Tíminn - 02.08.1989, Blaðsíða 6

Miðvikudagur 2. ágúst 1989
6 Tíminn
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoöarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f.
Frá og meö 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 900.-, verö i lausasölu í 80,- kr. og 100,- kr. um
• helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Ógnaröld í Líbanon
Bush Bandaríkjaforseti varð að láta sér lynda þá
niðurstöðu að beiðni hans til öfgasinnaðra shíta-
múslíma í Líbanon um að þyrma lífi bandarísks
manns, sem þeir höfðu í haldi, var að engu höfð.
Bandaríkjaforseti varð einnig að sætta sig við
það að ríkisstjórn ísraels neitaði í raun að gera það
sem í hennar valdi stóð til þess að fá banamenn
Bandaríkjamannsins ofan af ætlun sinni um að
taka hann af lífi. Leiðtogi valdamestfc stórveldis
heimsins hefur ekki áhrifavald sem nægir til þess
að kaupa þegna sína undan löglausum líflátsdóm-
um hryðjuverkamanna í löndunum fyrir botni
Miðjarðarhafs.
Þessi atburður er nógu hryllilegur út af fyrir sig.
Hann verður ekki réttlættur með neinum rökum.
Eigi að síður varpar hann ljósi á ófriðarástandið í
þessum heimshluta, sem ekki er aðeins ofvaxið
ráðamönnum viðkomandi þjóða að finna lausn á,
heldur ofar getu Sameinuðu þjóðanna og stórveld-
anna að ráða fram úr. Undirrót styrjaldarástands-
ins í löndunum fyrir Miðjarðarhafsbotni er
margþætt, og togstreita hagsmuna og viðhorfa svo
flókin að naumast er hægt að eygja möguleika til
að greiða úr flækjunni með venjulegum sáttaað-
ferðum.
Ekki fæst neinn algildur skilningur á upplausnina
í Mið-Austurlöndum með því að segja að þarna
eigi sér stað barátta milli ísraelsmanna og Araba.
Sú togstreita vegur eigi að síður þungt, e.t.v.
skiptir hún mestu máli. En það breytir því ekki, að
lausnin á sambúðarvandanum á þessum slóðum
strandar allt eins á innbyrðistogstreitu í hverju
landi fyrir sig, því að þjóðirnar eru hlutaðar niður
í ólíka stjórnmála- og hagsmunahópa eða trúmála-
flokka og annað sem verður til þess að sundra
þjóðlegri samstöðu, ekki síst um allt sem varðar
sáttastarf og friðsamlegar lausnir á styrjaldar-
ástandinu.
Þessi innbyrðistogstreita er augljós í ísrael. Þar
eru eilíf átök milli harðlínustefnu Likud-samsteyp-
unnar og hófsemdarstefnu Verkamannaflokksins.
Jafnvel í flokkasamsteypunni, sem kennd er við
Likud, er að finna ýmis afbrigði af harðlínustefn-
unni, svo að á mörkunum er að Shamir forsætisráð-
herra og öfgamaðurinn Sharon, sem er smákóngur
í Likudbandalaginu, tali sama mál þegar rætt er
um samskipti við Palestínumenn og hefur Shamir
þó ekki það orð á sér að vera neinn linkindarmaður
í því efni.
Ekki tekur betra við þegar farið er að rannsaka
flokkadrættina og þjóðarsundrunguna í Líbanon,
þar sem einn öfgahópurinn af mörgum var að vinna
sér það til frægðar að lífláta bandaríska liðsforingj-
ann Higgins, alsaklausan mann, í hefndarskyni
fyrir rán ísraelsmanna á líbönskum hryðjuverka-
manni.
Pólitíska upplausnin í Mið-Austurlöndum er
slík að erfitt er að sjá hvernig sáttum verður við
komið einfaldlega vegna þess að ekki er við
heildstæð og ábyrg öfl að semja.
■i
iiiiiiiini
GARRI
Regnbogann í lækina
Þá cr aftur fariö að segja tíðindi
af regnbogasilungi, en hér á árum
áður stóðu yfir stórdeilur út af
þessum ágæta eldisfiski með þeim
árangri, að um tíma virtist sem það
afbrigði sem hingað var flutt á
sínum tíma og hélst frítt við sjúk-
dóma, sem veittu öðrum þungar
búsifjar, yrði aldauða. Svo var
fyrír að þakka þrautseigju Skúla
Pálssonar á Laxalóni, sona hans og
Sveins Snorrasonar lögfræðings,
að regnboginn lifði og er nú orðinn
dýrmæt útflutningsvara með hækk-
andi verði á sama tíma og erfiðlega
gengur í laxeldinu. Það fékk hins
vegar gott brautargengi í kerfínu
en verð á laxi fer lækkandi vegna
mikils framboðs.
