Tíminn - 04.02.1989, Side 12

24 Tíminn
Laugardagur 4. febrúar 1989
lllllllllllllllll BÓKMENNTIR ' . ''' ..." ................................. ' j:................ .......:V .„iil
Eigulegt vísnakver
Ferskeytlan,
vísur og stef frá ýmsum tímum,
Kári Tryggvason valdl,
Almenna bókafélagið, 1988.
Hér er lítil en lagleg bók á ferð-
inni. í hana hefur Kári Tryggvason
valið hátt í 170 lausavísur frá ýmsum
tímum. Frágangi er þannig háttað
i að prentuð er ein vísa á hverri síðu
og höfundar getið, en án frekari
skýringa. Að því er segir í formála
er þetta ný og endurskoðuð útgáfa
bókar sem kom út fyrir einum tíu
árum, nefndist Vísan og seldist strax
upp. Sú bók hefur farið fram hjá
þeim er hér ritar, og þá trúlega
fleirum, svo að endurútgáfa hefur
víslega verið orðin tímabær.
Vísnagerð er mikil list og síður en
svo öllum gefin. Hún útheimtir
mikla listræna hnitmiðun, þar sem
saman þurfa að fara ríkt hugmynda-
flug, orðhittni og smekkvísi, jafnvel
umfram það sem þarf til að yrkja
lengri kvaeði. Að því er val Kára
Tryggvasonar hér varðar þá er
naumast ástæða til að gera við það
athugasemdir. Vitaskuld myndu
engir tveir menn velja með sama
hætti í úrval sem þetta; til þess er
magnið til að velja úr of mikið og
smekkur manna of misjafn. En í
heild virðist þetta úrval þó smekk-
lega gert. Hér eru ýmsar gamlar og
vel þekktar vísur, og auk þess aðrar
sem máski eru miður kunnar, svo
sem þessi sem hér er sögð eftir
Jóhannes á Skjögrastöðum:
Fallinn lofar margur maður
margan kauðann.
Ætli ég verði annálaður
eftir dauðann?
Eða þá þessi vísa Kristmanns Guð-
mundssonar:
Gegnum lífið létt án vanda
liðugt smó hann,
nennti seinast ekki að anda
og þá dó hann.
Og þessi eftir Eirík Einarsson:
Háski er að ala á holdsins þrá,
hún er oft skammvinnt gaman.
Margur er til sem meiddist á
mýktinni einni saman.
Og enn ein eftir Jakob Thorarensen:
Hún er slík að sveinninn sá
sem að nýtur Fríðar,
hann á enga heimting á
himnaríki síðar.
Og þannig mætti halda áfram lengi
því að af nógu er að taka. Pó vil ég
bæta við einni enn með smáviðbót;
það- er þessi vísa sem um segir hér
að óvíst sé um höfund hennar:
Aldrei verður Ljótunn Ijót,
Ijótt þó 'nafnið beri;
ber af öllum snótum snót,
snótin blessuð veri.
Svo vill til að ég er nýbúinn að lesa
Indriðabók, safnrit eftir Indriða Ind-
riðason rithöfund sem gefið var út í
Kári Tryggvason.
tilefni af áttræðisafmæli hans á liðnu
ári. Þar er þessi vísa á bls. 35, sögð
ort um Ljótunni Benediktsdóttur í
Ystafelli og eignuð Sören Jónssyni
bónda að Geirbjarnarstöðum í
Köldukinn. Geta eigendur Fer-
skeytlunnar því skrifað þetta hjá sér
í eintök sín ef þá lystir.
Á einum stað rakst ég líka á
prentvillu, sem lætur lítið yfir sér en
rétt er þó að vekja athygli á. Það er
í alkunnri vísu sem er prentuð
þannig hér:
Við skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga.
Ég hefheyrt í alla nátt
andardrátt á glugga.
Hér er að því að gæta að „ég“ í
þriðju línunni verður að vera „eg“,
því að annars vantar stuðul, og hefði
þurft að laga þetta í próförk.
