Tíminn - 05.08.1989, Blaðsíða 11

Laugardagur 5. ágúst 1989
Tíminn 23
IIIIIIIIIH VETTVANGUR
Daníel Ágústínusson:
Með setningu tóbaksvarnarlaganna nr. 74/1984 er mark-
aður mikilvægur áfangi í heilbrigðismálum þjóðarinnar.
Lögin vernda fólk fyrir tóbaksreykingum í samgöngutækj-
um og mörgum stofnunum, óski það eftir. Þau eiga
vafalaust eftir að hafa mikil áhrif á reykingavenjur fólks og
breyta almenningsálitinu gagnvart reykingum, einkum og
sérílagi, ef sem flestir einstaklingar nýta sér þann rétt, sem
lögin leggja þeim í hendur.
Matthías Bjarnason á heiður og
þökk skilið vegna skeleggrar bar-
áttu sinnar fyrir framgangi málsins
á Alþingi, er hann var heilbrigðis-
ráðherra 1984. Það var alls ekki
einfalt mál. Almenningsálitið
skellti lengi vel skollaeyrunum við
aðvörunum sérfræðinga um hættur
af tóbaksreykingum og allar við-
varanir gegn þeim þóttu sérvisku-
legar oggamaldags. Krabbameins-
félagið og margir ágætir læknar
töluðu lengi fyrir daufum eyrum.
Það þótti svo dæmalaust fínt að
reykja. Lagasetning á þeim árum
hefði verið flokkuð undir brot á
almennum mannréttindum.
Lögin bera það með sér að þau
eru fyrsti áfangi á þeirri löngu leið
að gera ísland reyklaust land.
Undanþágur eru margar og linlega
til orða tekið. Áreiðanlega hefur
verið tekið mið af því hvað talið
var framkvæmanlegt á þeim árum.
Sjálfsagt hefur ekki verið hægt að
komast lengra þá, enda engin for-
dæmi um slíka löggjög. Lögunum
ber því sannarlega að fagna og
halda síðan baráttunni áfram, jafnt
og þétt, þar til fullur sigur er
unninn.
Framkvæmd tóbaksvarnarlag-
anna skiptir miklu máli. Hér eiga
hlut að máli heilbrigðisráðuneytið,
skólar, fjöldi stofnana og allir þeir
einstaklingar sem vilja skipa sér í
sveit gegn þeirri hættu sem tóbaks-
reykingar valda. Stöðug kynning á
lögunum og tilgangi þeirra þarf að
fara fram í fjölmiðlum, enda rökin
næg hvert sem litið er. Það er
ófullnægjandi að halda bara uppi
áróðri á reyklausa deginum 12.
apríl ár hvert. Hér þarf miku meira
starf, enda gert ráð fyrir því í
lögunum. Mér finnst að kynning á
lögunum og hlutverki þeirra hafi
verið öflugra fyrstu árin eftir setn-
ingu þeirra, en síðan dregið úr því.
Er það illa farið.
Reykmengun í
sjúkrahúsunum
Það eru margir undrandi á því,
sem koma í sjúkrahúsin í Reykja-
vík að víða leggur reykjarsvæluna
á móti þeim í göngum sjúkrahús-
anna. Það sama má segja um ýms
sjúkrahús úti á landi. Almennt
hefur fólk haldið að tóbaksvamar-
lögin tryggðu sjúkrahúsunum
hreint og ómengað loft. Hvar er
þess frekar þörf? Lög banna reyk-
ingar í heilsugæslustöðvum en ekki
sjúkrahúsum, eins og virðist þó
vera eðlilegt. Um það segir svo í
10. gr. laganna „Á sjúkrahúsum
má einungis leyfa reykingar á til-
teknum stöðum, þar sem þær eru
ekki til óþæginda fyrir þá, sem
reykja ekki.“
í sjúkrahúsunum þremur í
Reykjavík er þetta þannig í
framkvæmd: Tekin eru ákveðin
horn á göngum eða í setustofum á
flestum hæðum, þar sem reykingar
em leyfðar. Þar er reykt mikið eða
lítið eftir atvikum, bæði af sjúkling-
um og gestum í heimsóknartímum.
