Tíminn - 15.12.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Fimmtudagur/15. desember 1988
Glímufélagið Ármann 100 ára
og 80 ár síðan fyrsta Skjaldarglíman var háð
Glímufélagið Ármann var stofnað 15. desember 1888 og á
því 100 ára afmæli fimmtudaginn 15. desember á þessu ári
(1988), og Skjaldarglíma Ármanns á 80 ára afmæli einnig á
þessu ári.
Áður en hér verður drepið á stofnun og sögu þessa merka
félags finnst mér rétt að skýra frá aðdraganda og þróun
íslensku glímunnar í Reykjavík frá 1870, þar til Ármann er
stofnaður sem glímufélag.
Nokkru eftir aldamót verður
Ármann alhliða íþróttafélag, sem
kemur víða við sögu í hinum ýmsu
íþróttagreinum sem íslendingar iðka
og hefur mikil áhrif á íþróttastarf-
semi í landinu.
Hér verður einungis minnst á þátt
Ármanns í þróun og eflingu íslensku
glímunnar í stuttu máli.
Fyrsta íþróttafélagið sem iðkaði
glímu í Reykjavík varGlímufélagið,
sem stofnað var 11. mars 1873.
Fyrsti formaður og aðalhvatamaður
að stofnun þess var Sverrir Runólfs-
son, steinhöggvari frá Maríubakka í
Skaftafellssýslu, f. 9. júní 1831, d.
1879. Sverrir hafði árin 1871 og 1872
efnt til „glímuleika" og „bænda-
glímufunda í Reykjavík. l’essi
glímumót tókust vel og urðu Sverri
hvatning til stofnunar Glímufélags-
ins í Reykjavík.
Árið 1874 var Glímufélaginu falið
að sjá um glímusýningar og glímu-
keppni á þjóðhátíðinni í Reykjavík.
Þótti það takast vel.
Allt að áttatíu menn gengu í
Glímufélagið eða ef til vill fleiri.
Sverrir fékk hjá bænum stóran blett
á Melunum útmældan undir glímu-
völl fyrir félagið. Hann gerði þarna
grasflöt til að glíma á. Var síðan í
mörg ár glímt á þessum glímuvelli.
í glímudómnefnd Glímufélagsins
valdist meðal annarra Sigurður
Guðmundsson málari, mikill áhuga-
maður um allar þjóðlegar menntir.
Gerði Sigurður fána fyrir félagið, og
var það hvítur fálki á bláum feldi.
Þessi fáni Glímufélagsins var síðar
um alllangt skeið tákn sjálfstæðis-
baráttu íslendinga.
Stofnandi og aðal áhugamaður
Glímufélagsins í Reykjavík, Sverrir
Runólfsson, stóð í margvíslegum
framkvæmdum og varð oft að dvelja
langdvölum utan Reykjavíkur vegna
atvinnu sinnar og gat því ekki unnið
að málefnum félagsins og styrkt
starfsemi þess með atorku sinni og
framkvæmdavilja.
Glímufélagið mun hafa starfað
fram til 1880. Á þessum starfstíma
félagsins mun það hafa vakið áhuga
á gh'munni og orðið brautryðjandi
að glímuiðkunum í Reykjavík.
Eg tel að stofnun og starf Glímu-
félagsins hafi verið undanfari að
stofnun Ármanns 1888.
Aðalstofnendur Ármanns voru:
Pétur Jónsson, blikksmiður og séra
Helgi Hjálmarsson, frá Vogum í
Mývatnssveit.
Pétur Jónsson, blikksmiður í
Reykjavík, var fæddur í Skógakoti í
Þingvallasveit 2. ágúst 1856, sonur
Jóns hreppstjóra í Skógakoti Krist-
jánssonar og annarrar konu hans
Kristínar Eyvindsdóttur frá Syðri-
Brú í Grímsnesi Hjartarsonar.
