Tíminn - 21.09.1989, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 21. september 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
lllllll
I
Erindi Péturs Reimarssonar, framkvstj. á Dalvík, á Fjórðungsþingi Norðlendinga 1989:
Stefnir norðlensk byggða-
þróun í blindgötu?
Ef horft er til þróunar í byggða-
málum undanfarin ár og áratugi þá
er auðvelt að rökstyðja að byggð
muni dragast saman á Norðurlandi
sem og annars staðar utan helstu
þéttbýliskjarna.
Sveitabæir munu halda áfram að
fara í eyði. Það þarf sífellt færri
bændur til að framleiða þær afurðir
sem þjóðin þarf á að halda og það
sem ekki skiptir minna máli sem
þjóðin er tilbúin að greiða fyrir.
Afurðastöðvar landbúnaðarins
verða sameinaðar til aukinnar hag-
kvæmni og til hagsbóta fyrir neyt-
endur eins og gerst hefur með
önnur fyrirtæki.
Með aflasamdrætti á botnfiski til
skamms tíma og fækkun skipa og
vinnslustöðva til lengri tíma og
með því að aflakvótamir færast á
sífellt færri hendur fækkar störfum
í útgerð og fiskvinnslu. Framleiðni-
aukning og ný tækni ýtir undir
þessa þróun og það sama gerir
langvarandi hallarekstur í þessari
atvinnugrein.
Þegar lagt er að mönnum að fara
út í tiltekinn atvinnurekstur og
miklar fjárfestingar með allan
stofnkostnað tekinn að láni á
niðurgreiddum vöxtum er verið að
bjóða hættunni heim, því slíkur
rekstur verður alls óviðbúinn að
taka við sveiflum. Eins og dæmin
sanna er slík uppbygging atvinnu-
lífs ofan frá í besta falli varhuga-
verð og í versta falli stórhættuleg.
Stöðugt aukin umsvif ríkisins
þar sem á skömmum tíma hafa
orðið til þúsundir starfa og nánast
öll í Reykjavík kynda undir sam-
drætti á landsbyggðinni.
Á landsbyggðinni hafa undan-
farin ár verið byggð upp fyrirtæki
sem hafa í þjónustu sinni að mestu
leyti ófaglært fólk. Fyrirtæki og
stofnanir sem þurfa að ráða til sín
fólk sem sótt hefur þekkingu með
langri skólagöngu eru nánast öll á
höfuðborgarsvæðinu. Takmörkuð
þjónusta, erfiðar samgöngur og
mannlíf sem t mörgu er fábreyttara
en það sem langskólagengið fólk á
að venjast gerir í mörgum tilvikum
erfitt að fá sérhæft og vel menntað
fólk til starfa úti á landi. Ég held
að í þessu megi einnig finna skýr-
ingu á svokölluðum ríg milli lands-
byggðar og höfuðborgar eins og
hann birtist í fjölmiðlum.
Svona kemur byggðastefna und-
anfarinna ára mér fyrir sjónir.
Vissulega má taka einstök dæmi
um sveitarfélög eða svæði þar sem
þróunin hefur verið þveröfug hin
síðustu ár. Horfið til Hafnar í
Hornafirði, Flúðasvæðisins og
jafnvel Dalvíkur eða Skagastrand-
ar. Ég er ekki að halda því fram að
þróun þessi sé að öllu leyti óæski-
leg. Með því að þjappa byggðinni
saman verður rekstur, viðhald og
stofnkostnaður samgöngu- og
orkumannvirkja ódýrari. Þjónust-
an verður hagkvæmari og vega-
lengdir milli manna styttri.
Röskunin kemur hins vegar illa við
marga einstaklinga, samtök þeirra
og félög og við því þarf að
bregðast.
Ég er ekki að halda því fram að
þessi þróun sé öðrum að kenna -
ef nota má þau orð - en lands-
byggðarmönnum sjálfum.
Það eru bændur sjálfir og samtök
þeirra sem velja sínum þjónustu-
stofnunum stað, hvort sem um er
að ræða Búnaðarfélag íslands,
Osta- og smjörsöluna, SÍS eða
eitthvað annað.