Tóbaksreykurinn virðir engin
landamæri. Hann smýgur ekki aðe-
ins um alla setustofuna heldur og
inn um dyr á næstu deildum og
jafnvel inn í sjúkrastofur. Reyking-
ar í sjúkrahúsum em alger plága
fyrir þann fjölda sjúklinga, sem
ekki reykir og hefur jafnvel and-
styggð á reykingum. Sjúklingar
em í erfiðri aðstöðu til afskipta af
máli þessu, en þama er réttur
þeirra skv. 10. gr. 1. ótvfrætt fyrir
borð borinn. Kemur mörgum á
óvart hvað reykingár í sjúkrahús-
um em í hávegum hafðar 5 ámm
eftir gildistöku tóbaksvamarlag-
anna. Reykingar í sjúkrahúsum
verða því að fara fram í sérstökum
herbergjum, svo lengi sem þær em
taldaróhjákvæmilegar. Reykurfrá
tilteknum homum eða svæðum í
setustofum og göngum veldur þeim
„óþægindum" sem ekki reykja og
þar með brot á 10. gr. 1. Það liggur
alveg ljóst fyrir.
Barnadeild Hringsins
Framanritað er mælt af reynslu.
í nóv. 1988 dvaldi ég í 17 daga í
Landspítalanum. Nánar tiltekið á
3. hæð, deild 13. Á ganginum beint
á móti er barnadeild Hringsins en
handlækningadeild Landspítalans
í hinum endanum. Framan við
hana er komið fyrir þægilegum
sætum og borðum alsettum
öskubökkum. Þar em reykingar
leyfðar. Svonefnt reykingahorn.
Allur þessi stóri salur verður því
meira og minna mengaður af
tóbaksreyk. Hjá því getur ekki
farið. Magnið fer eftir því, hversu
margir púa í einu. Á heimsóknar-
tímum getur hópurinn orðið stór.
Óþefinn leggur síðan inn á næstu
deildir, bæði barnadeildina og
deild 13, því hurðir standa iðulega
opnar. Sjúklingar þurfa að hafa sig
alla við til að loka næstu sjúkrastof-
um eigi þeir að losna við óþægind-
in.
Það versta er þó ósagt. Nokkuð
er að því gert að flytja rúm af
barnadeildinni fram á ganginn
einkum á heimsóknartímum. Þar
gefst starfsfólki og vandamönnum
barnanna betra svigrúm að leika
við börnin. Iðulega er þar verið
með 5-10 rúm. Yfir þeim svífur
tóbaksloftið frá reykingahorninu í
hinum enda gangsins. Eg var furðu
lostinn í 17 daga að horfa á þetta
tillitsleysi við blessuð börnin. Jafn
undrandi þann síðasta sem hinn
fyrsta. Mér finnst endilega að börn
og ekki síst veik, eigi að vera í
órafjariægð frá tóbakssvælu. Enn
lifir svo mikið eftir af dekrinu við
tóbaksreykingarnar hjá þeim sem
stjórna Landspítalanum að hin
sjálfsagða skylda við börnin og
vandamenn þeirra víkur til hliðar.
Þetta gerist á sama tíma og það er
staðfest af opinberum stofnunum
að nær 300 íslendingar deyi árlega
af völdum reykinga. Er ekki mál
að linni og a.m.k. sjúkrahúsin
verði alfriðuð af tóbakssvælu.
Á síðari árum hefur þeim Iækn-
um fjöldað sem lagt hafa niður
reykingar og tekið myndarlegan
þátt í tóbaksvörnum, enda hafa
þeir afleiðingar langvarandi tób-
aksreykinga fyrir augunum dag-
lega. Þetta er stéttinni til mikils
sóma. Jafnframt er það undrunar-
efni að reykingar skuli sjást á
almannafæri innan sjúkrahúsanna.
Jafn óviðeigandi og fráleitar sem
þær eru á slíkum stofnunum. Reyk-
ingavenjur þær sem hér hafa verið
gerðar að umtalsefni og gagnrýnd-
ar munu vera svipaðar í öllum
sjúkrahúsum í Reykjavík og víða
úti á landi.