Pétur Jónsson var sérstakur
áhugamaður um eflingu og viðhald
islensku glímunnar og ágætur glímu-
maður, skilningsríkur á gildi glím-
unnar og mun snemma hafa lagt sig
fram um að kunna glímubrögðin og
varnir gegn þeim og önnur þau atriði
sem varða glímuna. Úrslitaglímu-
bragð hans mun hafa verið klofbragð
en öll önnur glímubrögð kunni hann
ágætlega.
Svo mátti heita að um eitt skeið
væri Pétur nálega hinn eini maður
sunnanlands er áhuga hafði á glímu-
íþróttinni, og varð hann til þess að
endurvekja hana hér syðra og stofna
glímuflokk með stúkubróður sínum
í stúkunni Einingunni nr. 14, Helga
Hjálmarssyni, síðar presti að Grenj-
aðarstað.
Helgi Hjálmarsson frá Vogum í
Mývatnssveit, var fæddur 14. ágúst
1867 og var í Latínuskólanum í
Reykjavík og æfði þar glímu undir
leiðsögn Páls Melsteð sögukennara
og var orðinn afburða glímumaður.
Helgi var hinn áhugasamasti
íþróttamaður og mun þegar á
bernskuskeiði hafa náð óvenjulega
góðum árangri í glímunni, og einnig
var hann snjall á skautum, en eftir
að hann kom í Latínuskólann, æfði
hann glímuna að staðaldri og þótti
bera þar af að kunnáttu og glímu-
leikni.
Æfingar hófust í Templarahúsinu.
Klæddust menn þá sterkum buxum
úr íslensku vaðmáli og tóku hver
annan glímutökum, svokölluðum
buxnatökum. Glímubelti voru þá
ekki til og þekktust ekki. Til að
byrja með voru menn óvanir að
glíma á fjalagólfi, og þótti hart að
detta á það. Voru því margir, sem
vildu leita fyrir sér með mýkri glímu-
völl.
Meðal glímumanna var Guðlaug-
ur Guðmundsson frá Ásgarði í
Grímsnesi. Hann hafði fengið sér
grasblett innan við bæinn, hjá
Rauðá, látið slétta hann og rækta
vel. Hann kvað mönnum velkomið
að fara inn á þennan grasblett og
reyna hvernig væri að glíma þar.
Blettur þessi hlaut síðan nafnið
Skellur og er sagt, að það nafn hafi
hann fengið eftir glímu þeirra félaga.
Pétur Jónsson, blikksmiður.
Á þessum grasbletti var Ármann
stofnaður af 20-30 ungum og glímu-
móðum mönnum, sem voru búnir að
glíma þar lengi kvölds, undir heiðum
himni við stjörnublik og norður-
ljósalog. Við nafngift félagsins, sem
Pétur Jónsson mun hafa ráðið, mun
hann hafa haft í huga fjallið fagra frá
æskustöðvunum, Ármannsfell.
Fagnaðaróp þessara ungu manna
við stofnun Ármanns barst út um
i bæinn í kvöldkyrrðinni og var fyrsti
boðberi markvissrar íþróttaþróunar.
Glímureglur félagsins munu hafa
verið sniðnar eftir glímureglum
Bessástaðaskóla, enda var Páll Mel-
steð sögukennari oft á æfingum fé-
lagsins, sem nú hófust af kappi, og
dómari við fyrstu kappglímur þess.
Glímukennari Ármanns frá byrjun
mun hafa verið Pétur Jónsson og var
hann einnig stjórnandi félagsins og
raunverulegur formaður þess.
Árið 1889 var fyrsta kappglíma
Ármanns háð og tóku flestir félags-
mennirnir þátt í henni. í þessari
fyrstu Ármannsglímu hlaut 1. verð-
laun Helgi Hjálmarsson, 2. verðlaun
hlaut séra Einar Þórðarson, 3. verð-
laun hlaut Friðrik Gíslason, ljós-
myndari.
Árið 1890 sigraði Helgi Hjálmars-
son, einnig í Ármannsglímunni, en
þessi glímukeppni féll svo niður þar
til 1897, en á þeim árum voru
Sigurvegarar í annarri kappglúnu
Ármanns.
glímdar opinberar bændaglímur og
sýningarglímur.
