðum feðra sinna og ættmæðra.
Einnig er bókin prýdd yfir 200
sérstæðumljósmyndum eftir Pétur Þ.
Maack þannig að umfjöllun verður
lifandi og létt. Frágangur er þannig
að til fyrirmyndar er og er ekki
ósennilegt að hún eigi eftir að nýtast
vel fræðimönnum sem og hverjum
öðrum sem hafa gaman af því
að rölta um kirkjugarðinn í huga eða
raun, sjálfum sér til uppbyggingar.
Þarflegar tilvitnanir eru á hverri
spássíu fyrir þá sem leita vilja dýpra
í heimildum Björns. Einnig er frá-
gangurinn þannig að jafnan er hægt
að sjá hvar viðkomandi leiði er
staðsett með tilvitnum á spássíu, án
þess að það trufli meginmálið, sem
er listilega ritað og samsett af þessum
kunna fræðimanni okkar. Einn
stærsti kostur bókarinnar er án efa
sá að auðvelt er að fletta upp
einstökum mönnum eða málum og
grípa þannig niður í hana í tíma og
ótíma. Einnig er að finna í bókarlok
skrá yfir nafnkennda íslendinga sem
hlotið hafa hinstu hvílu í Hólavalla-
garði og finnur þar margur forfeður
sína. Tilgangur með ritun þessarar
bókar er augljós. Minningin lifir.
Kristján Björnsson