Tíminn - 05.08.1989, Blaðsíða 7

Laugardagur 5. ágúst 1989
Tíminn 7
ur nokkuð í stúf við spár sem
heyrðust á fyrstu vikum ársins
um að fyrirsjáanlega myndi
draga úr utanlandsferðum Is-
lendinga á árinu vegna ótryggs
atvinnuástands og versnandi af-
komu fólks. Hér verður engin
allsherjarályktun dregin af þess-
um upplýsingum. Þær afsanna í
sjálfu sér ekkert um það sem
varðar afkomu margra launþega
og þarf ekki að fara í bág við það
sem skýrslur greina frá að at-
vinnuleysi sé nú meira en mörg
undanfarin ár og ástand atvinnu-
mála engan veginn tryggt. Hins
vegar ber aukning ferðalaga til
útlanda því vitni að enn eru
nægilega margir íslendingar svo
vel haldnir fjárhagslega að þeir
geta aukið eyðslu sína fram yfir
það sem aðrir verða að draga
saman. Sem betur fer er ekki um
að ræða neinn allsherjarsam-
drátt eða kreppuástand í landinu
af því tagi sem sagan kann að
greina frá og raskaði högum
lands og þjóðar meðan það
ástand varaði.
„V elferðarvandi“
Miklu fremur er ástæða til að
benda á að efnahagserfiðleikar
íslendinga nú eru tímabundnir.
Með þjóðarsamstöðu er auðvelt
að bæta úr þeim. Eins og oft
áður eiga íslendingar við heima-
tilbúinn „velferðarvanda“ að
stríða eins og Magnús heitinn
Kjartansson mun hafa orðað
það af svipuðu tilefni. Þjóðin er
enn að ganga í gegnum af-
leiðingar þensluáranna 1985-
1986 og þau mistök sem það var
að stöðva ekki þensluöflin í
tæka tíð. A.m.k. frá því snemma
árs 1987 var augljóst að efna-
hagsþensla hér var það mikil að
verðbólga hlaut að vaxa og gera
útflutningi erfitt fyrir. Haustið
1987 jókst vandinn með lækk-
andi fiskverði í Bandaríkjunum
og óhagstæðri gengisstöðu auk
þess sem fjármagnskostnaður
lagðist þungt á rekstur útflutn-
ingsfyrirtækja og innlendan
samkeppnisiðnað.
Þenslan og
Þorsteinn Pálsson
Þenslan sem einkenndi at-
vinnulífið á þessum árum var að
verulegu leyti knúin áfram af
skyndilegu frjálsræði á lána-
markaði, þar sem opnað hafði
verið fyrir starfsemi nýrra lána-
stofnana, sem höfðu óheft og
víðtækara frelsi til vaxtatöku og
fjármagnságóða en sjálft banka-
kerfið, sem síðan braut af sér
allar hömlur og hóf sama leik á
lánamarkaðnum. Auk þess
streymdi fjárfestingarfé inn í
landið gegnum kaupleigufyrir-
tæki, sem hrinti af stað óraun-
sæjum fjárfestingum og verslun-
arumsvifum fram úr öllu hófi.
Þetta var blómaskeið hömlu-
leysis í peninga- og lánsfjármál-
um. Sjálfstæðisflokkurinn hélt
verndarhendi yfir peningafrjáls-
hyggju í þessari mynd. Smám
saman fóru afleiðingarnar að
koma í ljós. Fjármagnið leitaði
í skyndigróða og fór nánast að
lifa sínu eigin lífi án tillits til
þarfa grundvallaratvinnuvega
þjóðarinnar.
Þess verður að minnast, að
þessar efnahagslegu staðreyndir
voru meira og minna komnar í
ljós, þegar Þorsteinn Pálsson
myndaði ríkisstjórn sína í júlí
1987. Þessi þróun varð þeim
mun ljósari sem lengra leið á
árið og fram eftir árinu 1988.
Sjálfstæðisflokkurinn undir for-
ystu Þorsteins Pálssonar stóð
gegn raunhæfum aðgerðum í
efnahagsmálum á þessum miss-
erum. Það var aðgerðarleysið í
efnahagsmálum sem felldi ríkis-
stjórn Þorsteins Pálssonar 13
mánuðum eftir að hún var
stofnuð.
Endurreisnarstarf
Þá var mynduð sú ríkisstjórn
sem nú situr undir forsæti
Steingríms Hermannssonar.
Hún fékk það hlutverk að
endurreisa fjárhag útflutnings-
framleiðslunnar og hefur staðið
í því síðan. Þetta endurreisnar-
starf hefur kostað mikil átök
síðustu mánuði. Það er rétt að
endurreisnin hefur m.a. verið
fólgin í því að flytja fjármagn til
útflutningsfyrirtækjanna. Allt
hefur verið gert til að forða þeim
frá gjaldþroti. Slíkar aðgerðir
krefjast opinberrar íhlutunar,
lagasetningar og stjórnar-
ákvarðana. Ekki hefur verið
hægt að komast hjá því að
stjórna vaxtamálum með fortöl-
um og fyrirmælum, minnka
vaxtagróðann, hefta vaxtafrelsið
án þess að komið hafi til neinnar
ósanngimi gagnvart sparifjár-
eigendum.
í gildi er full verðtrygging
sparifjár og háir vextir að auki.
Hins vegar var og er nauðsynlegt
að léttafjármagnskostnað fyrir-
tækja og heimila. Rekstrarstaða
útflutningsfyrirtækja krefst þess
og ekki síður afkoma launþega,
hins vinnandi fólks í landinu,
sem af ýmsum ástæðum kemst
ekki hjá að stofna til skulda og
þarf ekki að bendla við neina
óráðsíu.
Mikilvægur árangur
Ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar hefur lagt sig sér-
staklega fram um að endurreisa
fjárhag og rekstrarstöðu sjávar-
útvegsfyrirtækja. Það kemur úr
hörðustu átt þegar ríkisstjórnin
er gagnrýnd fyrir að hafa ekki
unnið markvisst að þeim málum.
Afkoma fjölda sjávarútvegsfyr-
irtækja hefur batnað verulega
vegna ráðstafana ríkisstjórnar
og Alþingis á undanförnum
mánuðum. Hitt mun satt vera
að ekki verði öllu bjargað með
stjórnvaldsaðgerðum, auk þess
sem ríkisstjórnin glímir enn við
ýmis óleyst mál og er að vinna
að lausn þeirra. Þessi ríkisstjórn
tók við miklum vanda eftir að-
gerðarleysi Þorsteins Pálssonar
og Sjálfstæðisflokksins. Það tek-
ur sinn tíma að bæta úr van-
rækslusyndum frá þeirri tíð.