Árið 1897 var haldin þjóðhátíð 2.
ágúst í Reykjavík, og voru Ár-
Séra Heigi Hjálmarsson,
menningar fengnir til að hafa kapp-
glímu í sambandi við hátíðina. Úrslit
urðu þau að 1. verðlaun hlaut Þor-
grímur Jónsson, Laugarnesi, 2.
verðlaun hlaut Guðmundur Guð-
mundsson frá Eyrarbakka, 3. verð-
laun hlaut Sigfús Einarsson.
FYRRI HLUTI
Árið 1898 stóð Ármann aftur fyrir
kappglímu 2. ágúst. Glímt var á
umgirtri flöt á Landakotstúni.
Fræknastur var Þorgrímur Jónsson,
söðlasmiður, Laugarnesi, honum
næstur var Kristinn Ziemsen, versl-
unarmaður, og 3. Jón Gíslason,
iðnnemi.
Árið 1899 stóð Ármann enn á ný
fyrir kappglímu í sambandi við hina
árlegu þjóðhátíð Reykvíkinga. í
Höfundur greinarinnar um
Glímufélagið Ármann, Kjartan
Bergmann, er fæddur 11. mars
1911 á Flóðatanga í Stafholts-
tungum, Mýrasýslu, sonur
Guðjóns Kjartanssonar bónda
á Flóðatanga og konu hans
Sólveigar Árnadóttur.
Kjartan byrjaði 7 ára að æfa
glímu og hefur alla tfð verið
tengdur glfmunni. fslenska
glíman hefur verið hans hjart-
ans mál. Þegar hann var 17 ára
vann hann sýsluglfmu Mýra-
sýslu og hlaut þá einnig feg-
urðargiímuverðlaun. Skjald-
arglímu Ármanns vann Kjartan
1941 og hlaut einnig fegurðar-
glímuverðlaun. Árið 1941 varð
Kjartan Bergmann glímukappi
íslands og hlaut verðlaun fyrir
fagra og góða glímu.
Á árunum 1933-1938 var
Kjartan bóndi á Sigmundar-
stöðum í Hálsasveit. Á þeim
tíma féllu glímuæfingar og
glímukeppni niður hjá honum.
Kjartan Bergmann ferðaðist
um landið árin 1942-1945 og
kenndi glímu í skólum og
íþrótta- og ungmennafélögum
á vegum menntamálaráðu-
neytisins og Í.S.Í. Árið 1945
var hann ráðinn framkvæmda-
stjóri íþróttasambands fs-
lands og var það þar til í
október 1951, en þá var hann
ráðinn yfirskjalavörður Alþing-
is.
Kjartan kenndi glfmu um
Kjartan Bergmann Guðjónsson.
skeið hjá Glfmufélaginu Ár-
manni. Árið 1964 var hann
aðalstofnandi Ungmennafé-
lagsins Víkverja í Reykjavík
og kenndi þarglímu í mörg ár.
Á stofnfundi Glfmusam-
bands (slands 1965 var Kjartan
Bergmann kosinn formaður
Giímusambandsins.
þessari Ármannsglímu sigraði Guð-
mundur Guðmundsson frá Eyrar-
bakka, 2. verðlaun hlaut Valdimar
Sigurðsson sjómaður, 3. verðlaun
hlaut Erlendur Erlendsson frá Mikl-
holti.
Árið 1900 fóru fram nokkrar sýn-
ingarglímur, en kappglímur voru þá
ekki haldnar. 1901 hélt Ármann
kappglímu. 1. verðlaun hlaut Ásgeir
Gunnlaugsson, 2. verðlaun hlaut
Jónatan Þorsteinsson söðlasmiður
og síðar kaupmaður og 3. verðlaun
hlaut Bjarnhéðinn Jónsson.