Kári Tryggvason hefur haft þann
hátt á í þessari bók að raða vísunum
í stafrófsröð eftir upphafslínum
þeirra, en hvorki eftir aldursröð né
höfundum, sem trúlega hefði þó
mátt telja fræðimannslegra. Þá hefur
hann hvergi sett neinar skýringar né
athugasemdir með, sem þó hefði
getað verið þörf á sums staðar.
Þannig veit ég til dæmis ekki hver er
Jóhannes sá á Skjögrastöðum sem á
vísuna hér að framan, og hefði ekki
sakað að segja einhver deili á honum
og máski fleirum miður kunnum
höfundum. En að slíkum hnökrum
frátöldum er þetta hið eigulegasta
vísnakver. -esig
INDRIDABÓK
Indrlðabók, geflð út f tilefni áttræðisafmæils
Indriða Indrlðasonar 17. april 1988, Söguste-
Inn, bókaforlag, Rv. 1988.
Indriði Indriðason rithöfundur og
ættfræðingur varð áttræður á nýliðnu
ári. Af því tilefni gengust nokkrir
vinir hans fyrir því að út væri gefin
bók með allrækilegu úrvali af rit-
verkum hans. Var af því tilefni sett
á laggirnar útgáfunefnd sem í sátu
þeir Grímur M. Helgason, Indriði
G. Þorsteinsson, Ólafur Haukur
Árnason, Snær Jóhannesson og Þor-
steinn Jónsson. Nú er þessi bók
nýlega komin út, er allstór eða vel
yfir 200 blaðsíður, og nefnist hún
Indriðabók.
í stuttu máli verður ekki annað
sagt en að hér hafi tekist vel til og
bókin sé jafnt afmælisbarni sem
þeim er að stóðu til sóma. Indriði
mun vera vinmargur, sem best sést á
þeim fjölda fólks sem látið hefur
skrá nöfn sín á kveðjulista, eða
Tabula gratulatoria, sem birtur er
hér fremst í bókinni.
Þá er hér einnig æviágrip afmælis-
barnsins eftir Andrés Kristjánsson
fyrrum ritstjóra, vel samið og skipu-
legt svo sem vænta má. Eins og
kunnugir vita starfaði Indriði lengst
af á Skattstofu Reykjavíkur. Jafn-
framt hefur hann verið athafnasam-
ur á fleiri sviðum, fyrst og fremst
innan ættfræðinnar. Meginverk hans
á því sviði er ritverkið Ættir Þingey-
inga, mikið ættfræðirit sem kunnugir
hafa farið um hinum lofsamlegustu
orðum. Þá hefur hann verið víða
virkur í félagsmálum, en einkum er
hann þó kunnur fyrir störf sín að
bindindismálum á vettvangi Góð-
templarareglunnar. Af störfum hans
þar má nefna að hann var stórtempl-
ar reglunnar á árunum 1976 til 1978.
Þá er þess ógetið að faðir hans,
Indriði Þórkelsson á Fjalli í Aðaldal,
var gott ljóðskáld á sínum tíma og
er enn mörgum kunnur fyrir skáld-
skap sinn. Meðal verka Indriða son-
ar hans er útgáfa á safni af ljóðum
föður síns sem hann annaðist í
samstarfi við hann. Var sú bók gefin
út árið 1939 og nefnist Baugabrot.
Merkasta efnið í þessari nýju
Indriðabók má trúlega telja töluvert
rækilega ævisögu Indriða á Fjalli
sem hér er frumprentuð. Að því er
hérna segir tók Indriði sonur hans
hana saman fyrir hálfum fjórða ára-
tug og nefnir hana í fullri hógværð
drög að ævisögu. Sjálfur segist hann
hér hafa ætlað að gera úr þessu efni
ýtarlegri ævisögu, sem sér hafi þó
ekki unnist tími til. Þótt vissulega
megi lengi við slík verk bæta má þó
segja að hógværð sem þessi sé hér
óþörf. Ævisaga Indriða á Fjalli er
hérna töluvert ýtarleg, og það sem
mestu máli skiptir er að í henni er
bæði að finna glögga mannlýsingu
og einnig gagnlegar ábendingar
varðandi sérkenni hans sem skálds.
Að þessu verki er því ótvíræður
fengur fyrir bókmenntamenn og
gagnleg viðbót við það sem áður
hefur verið skrifað um Indriða á
Fjalli.