„Sporðminkur“
Það afbrígði af regnboga sem
hér er ræktað er svonefnt „steel-
head“, sem bæði liflr ■ söltu og
ósöltu vatni eftir því sem ræktend-
ur vilja. Þetta er harðgerð flskteg-
und og fremur auðveld í meðför-
um, en hér hefur hún sannað ágæti
sitt með þvi að lifa af miklar og
stórar aðfarír og nafngiftir á borð
við „sporðmink“ og aðrar álíka
skæðar.
Gegn regnboganum var einkum
sótt á þeirri forsendu að af honum
stafaði smithætta, en á sama tíma
sóttust erlendar regnbogastöðvar
eftir því að fá héðan regnbogaseiði
vegna heilbrigði stofnsins. Um
margvíslega veiki í fiskum er það
að segja, að allra síst höfum við
efni á slíku. Hins vegar er því ekki
að neita að hér hefur fiskisjúkdóma
orðið vart, þótt það gildi ekki um
regnbogann. Þá hefur orðið vart
sýkingar sem rekja má til aðbúnað-
ar ■ eldiskerjum, en þær eru heima-
böl sem ráða raá við og hindra með
réttum viðbrögðum.
Þarfaverk Skúla
Svo dæmi sé tekið af sýkingu ■
tálknum þá komust fiskiræktar-
menn að því áríð 1974 að efnið
kloramin eyðir þeim sjúkdómi.
Strax á því árí var efnið tekið ■
notkun í nokkrum fiskeldisstöðv-
um. En það er einmitt sýking í
tálknum og aðrar skyldar sýkingar,
sem rakin verður til umhirðu eldis-
kerja, fæðugjafar og hreinsunar.
Sumir fiskeldismenn telja að klora-
min lækni alla útvortis sjúkdóina,
en ekkcrt virðist benda til að það
gagnist gegn sníkjudýrum á roði
svo dæmi sé tekið.
Baráttu Skúla Pálssonar á Laxa-
lóni við erfitt kerfi er lokið. Þrjú
hundruð tonna útflutningur á regn-
bogasilungi til Belgíu ■ ár færir
okkur heim sanninn um, að inn-
flutningur á þessum matfiski hing-
að til lands var hið mesta þarfaverk
á sínum tíma. En það var aldrei
reiknað með því að verðið á regn-
boganum myndi haldast og jafnvel
aukast á sama tíma og verð á laxi
fer lækkandi. Þetta eru merkilegar
staðreyndir regnboganum í vil.
300tonn af bannf æringu
Stundum trúum við á forspár og
framkvæmdir sem síðar verða að
litlu gagni. Slíkar þrautagöngur
gleymast skjótt og menn snúa sér
að öðru. En stöku sinnum gerast
þau ævintýrí, að fyrirtekt, sem
mætir andbyr í áratugi rís allt í einu
úr öskustó andbyr og kerfistækni
og gerist arðbær atvinnuvegur.
Þeir Laxalónsmenn eru svo sem
ekki bundnir við regnbogann ein-
an. Lengi byggði Skúli Pálsson
eldisstöð sína á eldi laxaseiða og
var þá oft haukur ■ homi þeirra,
sem höfðu ekki of mikil fjárráð en
vildu rækta. Hann vandaði valið á
þessum seiðum sínum og hélt þeim
aðskildum eftir kynjum. Þannig
gátu menn fengið hjá honum Lax-
árstofn úr Þingeyjarsýslum o.s.frv.
Nú skal ekkert sagt um þýðingu
þessa annað en það, að samsull af
kynjum úr mörgum ám getur ekki
verið til bóta. Á seinni tíma hafa
menn helst hallast að þýðingu þess
að nota seiði til eldis og sleppingar
úr sömu á og sleppt er í til að verða
ekki viljandi til að trufla ratvísi
laxins.
í bæjarlækina
Ekkert af þessu kemur regnbog-
anum við. Hann bjargast við mikið
naumarí kost en laxinn en er engu
síðri matfiskur og eftirsóttur. Lengi
hefur það veríð hugmynd manna
að nota bæjarlækina til að mynda
fyrirstöður, damma, og rækta í
þeim bleikju, sem er harðgerður
fiskur. Þá þyrfti að vinna markaði
fyrir bleikjuna. Aftur á móti eru
fyrír hendi þróaðir markaðir fyrir
regnbogann, og miðað við hentugt
vatn og sæmilega umhirðu, væri
hægt að rækta regnbogasilung á
öðrum hverjum bæ. Sannist á næst-
unni að nógur markaður sé fyrír
■slenskan regnboga gæti svo farið
að þessi fiskur, sem hér átti svo
erfitt uppdráttar verði sú lyfti-
stöng, sem ekki heppnaðist með
ref og lax. Garri
VÍTTOG BREITT
Barist fyrir kauplækkunum
Hetjuleg kjarabarátta var háð á
fyrri hluta ársins, sem nú er rúm-
lega hálfnað. Stríðsaxir voru grafn-
ar upp og þeim hinum breiðu
spjótum otað og fórnir færðar.
Þótt mannskapurinn sé ekki
langminnugur ætti flestum að vera
í fersku minni hvernig kaupin gerð-
ust á eyrinni á hörðu vori.
