Tíminn - 15.12.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 15. desember 1988
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Póstfax: 68-76-91
Losað um hömlur
á samningsrétti
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra hefur beitt
sér fyrir því að fellt verði úr gildi það ákvæði í
bráðabirgðalögum að óheimilt sé að knýja fram breyting-
ar á launum með verkfalli eða verkbanni. Pað merkir, ef
þetta verður samþykkt, sem vart er að efa, að þá geta
launþegasamtök hafið samninga við vinnuveitendur án
tafar, enda taki samningarnir ekki gildi fyrr en eftir 15.
febrúar nk., þegar launasamningar eru frjálsir að nýju.
Enginn ber brigður á að það er neyðarkostur að setja
á launa- og verðlagsstöðvun með löggjöf. Það er því
fagnaðarefni, þegar losað er um slíkar hömlur. Frum-
kvæði Steingríms Hermannssonar er undirstrikun á því
að slíkar aðgerðir eru bráðabirgðaráðstafanir.
Hins vegar er vert að minna á að frá almennu
sjónarmiði er óraunhæft að ætla slíkum bráða-
birgðaráðstöfunum engan rétt í stjórn efnahagsmála,
hvernig sem á stendur. Svo strangur skilningur á samn-
ingsrétti fyrirfinnst ekki á byggðu bóli. í því sambandi ber
að minnast þess, að íhlutun í samningsfrelsi af þessu tagi
er ekki einhliða, heldur er um að ræða verðlags- og
launastöðvun sem eina heild. Hér er um tvíhliða aðgerð
að tefla, sem líta verður á í einu lagi og meta tilgang og
árangur eftir því. Það er því gróflega missagt, þegar því
er haldið fram að markmið launa- og verðlagsstöðvunar
sé að rýra kjör launþega. Þvert á móti er tilgangurinn sá
að nota stöðvunartímabilið í góðu skyni, að treysta
grundvöll efnahagslífsins og tryggja atvinnuöryggi laun-
þega.
Því ber að fagna að ríkisstjórnin hyggst nú losa um
hömlur launastöðvunarákvæða nokkru fyrr en áætlað
hafði verið. Við slík tímamót er vert að minnast þess að
á verðstöðvunartímanum, a.m.k. síðustu þrjá mánuði,
hafa víxláhrif verðlags og launa naumast verið merkjan-
leg. Það hefur komist á jafnvægi milli þessara efnahags-
stærða, svo að verðbólgan hefur dottið út í bili. Að
sjálfsögðu skal það viðurkennt að jafnvægið í þessu tilfelli
var búið til með ákvörðun í löggjöf, en var ekki stjórnað
af sjálfvirkum eða frjálsum öflum efnahagslífsins. Vissu-
lega hafa þetta verið lögþvingaðar bráðabirgðaráðstaf-
anir.
Jafnvel þótt svo sé, þá er verðlags- og launastöðvun
síðustu mánaða gilt módel, sem menn hafa fyrir augunum,
um það að verðbólga hjaðnar þegar jafnvægi verður milli
launa og verðlags. Frá því sjónarmiði ætti verðlags- og
launastöðvunin að geta opnað augu manna fyrir því,
hversu eftirsóknarvert það er að keppa að viðvarandi
jafnvægi milli verðlags og launa og skapa efnahagsleg
skilyrði til þess að slíkt jafnvægi haldist af sjálfu sér, sem
mest má verða. Á þann hátt vinna menn bug á verðbólgu.
Þrátt fyrir allt finna launþegar það á eigin hag, að
ýmislegt hefur orðið þeim til hagsbóta á verðstöðvunar-
tímabilinu. Þar er ekki síst að nefna að vaxtabyrði hefur
lést verulega og haldið hefur verið í við verðlag á
almennum neysluvörum, húsaleigu, orku til heimilisnota
og fleiri lífsnauðsynjum. Allt eru þetta kjarabætur fyrir
launþega, hvað sem líða kann þeirri ásökun að gengið
hafi verið á formlegan samningsrétt. Því ástandi mun nú
senn linna.
Launasamningar verða lausir um miðjan febrúar. Upp
úr því verður vafalaust losað um ýmsar verðlagshömlur.
Vandi og ábyrgð efnahagsstjórnar flyst þá til. Þá reynir á
samnings- og verðlagsfrelsið, en umfram allt á ábyrgð
þeirra, sem eiga þetta frelsi.
GARRI
Skrifað upp á
Útvarpið flutti okkur þær frétt-
ir í fyrradag að á Hofsósi stæðu
nokkrir svcitarstjórnarmenn i
persónulegum ábyrgðum fyrir
skuldum sveitarfélagsins. Eins og
menn vita er þar nú allt komið í
fjárhagsiegt óefni, hrcppurinn
kominn í þrot og félagsmálaráðu-
neytið komið í málið.
I Þjóðviljanum í gær er svo
upplýst að sveitarstjórnarmenn á
Hofsósi séu persónulega ábyrgir
fyrir nálægt 40 prósentum af
skuldum sveitarfélagsins. Eftir
oddvita hreppsnefndar er svo haft
þarna að hann sé ekki hræddur
um að hann verði gerður upp, þó
svo að hann hafi gengist í per-
sónulega ábyrgð fyrir hreppinn.