Að öðru leyti kennir talsvert
Indriði Indriðason.
margra grasa í bókinni. Meðal ann-
ars er hér fróðleg grein sem heitir
„Endurminning frá sumrinu 1917“
og hefur að geyma lýsingu á heim-
sókn Stephans G. Stephanssonar
skálds til Indriða á Fjalli í íslands-
ferð hans það ár. Þá er hér einnig
gagnlegt yfirlit um líf og verk Páls
Bjarnasonar, en hann var vestur-ís-
lenskt skáld og þýðandi íslenskra
ljóða á ensku sem mjög ómaklega
hefur minna verið getið undanfarið
en skyldi.
Þar fyrir utan er efni bókarinnar
af margvíslegum toga. Allt er það þó
vel og lipurlega skrifað, í skýrum og
læsilegum stíl, og margt áhugavert
aflestrar. Meðal annars eru þarna
ritgerðir um ættfræðileg efni, nokkr-
ar afmælis- og minningargreinar, að
ógleymdum eigin skáldskap Indriða.
Þeirrar ættar eru þarna ein smásaga,
nokkur æskuljóð og allmargar þýð-
ingar hans á ljóðum eftir erlend
skáld. Má áf þessum verkum ráða að
hann hefði getað náð árangri í
skáldskap ef hann hefði kosið að
halda meira inn á þá braut en láta
ekki ættfræðistörf sín sitja í fyrir-
rúmi.
Þá eru þarna nokkrar greinar og
ræður eftir hann er tengjast starfi
bindindismanna. Trúlegt má þykja
að það efni höfði einkum til félaga
bindindishreyfingarinnar, en þó er
þar á meðal bæði fróðleg og læsileg
lýsing á ferð hans á hástúkuþing í
Istanbul árið 1970, sem án efa hefur
mun víðari skírskotun. Þá grein ættu
allir að geta lesið sér til ánægju, jafnt
þeir sem aldrei hafa nálægt starfsemi
Góðtemplarareglunnar komið sem
hinir. -esig
llllllllllllllllllllllllllllBLÖÐOG
lllllll llllllllll III
Nýjasta hefti Andvara
Nú fyrir jólin kom að vanda út
hefti af Andvara, tímariti Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs og Þjóðvina-
félagsins, sem Gunnar Stefánsson
ritstýrir. Andvari er eins og kunnugt
er eitt af elstu tímaritum þjóðarinn-
ar, og er þetta hundraðasta og
þrettánda árið sem hann kemur út.
Fyrir því er orðin löng hefð að á
hverju ári sé birt í Andvara ævisaga
einhvers nýlega látins Islendings. Er
þá við það miðað að um sé að ræða
forystumann eða brautryðjanda á
sínu sviði, og í áranna rás er það
orðinn bæði mikill og gagnlegur
fróðleikur sem með þessu móti hefur
þar verið dreginn saman um ýmsa af
bestu sonum þjóðarinnar.
Að þessu sinni er það Pétur Bene-
diktsson sendiherra, síðar banka-
stjóri og alþingismaður, sem fær
ævisögu sína skráða í Andvara.
Höfundur hennar er Jakob F. Ás-
geirsson, og er þessi ævisaga sérstæð
fyrir þá sök að hann mun ekki hafa
náð að kynnast Pétri persónulega,
að því er hann skýrir hér frá. Þetta
hefur vitaskuld orðið bæði til þess að
auðvelda og torvelda honum verkið.
Það hefur verið auðveldað að því
leyti að persónuleg kynni hafa þá
ekki orðið honum til trafala við
samninguna, en torveldað á þann
hátt að hann hefur ekki haft þessi
sömu persónulegu kynni til að
krydda og máski dýpka lýsingu sína
á hinum látna. Af sjálfu leiðir svo að
fyrst þannig stendur á er hér fyrst og
fremst beitt aðferðum sagnfræðinnar
til að skrá þessa sögu.