Opinberir launþegar og einka-
geiralaunþegar sömdu um kaup-
hækkun við ríki og aðra atvinnu-
rekendur og voru þeir samningar
taldir hófsamir og luku flestir upp
einum munni um að þeir ættu ekki
að sliga búskapinn, en einhverjir
voru bölsýnir og vöruðu við verð-
bólgu og óáran þar sem atvinnu-
vegimir stæðu ekki undir þeim
óverulegu kauphækkunum sem
samið var um.
En steininn tók fyrst úr þegar
háskólamenntaðir ríkisstarfsmenn
sömdu eftir langt og strangt verk-
fall og náðu allt öðrum kjörum en
aðrir launþegar.
Jöfnuður og ójöfnuður
Fundnar voru upp „viðmiðunar-
stéttir" sem enn eru eins óútskýrð-
ar og þær voru þegar háskólamenn
í þjónustu ríkisins sátu sitt hvoru
megin við samningaborðið og
sömdu um allt önnur kjör sjálfum
sér til handa en öðrum þótti hæfa.
Langskólagengnir fengu launa-
hækkanir í prósentum eftir að allir
aðrir launþegar á kaupi hjá því
opinbera og hjá einkageiranum
(orðaleppur sem ríkisstarfsmenn
hafa um alla þá sem ekki eru það
opinbera eða opinberir
starfsmenn) höfðu samið um fasta
krónutölu og var með því stigið
stórt spor í áttina til launajöfnuðar,
sem allir heimta en fæstir kæra sig
um í raun.
Hvað sem því líður, er hagstofn-
un Seðlabankans búin að reikna
það út, að launahækkanirnar sem
náðust með miklum hetjuskap og
gífurlegum fórnum virki nú þannig
örfáum mánuðum síðar, að kaup-
mátturinn hafi rýrnað miklum mun
meira en launahækkunum nam.
Sem sagt, kaupið lækkaði vegna
„kjarabótanna."
Hinir hagspöku reikna með að
verðlag verði 21% hærra í ár en í
fyrra, en kauptaxtar hækkuðu um
13% að meðaltali íhetjubaráttunni
miklu. Þar ofan f kaupið bætist að
yfirvinna og sporslur minnka veru-
lega þar sem fyrirtæki og opinberar
stofnanir hafa úr miklu minna að
moða en áður.
Hækkandi kaupi er mætt með
sparnaði og samdrætti sem lækkar
launin en vegna launahækkunar-
innar á vordögum var vöruverðið
hækkað verulega til að bæta fyrir-
tækjunum upp meiri launakostnað.
Einfalt. Ekki satt?
Undraland
Hagdeild Seðlabankans vill
rekja minnkandi kaupmátt beint
til kjarasamninganna í vor, sem
voru svo hagstæðir að kaupið lækk-
aði í raun hvað sem krónutölu
líður.
Ljótt er ef satt er og er engin
ástæða til að ætla annað en rétt sé
með farið. - Hvað er þá orðið um
okkar starf eftir langar og strangar
samningalotur geta aðilar vinnu-
markaðarins, hins opinbera og
einkageira sagt.
Ljóst sýnist að allur gaura-
gangurinn í kringum kjarasamn-
ingana og þeir sigrar sem þar voru
unnir, leiða ekki til annars en verri
h'fskjara, eða að minnsta kosti
lakari kaupmáttar þeirrar upphæð-
ar sem samið er um fyrir hvern og
einn. En kaupmáttur, lífskjör,
hamingja og velferð er öllu hrært í
sömu púlíuna og neysluþjóðfélagið
stjórnast af.
í samningalotum eru það ekki
lengur launþegar og atvinnurek-
endur sem takast á. Það eru fyrst
og fremst innbyrðis átök launþega,
þar sem hver stéttin eða öllu heldur
prófgráðan leitast við að sölsa eins
mikið til sín af kökunni og kostur
er á og við liggur að sama kakan sé
tví- og þríétin og vill þá verða létt
f maga.
Uppiýsingaþjóðfélagið kvað
vera á næsta leiti, eða jafnvel
komið inn í tölvuprógrömmin, þótt
þess sjái ekki stað. En þrátt fyrir
allar hagdeildir og reiknimátt stór-
virkra þekkingarappirata er ekki
hægt að koma veðurvitum aðila
vinnumarkaðarins í skilning um
hvenær þeir eru að semja um
kjarabætur eða kauplækkun, eða
yfirleitt að sjá fyrir til hvaða vand-
ræða launasamningar leiða. Ekki
einu sinni hverjir græða og hverjir
tapa á þeim.
Talað er um raunvexti rétt eins
og þeir séu eitthvað annað en
vextir og er því allt eins órökrétt að
tala um launalækkun sem kjarabót
eða að kjarabótin leiði til neyslu-
rýrnunar.
Rökræður brjálaða Hattarans í
Undralandi eru barnameðfæri mið-
að við að skilja allt röflið um
aukaatriði íslensks efnahagslífs,
svo sem eins og hvort launahækkun
er launalækkun eða eitthvað allt
annað. OÓ