Það eru fiskverkendur um land
allt sem ákveða hvar öll vöruþróun
og markaðsstarf fyrir fisk og físk-
afurðir fer fram. Það er meðvituð
ákvörðun fískverkenda að þróa og
framleiða fískrétti úr þorski fyrir
japanska neytendur í Bretlandi.
Það eru landsbyggðarmenn sjálf-
ir sem ákveða hvar þeir versla og
kaupa þjónustu. Ég held að fólki
finnist lambakjötið jafn dýrt hvort
sem þeir búa í Reykjavík eða á
Grenivík.
Og það verður aldrei hægt að
segja annað en landsbyggðarmenn
hafi haft og hafi enn mjög mikið að
segja um uppbyggingu ríkiskerfís-
ins. Fyrir ekkert mjög löngu var
næstum samþykkt að flytja
Byggðastofnun í heilu lagi til Akur-
eyrar og þá væntanlega að hafa
útibú í Reykjavík. Auðvitað náði
þetta ekki fram að ganga eins og
menn vita en það verður ekki hægt
„Stöðugt aukin umsvif
ríkisins þar sem á
skömmum tíma hafa
orðið til þúsundir starfa
og nánastöll í Reykja-
vík kynda undir sam-
drætti á landsbyggð-
inni.“
að segja að það hafi verið höfuð-
borgarbúar sem komu í veg fyrir
þennan flutning.
En í þessu sem ég hef verið að
segja nú felst svo kannski það sem
skiptir mestu máli fyrir byggða-
þróunina á komandi árum. Það er
hvernig við höldum sjálf á okkar
málum, hvort við berum gæfu til að
standa saman um uppbyggingu at-
vinnulífs og þjónustu eða hvort við
gleymum okicur á rölti fram og
aftur blindgötu hrepparígs og mis-
klíðar.
Hvað varðar atvinnulífíð þá
verður það dugnaður, frumkvæði
og áræðni einstaklinga, samtaka
þeirra og fyrirtækja sem allt veltur
á. Til að virkja þetta frumkvæði þá
verður atvinnustarfsemin að skila
hagnaði. Það er alveg óþolandi að
almenn efnahagsskilyrði séu þann-
ig á íslandi einu landa í Vestur-
Evrópu að fyrirtæki í útflutnings-
og samkeppnisgreinum séu rekin
með tapi eða við núllið ár eftir ár.
Auk þess hvað það hefur slæm
áhrif á allt umhverfi fyrirtækjanna
til skamms tíma þá drepur það
niður allt frumkvæði til lengri tíma.
Með góðum hagnaði geta fyrirtæk-
in greitt góð laun, borgað eigend-
um arð, stundað vöruþróun og
markaðssókn, endumýjað vélar og
búnað og síðast en ekki síst fjárfest
í nýjum fyrirtækjum og störfum. Á
þennan hátt hefur atvinnulífið ver-
ið að byggjast upp hér um slóðir
eins og dæmin ístess hf., DNG hf.,
Fiskeldi Eyjafjarðar hf. - sem er
nánast hreint -rannsóknaverkefni -
Samherji hf., K. Jónsson hf. sýna
okkur. Auðvitað munu einhver
fyrirtæki fara á hausinn og það er
ekkert eðlilegra en það.
Sem alveg nýtt dæmi um hvað
hægt er að gera má nefna togara-
kaup til Hornafjarðar þar sem
almenn samstaða er um útgerðar-
félagið. Sérstaka athygli vakti þátt-
taka verkalýðsfélagsins í hlutafjár-
söfnuninni og hvort þetta er verra
en að byggja upp banka í Reykja-
vík, reisa steinsteypuhöll eða
borga út atvinnuleysisbætur.