Ég spurði hjúkrunarfólk á deild
13 hverju það sætti að reykingar
væru leyfðar með þeim hætti sem
greint er frá hér að framan. Hélt
satt að segja að tími þeirra væri
liðinn á sjúkrahúsum. Svarið var
ósköp einfalt: Þetta eru reglur
spítalans, sem sjúklingar verða að
sætta sig við.
Forustuhlutverk
sjúkrahúsanna
Ég hef skrifað grein þessa í
þeirri einlægu von að einn þáttur-
inn í tóbaksvömunum - reykingar
í sjúkrahúsum - yrði tekinn til
endurskoðunar af þeim sem
sjúkrahúsunum stjóma. Að
sjúkrahúsunum í landinu yrðu sett-
ar samræmdar reglur, þar sem
réttur fólks, skv. 10. gr. 1. nr.
74/1984 væri að fullu virtur, en
ekki meira og minna fótum troðinn
eins og nú er. Baráttan gegn reyk-
ingum er stærsta slysavamarmálið
í dag. Sjúkrahúsin hafa þar miklu
hlutverki að gegna. Taki þau
myndarlega á málinu getur for-
dæmi þeirra haft víðtæk áhrif.
Núverandi ástand vinnur gegn tób-
aksvömum og sannfærir marga
sem em hikandi að reykingar séu
ekki j afn hættulegar og af er látið.
Heilbrigðisráðuneytið kemst
heldur ekki hjá því að Iáta reyking-
ar á sjúkrahúsum til sín taka. Það
hefur með höndum yfirstjórn tób-
aksvamarlaganna og greiðir rekst-
ur sjúkrahúsanna að mestu leyti.
Jafnframt því sem hér er um mikil-
vægt heilbrigðismál að ræða.
Tóbaksvarnir hafa verið brenn-
andi áhugamál mitt frá æskudög-
um. Þá talaði hinsvegar enginn um
krabbamein. Rökin gegn reyking-
um voru mengað andrúmsloft,
sóðaskapur og óskynsamleg með-
ferð á fjármunum. Á síðari áratug-
um hafa vísindin komið fram af
fullum þunga og sannað svo ekki
verður um villst að reykingar valda
krabbameini í lungum, ennfremur
æða- og hjartasjúkdómum. Margir
standa nú frammi fyrir þeim val-
kosti að velja lífið og hætta reyk-
ingum eða hverfa af þessum heimi
eftir fá ár. Er það ekki heilög
skylda allra að hadla uppi baráttu
fyrir lífinu?
Kristín Á. Ólafsdóttir borgarfulltrúi:
Myrkraverk Tímans
Ég hef stundum velt fyrir mér
ástæðum þess að starfsmenn dag-
blaða treysta sér ekki til að skrifa
þanka sína nema í skjóli nafn-
leyndar og halda því úti dulnefnis-
dálkum. Við lestur Garragreinar
Tímans í dag, 3. ágúst, rann upp
fyrir mér ljós. Hér er auðvitað um
að ræða samskonar sálrænt fyrir-
bæri og þegar börn loka sig inni í
myrkvuðum skáp og tvinna saman
öll þau verstu blóts- og klámyrði
sem þau kunna, því þeim er ljóst
að slíkt telst ekki til hátta siðaðra
manna.
Það er út af fyrir sig skiljanlegt
að ritstjóri Tímans eða aðrir starfs-
menn blaðsins vilji ekki skrifa nafn
sitt undir þann subbuskap sem
skvett var úr sálarkoppi þess sem
stýrði tölvufingrum „Garra“ undir
fyrirsögninni „Moldarverk Kristín-
ar“. Ef til vill er vitlaust að svara
skrifum sem þessum og nær að
krossa sig af umburðarlyndi og
óska höfundi þess að hann fái bót
sálrænna iðraverkja sinna. En þar
sem umfjöllunarefnið var ráðstöf-
un milljóna úr sameiginlegum sjóði
Reykvíkinga og meintar hvatir
þeirra sem ákvörðun eiga að taka
þar um verður varla hjá því komist
að svara.
Það komu fram tvær tillögur í
Menningarmálanefnd Reykjavík-
urborgar um veitingu 3ja ára starfs-
launa til einhvers þeirra 28 lista-
manna sem sótt höfðu um. Bæði
meirihluti sjálfstæðismanna og við
Ragnheiður Björg Guðmundsdótt-
ir, fulltrúi Alþýðuflokksins, höfð-
um komist að þeirri niðurstöðu að
rétt væri að myndlistarmaður hlyti
starfslaunin að þessu sinni, þar
sem þau höfðu í fyrri skiptin tvö
komið í hlut rithöfundar og
tónskálds.