í heild verður þó ekki annað sagt
en að Jakobi hafi tekist þetta verk
vel, enda vitnar hann óspart í bæði
gögn frá Pétri, sem hann hefur haft
aðgang að, og ummæli kunnugra
samtímamanna um hann. Með því
móti verður ekki annað séð en að
honum takist hér jöfnum höndurp
að draga upp býsna skýra mannlýs-
ingu, sem og að gefa greinargott
yfirlit um ævistarf Péturs. En hinu er
þó ekki að leyna að með því að fá
ókunnugan mann til að vinna þetta
verk hefur verið tekin viss áhætta,
sem vafamál er hvort gera á í
framtíðinni, þó ekki hafi orðið til
skaða í þetta sinn. Einn helsti kostur
ævisagnanna í Andvara hefur löng-
um verið einmitt sá að þar fjölluðu
kunnugir menn um efni sín.
Ævisaga Péturs Benediktssonar
tekur yfir hátt í þriðjung heftisins,
en að öðru leyti er efni ritsins líkt og
endranær helgað bókmenntum,
gömlum og nýjum. Helsta frávikið
frá því er grein eftir Loft Guttorms-
son um áhrif lútersku siðbreytingar-
innar á alþýðufræðslu í landinu, sem
telja má á mörkum sagnfræði og
bókmenntafræði. Rekur hann þar
ýmsar heimildir um útgáfu guðs-
orðabóka, bókaeign á heimilum og
lestrarkunnáttu samkvæmt húsvitj-
anabókum sóknarpresta, sem allt er
hinn gagnlegasti fróðleikur.
Skáld Andvara að þessu sinni eru
þrjú, Ingibjörg Haraldsdóttir, Elísa-
bet Þorgeirsdóttir og Hannes Sigfús-
son. Öll eru ljóðin frambærileg, en
verk Hannesar þó sýnu áhugaverð-
ast. Hann birtir hér ljóð sem heitir
Austurstræti, aldarfjórðungi síðar.
býsna margslungið verk um endur-
fundi sína við Austurstræti í Reykja-
' vík eftir langa fjarvist, og fer ekki á
milli mála að hér yrkir atómskáld
með tilheyrandi áherslu á knapporð-
an stíl og hnitmiðað myndmál.
Þá á Jón Viðar Jónsson hér hug-
leiðingu um Guðmund Kamban í
Pétur Benediktsson.
tilefni af aldarafmæli hans, og birt er
útvarpsviðtal sem Gylfi Gröndal tók
við Olaf Jóhann Sigurðsson árið
fyrir andlát hans. Kemur þar margt
nýtt og áhugavert fram varðandi
viðhorf skáldsins til lífs síns og
skáldskapar. Þá birtir Sigfús Daða-
son hér bréf sem Stefán Bjarman
sendi honum og fjallar að stærstum
hluta til um þýðingu hans á Hverjum
klukkan glymur eftir Hemingway.
Er þar enn margan fróðleik að finna
um mikið þýðingarverk. Auk þess á
Hannes Pétursson þarna grein þar
sem hann skýrir m.a. ákveðið atriði
í eigin Ijóði, og Hjörtur Pálsson
birtir þama útvarpserindi um hlut
íslands í ljóðum Jóhannesar úr
Kötlum.
Loks eru hér þrjár greinar sem
skrifaðar eru í tilefni af nýlega
útkomnum bókum. Þar skrifar
Dagný Kristjánsdóttir hugleiðingu
um eigin viðbrögð við Gunnlaðar
sögu eftir Svövu Jakobsdóttur, Þórir
Óskarsson gerir nokkrar athuga-
semdir við bók þess er hér ritar um
Bólu-Hjálmar og afstöðu hans til
rómantíkurinnar, og Matthías Viðar
Sæmundsson skrifar um upphaf nú-
tímabókmennta í tilefni af nýlegri
bók Halldórs Guðmundssonar um
nafna sinn Laxness. 1 öllum þessum
greinum er velt upp nýjum sjónar-
hornum, til þess ætluðum að vekja
upp áframhaldandi umræðu.
I heild verður því ekki annað sagt
en að Andvari sé nú sem fyrr hið
áhugaverðasta tímarit. Að minnsta
kosti fer ekki á milli mála að áhuga-
menn um bókmenntir ættu að geta
fundið þar talsvert margt við sitt
hæfi. -esig