Líka er þarna haft eftir honum að
það hafi auðvitað ekki verið eðli-
legt að cinstaklingar þyrftu að
skrifa upp á fyrir sveitarfélagið,
en annað hefði ekki verið fært
þegar lánastofnanir hefðu krafist
þess.
Þetta vekur vissulega upp ýms-
ar spumingar. Er það virkilega
tilfellið að lánastofnanir hér á
landi krefjist þess af kjörnum
sveitarstjórnarmönnum að þeir
leggi íbúðir sínar og aðrar per-
sónulegar eignir að veði fyrir
hreppa sína? Og hvað er að
marka slíkar ábyrgðir ef ekki má
ganga að veöunum?
Virðingin ffyrir
eigin uppáskrift
Eitt af því fyrsta, sem fólk lærir
þegar það kemst til vits og ára, er
að bera viröingu fyrir sinni eigin
uppáskrift á plögg og pappíra.
Þegar menn skrifa upp á fyrir
aðra sem ábyrgðarmenn þá fyigir
því að menn verða að vera við-
búnir því að taka að sér að greiða
skuldina ef skuldari bregst. Þetta
á jafnt við í viðskiptum einstakl-
inga sem opinberra aðila.
Þarna gildir líka að menn verða
að gæta sín að skrifa ekki nöfn sín
sem ábyrgðarmenn á pappíra sem
þeir em cngan veginn borgunar-
menn fyrir. Það þýðir ekkert
fyrir mann, sem kannski á hús og
bíl, að skrifa upp á sem ábyrgðar-
maður fyrir láni sem nemur tvö-
földu eða þreföldu því verðmæti
sem nemureignum hans. Ef lánið
fellur á hann þá lendir hann
einfaldlega í því að verða gjald-
þrota. Þá er íbúðin seld ofan af
honum og bfllinn undan honum.
Þá stendur hann kannski uppi
einn góðan veðurdag með börn
sín á götunni, og án farartækis til
að skreppa með þau út í sveit á
góðviðrisdögum.
Það er í þessu sem uppáskrift á
skuldabréf og aðra veðpappíra
felst. Þetta á hver fuilorðinn
maður að vita. Með því að skrifa
upp á pappír fyrir láni er hann að
taka á sig ábyrgð. Og um leið
áhættu. Hann getur sem best lent
í því að verða sjálfur að borga
lánið, jafnvel með öllu sem hann
á. Svo einfalt er málið.
Ábyrgð kjörsins
Líka er hér að öðru að gæta, og
það varðar þær kröfur sem hægt
er að gera til manna sem taka
kjöri í stjórnir sveitarfélaga eða
annarra almannasamtaka. Seta í
slíkum stjórnum er trúnaðarstarf
sem felur það eitt í sér að menn
taka að sér að stjórna sameigin-
legum málum viðkomandi félags
cða samtaka og skipuleggja þau.
Slík seta felur það alis ekki í sér
að hægt sé að krcfjast þess að
menn taki á sig persónuieg fjárút-
lát fyrir aðra. Maður, sem tekur
sæti í hrcppsncfnd, tekur ekki
þar með að sér að kosta sjálfur
framkvæmdir hreppsins. Hann
tekur það eitt að sér að eiga hlut
í að skipta útsvari ög fasteigna-
gjöldum niður á hreppsbúa, og
síðan að ákveða hvernig þessum
fjármunum sé varið.
Þess vegna er það hrein kór-
viiia ef bankar eða aðrar lána-
stofnanir láta sér yfirleitt detta i
hug að krefjast persónulegra
ábyrgða af sveitarstjórnarmönn-
um. Slíkt á engum bankastjóra
að detta í hug. Með því að heimta
slíkt er hann að krefjast þess að
þeir taki persónulega á sig skuld-
bindingar sem ná langt út fyrir
það sem þeir eru kjörnir til. Þar
skiptir engu máli þótt sveitar-
stjórnarmenn eigi vissulcga að
hafa trú á því sem þeir eru að
vinna að. Kosning þeirra felur
alls ekki í sér að þeir eigi að sjá
um að fjármagna framkvæmdir
sveitarfélagsins sjálfir. Og þcss
vegna eiga slíkir menn einnig
vitaskuld að gæta sín á að iáta
ekki teyma sig út í hluti sem
þessa.
Það er þannig sama hvernig
þessu máli er velt upp. Slíkar
uppáskriftir ciga ekki að
þekkjast. Það gengur ekki að
menn lcndi í því að þurfa kannski
að selja undan sér allar persónu-
legar eigur sinar til þess að greiða
skuldir hrepps eða félags. Bankar
og sjóðir eiga ekki að leyfa sér að
fara frant á slíkt. Og detti cin-
hverjunt þeirra það í hug þá eiga
viðkomandi stjórnarmenn að
setja stólinn fyrir dyrnar. Pcr-
sónulcgar ábyrgðir eru hiutir sent
alls ekki fylgja því að taka kjöri i
stjórn. Garri.