Það er vandaverk að velja á milli
fólks og útnefna einn sem verðugan
og enginn öfundsverður sem slíka
ákvörðun þarf að taka. Vandinn er
ekki síst fólginn í því að hér snýst
matið um hið huglæga fyrirbæri
listina. Það hvarflaði ekki að okkur
Ragnheiði að fara eingöngu eftir
okkar eigin smekk eða listskilningi,
svo við ráðfærðum okkur við list-
fræðinga og myndlistarmenn. Eftir
þá könnun stóðu þrjú nöfn uppúr,
tveggja karla og einnar konu, nafn
Einars Hákonarsonar var ekki þar
á meðal. Þessir þrír listamenn hafa
að dómi manna rutt nýjar brautir í
íslenskri myndlist, skapað kraft-
mikla, sérstæða list og eru jafn-
framt í örri þróun, en sá þáttur
skiptir ekki minnstu máli þegar
ákveðið er að veðja á listsköpun
næstu þriggja ára. List þessara
þriggja hefur ekki eingöngu vakið
athygli hér á landi, erlendis er
einnig eftir henni leitað.
Það sem réð vali okkar Ragn-
heiðar á milli þessara þriggja lista-
manna var einkum tvennt. Rúrí
hefur mikið fengist við stór útilista-
verk sem eru fjárfrek bæði hvað
efni og vinnslu snertir. Fáir hafa
aðstæður til þess að kaupa slík
verk. Auk þess fannst okkur eðli-
legt að kona fengi nú þessi starfs-
laun, þar sem karlar höfðu orðið
fyrir valinu í tvö fyrri skiptin.
Vonandi eru menn vaxnir uppúr
því að ímynda sér að þar sé um
einhverja aumingjagæsku að ræða.
Jafnvel menn eins og Indriði G.
Þorsteinsson hljóta að hafa tekið
eftir því að í röðum tslenskra
listamanna eru konur löngu búnar
að sanna sig sem jafnokar karla.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins
greiddu ekki atkvæði með tillögu
okkar minnihlutafulltrúanna, held-
ur völdu Einar Hákonarson sem
launaðan listamanu borgarinnar
næstu þrjú árin. Engin rök hef ég
séð fyrir því vali. Hins vegar er það
athyglisvert, bæði fyrir mig, Garra
og aðra útsvarsgreiðendur í
Reykjavík, að í tvö skipti af
þremur, sem þessi veglegustu lista-
mannalaun borgarinnar hafa verið
veitt, eru það yfirlýstir stuðnings-
menn Sjálfstæðisflokksins og borg-
arstjórans sem hljóta þau. í fyrra
skiptið var það einn úr frægum
hópi listamanna sem skrifaði uppá
stuðningsyfirlýsingu við Davíð
Oddsson fyrir síðustu borgar-
stjómarkosningar; nú er það fyrr-
um frambjóðandi Sjálfstæðis-
flokksins. Þetta ætti Garri að skoða
næst þegar hann hugleiðir „regn-
hlíf stóra bróður".
Svívirðingar Garra um ónefnda
listamenn, sem hann velur ein-
kunnir eins og aumingjaskapur,
geðleysi, kjarkleysi og vesöld, eru
ekki svaraverðar, en hollara væri
þessari hnýttu sál að koma út úr
myrkraskápnum og útskýra við
hvað hún á. Ef til vill tækist þá að
rétta af brenglaðan veruleika-
kompás og finna ástæður þeirrar
vanlíðunar sem þarna virðist búa
að baki. Ábyrgðarmaður Tímans,
Indriði G. Þorsteinsson, hlýtur að
hafa af því nokkrar áhyggjur að
blað hans verði niðurlægingunni
að bráð ef síðúr þess verða áfram
nýttar af nafnleysingjum til þess að
ausa úr sér óþverra sem eigandinn
þorir ekki að kannast við.
Kristín Á. Ólafsdóttir
borgarfulltrúi.