Árið 1902 var háð kappgiíma hjá
Ármanni í sambandi við þjóðhátíð-
ina 2. ágúst. 1. verðlaun hlaut Ásgeir
Gunnlaugsson, 2. verðlaun hlaut
Jónatan Þorsteinsson og 3. verðlaun
hlaut Bjarnhéðinn Jónsson.
Ármannsglíman 1903 var háð 2.
ágúst. 1. verðlaun hlaut Valdimar
Sigurðsson, stýrimaður, 2. verðlaun
hlaut Jónatan Þorsteinsson og 3.
verðlaun hlaut Ásgeir Gunnlaugs-
son.
Árið 1904 var Ármannsglíma háð
2. ágúst, þátttakendur voru um 20.
1. verðlaun hlaut Jónatan Þorsteins-
son, 2. verðlaun Guðmundur Er-
lendsson frá Hlíðarenda og 3. verð-
laun Valdimar Sigurðsson.
Ármannsglíman 1905 var háð 2.
ágúst í sambandi við þjóðhátíðina.
Þar hlutu þessir verðlaun: 1. verð-
laun Jónatan Þorsteinsson, 2. verð-
laun Valdimar Sigurðsson, 3. verð-
laun Þórhallur Bjarnason.
Árið 1905 mun glímustarfsemi
Ármanns hafa verið farin mjög að
dofna og mun glxman hafa algerlega
legið niðri, og engar glímuæfingar
farið fram hjá félaginu. Um þessar
mundir eða í maímánuði 1905, flutt-
ist Guðmundur Guðmundsson frá
Eyrarbakka til Reykjavíkur og
stundaði þar verslunarstörf.
Þá skeður það á nýársdagsmorgun
1906 og þeir Pétur Jónsson, glímu-
kennari Ármanns og Guðmundur
frá Eyrarbakka hittast við Eimskipa-
félagshúsið og fara að ræðast við.
Berst þá talið að glímunni og segir
Guðmundur þá við Pétur: „Er ekki
rétt, sem mér hefur verið sagt, að þú
og ýmsir ungir menn hafi undanfama
vetur haldið saman glímuflokk undir
þinni forsj á og nefnt hann Ármann:
„Rétt mælir þú ungi maður", segir
Pétur. Guðmundur segir þá við
Pétur. „Eigum við ekki að hressa
upp á gamla Ármann þinn?“ Það
verður þá að samkomulagi á milli
Guðmundar og Péturs, að reyna að
ná saman flokki ungra manna til
glímuæfinga.
Þá víkur sögunni til þriðja glímu-
mannsins en það var Guðmundur
Þorbjörnsson. Hann var fæddur á
Háteigi á Akranesi 14. sept. 1878,
sonur Þorbjörns bónda Jónssonar
og konu hans Ingibjargar Guð-
mundsdóttur frá Lambhúsum á
Akranesi. Sex ára missti hann föður
sinn í sjóslysi og frá tíu ára aldri ólst
hann upp hjá Þorbirni Ólafssyni
bónda á Steinum í Stafholtstungum
og var þar fram að tvítugu. Þar
komst hann í kynni við íslensku
glímuna og hefur sjálfur lýst því á
eftirfarandi hátt:
„Ég man enn greinilega þegar ég
fékk fyrst verulegan áhuga á glím-
unni. Ég var ekki fermdur þá og var
í göngum með Borgfirðingum.
Gangnaforingi var Þorsteinn Hjálm-
arsson, faðir Jóns Þorsteinssonar
íþróttakennara. Um kvöldið, eftir
að gengið hafði verið um daginn, var
farið í bændaglímu og horfði ég á af
miklum áhuga. Var mér þá sérstak-
lega starsýnt á glímuaðferð Þor-
steins, sem mér fannst bera langt af
hinum, þótt þar væru margir góðir
glímumenn ... og þegar við strák-
arnir höfðum séð fullorðnu mennina
glíma æfðum við okkar á milli glímu-
brögð þeirra, sérstaklega þau sem
glæsilegust voru.“
Síðari hluti greinarinnar birtist í
blaðinu á morgun.