VITTOG BREITT

Margverðlaunaðir þrotamenn
Gamall og gegn embættismaður
sem hafði talsverð afskipti af
endurskoðun bókhaldsgagna fyrir-
tækja í kreppunni á fjórða áratugn-
um, sagði nýlega, að ef gjaldþrota-
lögin frá 1929 væru enn í gildi
þyrfti að auka fangelsisrými á ís-
landi til mikilla muna. Og hann
bætti við að þá myndu þrotamenn,
sem losna við fangelsisvist ekki
gera sér að leik að stofna ný
fyrirtæki sömu vikuna og þeir eru
úrskurðaðir gjaldþrota og hefja
rekstur umsvifalaust.
Sem betur fer eru gjaldþrotalög-
in frá 1929 ekki lengur í gildi, því
nóg eru húsnæðisvandræðin samt
og rfkið hefur alveg nógu marga
þurfalinga á sínu framfæri þótt
ekki þurfi að fara að ala þrotamenn
athafnalífsins í fangelsum.
Embættismaðurinn sem hér er
vitnað til, sagðist heldur ekki vera
að óska eftir að hin ströngu viður-
lög, sem giltu þegar hann var að
rannsaka fjárreiður vafasamra
fyrirtækja, giltu enn. Hitt sé annað
mál, að það er ekkert annað en
siðleysi að menn sem setja fyrirtæki
á hausinn, geti hlaupið frá þeim og
öllum skuldunum og stofnað ný
fyrirtæki og rekið þau eins og
ekkert hafi í skorist.
0g ríkið skuldar þeim
Sá sem hér veður elginn vítt og
breitt kann lítil skil á gjaldþrota-
lögunum frá 1929 og ber enn
minna skynbragð á það siðgæði
sem býr að baki núgildandi gjald-
þrotalögum, það er að segja ef þau
eru nokkur.
En svo virðist sem einhver
ákvæði séu um viðbrögð opinberra
aðila gegn gjaldþrota fyrjrtækjum,
og þá aðallega í þá veru að verð-
launa þrotabúin. Ríkið hefur tekið
að sér af miklu örlæti að greiða
laun sem þrotafyrirtækin skulda.
Stundum skulda þau forstjórum
sínum, framkvæmdastjórum og
markaðsstjórum og svoleiðis
launþegum margra mánaða eða
margra ára laun, en algeng laun
þeirra fíra eru á svipuðum nótum
og bæjarstjórinn á Akureyri og í
fleiri plássum kváðu fá.
En ríkissjóður er skuldbundinn
að punga út kaupi jafnt sendla
fallíttfyrirtækja sem forstjóra
þeirra.
Þá er það leikið af forstjórum og
framkvæmdastjórum, sem oft
lenda sjálfir á launaskrá ríkisins,
að borga ekki söluskatt mánuðum
saman fyrir skipulagt gjaldþrot og
verður ríkið af þeim tekjum og nær
þeim ekki með nokkru móti inn,
þótt fyrirtækin hafi áður verið búin
að innheimta þann sama skatt.
Aulaskapur
Tíminn skýrði frá í gær, að verið
sé að undirbúa hertar reglur til að
ná söluskattinum... „en mikil
brögð hafa verið að því undanfarið
að fyrirtæki hafi ekki skilað inn-
heimtum söluskatti í marga mán-
uði og þegar komið er að lokunar-
aðgerðum sé nafni fyrirtækisins
breytt og það gamla sett á hausinn
og nýtt stofnað." Að sögn fjár-
málaráðherra hefur hundruðum
milljóna króna verið stolið frá
ríkissjóði með þessum hætti.
Ef lögin eru svo gloppótt að
auðvelt sé að ástunda viðskiptasið-
ferði af þessu tagi er bágt að sjá
hvort er verra, aulaskapur ríkis-
valdsins eða siðgæði þeirra fyrir-
tækjarekenda sem notfæra sér
brogaða löggjöf til að gefa samfé-
laginu langt nef og græða á ósvífn-
inni.
Eins og annars staðar hefur oft
verið bryddað upp á margtuggnum
gjaldþrotum í þessum dálki undan-
farið. Þykjast margir hafa áhyggjur
af síauknum fallíttum og telja að
þau séu dæmi um að allt sé að fara
fjandans til í þjóðfélaginu.
En ef svo og svo mörg gjaldþrot-
anna eru sett á svið til þess eins að
losna við að borga skuldir er ást-
andið kannski ekki eins slæmt og
margir vilja vera láta. Ef vel er á
spilum haldið geta þrotamennirnir
grætt vel á fallíttunum, en skuldu-
nautarnir og ríkið eru þeir sem
tapa.
Og sniðugast af öllu er að síðan
gjaldþrotalögin frá 1929 voru felld
úr gildi þarf ekki tugthús yfir
svikarana, þeir stofna bara ný fyrir-
tæki sent blómstra fram að næsta
gjaldþroti. OÓ