Við getum hér haldið áfram
uppbyggingu í kringum sjávarút-
veg og fiskvinnslu. Við hljótum á
komandi árum að stefna að meiri
vinnslu á fiski og fiskafurðum,
tengsl einstakra fyrirtækja við er-
lenda kaupendur munu aukast og
aukin sérhæfing hlýtur að verða í
fyrirtækjunum. Það munu koma
upp fleiri mál eins og í tengslum
við Italíuskreiðina þar sem fram-
leiðendur taka söluna í eigin
hendur. Við eigum að efla skipa-
smíðaiðnað þannig að hann geti
tekið þátt í alþjóðlegum verkefn-
um. Nýlega fékk til dæmis norsk
skipasmíðastöð samning við Sovét-
menn um smíði 20 skuttogara, sem
er einhver mesti hvalreki á fjörur
þeirra fyrirtækja sem þjónusta
sjávarútveg í Noregi sem um getur.
Við eigum að vera með og keppa
um svona verkefni. Við eigum að
leyfa erlendum skipum sem eru í
kringum landið að koma til hafnar
og sækja þjónustu en í dag er þetta
nánast bannað.
Á undanfömum árum hefur
mikið verið rætt um stóriðju. Á
sjöunda áratugnum var álverið
byggt í Straumsvík, á þeim áttunda
reis jámblendiverksmiðjan á
Gmndartanga en á níunda ára-
tugnum hefur ekkert stóriðjuver
risið. Líkur virðast benda til að
fljótlega verði ráðist í stækkun
ÍSAL en alls óráðið hvort um
„Það eru landsbyggð-
armenn sjálfir sem
ákveða hvar þeir
versla og kaupa þjón-
ustu. Ég held að fólki
finnist lambakjötið jafn
dýrt hvort sem þeir búa
í Reykjavík eða á
Grenivík."
frekari uppbyggingu verður að
ræða fyrir aldamót. Við eigum að
sjálfsögðu að hvetja til stóriðju í
Éyjafirði sem getur verið í eigu
útlendinga að uppfylltum ákveðn-
um skilyrðum. Við getum jafnvel
hugsað okkur að erlendir aðilar
sjái sjálfir um byggingu þeirra
orkumannvirkja sem til þarf. Þau
yrðu síðan okkar eign á ákveðnum
tíma.
Ég held að það hljóti að verða
að koma til sameining og stækkun
sveitarfélaga. Það virðist ekki mikil
skynsemi í að við Eyjafjörð séu
hátt í tveir tugir sveitarfélaga. Það
getur varla verið að hagsmunir
íbúanna hér við fjörðinn séu svona
óskaplega dreifðir. Það er líka
hægt að spyrja sig hve mikil skyn-
semi er að byggja 6-7 hafnir við
þennan sama fjörð þar sem sam-
göngur eru að verða þannig að
nánast er góð færð á milli allra
þéttbýliskjarna árið um kring á
bundnu slitlagi. Með færri sveitar-
félögum er áreiðanlega hægt að
taka meira á í atvinnumálum en
við núverandi skilyrði.
Lykilatriði við alla byggðaþróun
eru góðar samgöngur. Það verður
auðveldara fyrir fólk að sækja
vinnu og þjónustu milli byggðar-
laga og sama á við um atvinnu-
reksturinn. Við hljótum að styðja
Austfirðinga og Vestfírðinga og
hugmyndir þeirra um jarðgöng
milli helstu byggðarlaga. Með
greiðum samgöngum og markvissri
uppbyggingu á þjónustu, menn-
ingu og listum sem verður þó mest
í fjölmennustu byggðarlögunum
getum við tryggt lífskjör í víðum
skilningi sem eru fyllilega sambæri-
leg við það sem annars staðar
gerist.
I þessu samhengi er svo rétt að
minnast á Háskólann hér á Akur-
eyri en efling hans er að mínu viti
eitt mikilvægasta byggðamál hér
um slóðir á næstu árum. Við Há-
skólann þarf að skapa umhverfi
fræða, rannsókna og menningar
þar sem nemendur alls staðar af
landinu sækja sér menntun sem
mikil þörf er fyrir og sem eykur
skilning þeirra á lífi fólks og um-
hverfi hér á landi.
Að lokum er það niðurstaða mín
af hugleiðingum þessum að mögu-
leikamir séu nægir fyrir Norðlend-
inga alla. Spurningin snýst um það
hvemig okkur tekst að nýta tæki-
færin. Við ráðum því sjálf hvernig
framtíðin verður.
ipilll LESENDUR SKRIFA
llllli
illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!
Illlllllllllllllllllllllllll
Ogeðfelldur málflutningur
Hér á landi sem og annars staðar
í hinum vestræna heimi var fjallað
mikið og oft um gíslamálið í Líbanon
og þá ekki síst þegar einn þeirra var
drepinn í kjölfar þess að ísraelsmenn
rændu einum af leiðtögum Shíta þar
í landi og drápu í leiðinni lífvörð
hans svo og nágranna er reyndi að
vara við hættunni. Látlaust birtust í
fjölmiðlunum myndir og greinar og
áhrifamesti fjölmiðillinn, sjónvarp-
ið, var iðið við að sýna viðtöl við
Bush Bandaríkjaforseta þar sem hann
fordæmdi mannræningjana músl-
ímsku. Ekki sá þessi maður ástæðu
til að fordæma ísraelsmenn fyrir
þeirra mannrán. Þúsundir Palestínu-
manna hýrast í fangelsum og fanga-
búðum ísraelsmanna við svo hroða-
legan aðbúnað að meira að segja
nokkrir ísraelskir þingmenn lýsa
þessum vistarverum sem algeru hel-
víti.
I öllu því moldviðri sem þyrlað
hefur verið upp í kringum gíslamálið
er aldrei vikið að því einu orði hvað
rekur menn til að fremja mannrán
og drepa síðan viðkomandi. Þetta
fólk sem hér á hlut að máli hefur
verið kúgað og ofsótt áratugum
saman og þá einkum Palestínufólk-
ið. Já, hverjir eru þessir Palestínu-
menn og af hverju eru þeir ekki í
þessu landi sem þeir eru kenndir
við? Ekki eru íslenskir fjölmiðla-
menn að velta vöngum yfir því.
Hinir göfugu Vesturlandabúar eru
fljótir að fordæma þetta fólk þegar
það grípur til óhæfuverka til þess að
vekja umheiminn til umhugsunar
um það yfirþyrmandi ranglæti er á
því hefur verið framið. ísraelsmenn
hafa framið svo svívirðileg ódæðis-
verk á Palestínufólkinu að alveg
með ólíkindum er. Það er nánast
sama hvað djöfulleg níðingsverk
þeir vinna, aðeins er sagt frá þessu í
smáfrétt; reynt að gera sem allra
minnst úr þessu og óhæfuverkin
jafnvel réttlætt, ísraelsmenn voru
bara að hefna fyrir þetta eða hitt.
Oftar en ekki er alveg sleppt að
segja frá drápunum, barsmíðunum
og pyntingunum.
Fyrir nokkrum dögum drápu ísra-
elsmenn þrettán ára dreng og fimm
ára gamalt barn. DV sagði frá þessu
í örfáum orðum. Önnur blöð minnt-
ust ekki á þennan atburð. Um svipað
leyti, 9. ágúst að mig minnir,
sprengdu tveir Líbanir bíl sem þeir
voru í rétt hjá ísraelskum herbíl á
hemámssvæði þeirra í Líbanon.
Mennirnir létust og særðu nokkra
hermenn ísraela. Þá stóð ekki á því
að segja skilmerkilega frá, t.d. birtist
mynd og grein á forsíðu Morgun-
blaðsins. Þetta var í augum Morgun-
blaðsmanna alvarlegur atburður,
verður umfjöllunar, en þó að Palest-
ínufólkið sé skotið, barið til óbóta,
sprengt í loft upp og misþyrmt í
fangelsum ísraelsmanna, er það ekki
svo alvarlegt mál. Þetta er bara
skítugur arabalýður, hvaða máli
skiptir hann. Vei yður hræsnarar.
Mosfellsbæ, 23. ágúst 1989.
Með kveðju og fyrirfram þökk
fyrir birtingu pistilsins.
Guðjón V. Guðmundsson
Helgalandi 5.