Tíminn - 21.09.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 21. september 1989
AÐ UTAN
lllllllllilll

llllllillll
Á Spáni gera storkar sér
hreiður á undarlegustu stöðum
Storkahreiður á suðrænu kirkjuturnsþaki kemur Þjóð-
verjum spánskt fyrir sjónir og ekki að furða. Á Spáni og í
Portúgal eiga nú búsetu um 100.000 storkar. Ef borið er
saman við þá 730 storka sem Þjóðverjar eiga í svo
örvæntingarfullri baráttu við að halda í búsetu í sínu landi
er skiljanlegt að þeir hrífist af Iíflegum og kraftmiklum
storkum á Íberíuskaganum.
Til dæmis eru fjölmörg storka-
þorp í héraðinu Estremadura þar
sem lífsskilyrðin eru ákaflega erfið.
Þar gera þessir stóru fuglar mörg,
hjallamynduð hreiður á hverju
þaki, og jafnvel heilar storkaborgir
eins og í hinni frægu Caceres. Alls
staðar, á dómkirkjunum, á kirkju-
turnum, virkisturnum, gamla borg-
armúrnum, þökum sögufrægra
bygginga, þar er hreiður við hreið-
ur. Það er aðeins á hinum traustu
byggingum í nútímaúthverfum
borganna sem storkarnir láta ekki
sjá sig. Storkar eru íhaldssamir.
í grennd við Merida er lítill
skógur þar sem storkarnir gera sér
enn hreiður í trjánum, rétt eins og
t þá eldgömlu daga þegar frum-
maðurinn var ekki enn farinn að
reisa sér húsaskjól. í litla þorpinu
Bembibre á Norður-Spáni, stendur
Kristslíkneski með upprétta arma
á kapellu. Milli þessara arma gerði
storkapar hreiður sitt. Þar naut
það blessunar Guðs, en ekki
prestsins sem lét fjarlægja hreiðrið.
Þjóðverjar hlynna vel að þessum
fáu storkum sem eiga enn heim-
kynni stn meðal þeirra, gera hreið-
ur fyrir þá og hugsa vel um þau.
Spánverjar hafa ekki séð ástæðu til
að aðstoða sína storka við hreiður-
gerðina og þess vegna má sjá
storka gera sér hreiður á ótrúleg-
ustu stöðum á Spáni. Á kirkjuturni
við markaðstorgið í Trujillo, fæð-
ingarstað Pizarros, gerði storkur
tilraun til að flétta sér hreiður úr
trjágreinum uppi á skrautkúlu eins
og sjá má á meðfylgjandi mynd.
Hvernig í ósköpunum hann fór að
því, hvernig neðstu greinarnar
náðu festingu og runnu ekki sífellt
niður af kúlunni, veit enginn nema
fuglinn sjálfur.
En þegar hreiðrið var næstum
fullgert gerði þrumuveður og þreif
hreiðrið með sér ofan af kúlunni
niður á þakbrúnina. Það óskiljan-
lega er þó að þessum háfætta fugli
hefur tekist að gera sér hreiður á
ótraustasta undirlagi sem hugsast
getur, og það svo að það stenst
Spænskir storkar gera sér hreiður
á ótrúlegustu stöðum og tekst
býsna vel upp oft þó að byggingar-
staðurinn sé ótraustur. Þessi gerði
hreiður sitt á skrautkúlu á kirkju-
turni, en óveður færði það aðeins
um set.
verstu veður. Það er á turnspírum
dómkirkjunnar í Caceres.
Þegar haustið nálgast og þeir
örfáu storkar sem hafa búsetu í
Þýskalandi og Alsace (það eru
engir storkar eftir í Frakklandi)
leggja í ferð sína suður á bóginn,
yfir Íberíuskaga, tekur spænski
storkaherinn sig líka á loft. í Gí-
braltar slást svo þessir storkar í lið
með storkunum 80.000 sem eiga
búsetu í Marokkó og þeir fljúga
svo í fylkingu, 120 km vegalengd á
dag, til Senegal, Malí og Efri-
Volta.
Hvers vegna marokkónsku
storkarnir sjá ástæðu til að taka sér
vetrarsetu annars staðar en heima
hjá sér vita þeir ekki einu sinni
sjálfir. Þeir eru nefnilega, svo mót-
sagnakennt sem það er, þegar í
desemberlok aftur komnir heim til
sín til að hefja makaleit. Og jafnvel
í spænskum hreiðrum eru ungarnir
löngu farnir að heimta mat þegar
þýsku storkarnir eru rétt búnir að
verpa eggjum sínum.
Ef storkatal er tekið víðar má
geta þess að í Alsír og Túnis eiga
190.000 storkar búsetu. Þeir fljúga
yfir Saharaeyðimörkina, frá einni
vin til annarrar, að Tsjadvatni til
vetrarsetu.
En langflestir evrópskir storkar
eiga búsetu í austurhluta álfunnar.
425.000 storkar eiga hreiður í
Austur-Þýskalandi, Póllandi og
Rússlandi, á Balkanskaga og í
Tyrklandi. Það eru þeir sem fljúga
suður á bóginn á haustin yfir Sínaí-
skagann og Nílardal og alla leið til
Suður-Afríku.

■1 VETTVANGUR II lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll i; -r,., ;>:i;iíí;í llllllllllllllllillllllllll llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll lllllllllllllllllllllllllllllll llilllllllilllilll1
Orsakirnar fyrir slíkri þróun eru
vissulega margar, - en ein af aðal
orsökunum er afstaða bandarískra
kapitalista til ríkisvaldsins. Banda-
rískir kapitalistar, sem í raun og
veru eru fyrst og fremst anarkistar
í skoðunum, ómeð.yitað, eru alger-
lega andvígir því að lýðræðisleg
ríkisstjórn hafi afskipti af atvinnu-
málum, lýðræðisleg ríkisstjórn má
ekki, samkvæmt skoðunum banda-
rískra kapitalista, skapa atvinnu
eða bæta aðstöðu hinna fátæku i
þjóðfélaginu. Slík frumstæð og
bjánaleg afstaða bandarískra kap-
italista gagnvart öllum þjóðum
heims, eykur ekki aðeins grund-
völlinn fyrir vaxandi ofbeldi, held-
ur einnig iíkur fyrir auknum styrj-
öldum í náinni framtíð.
Heimilislausu fólki fjölgar bæði
í Evrópu og í Bandaríkjunum.
M.a. í Lundúnum fjölgar heimilis-
lausu fólki ískyggilega mikið, fjöld-
inn allur af breskum unglingum
sefur á götum úti, í görðum eða í
neðanjarðargöngum. Aðalorsökin
er hin bresk-bandaríska efnahags-
pólitík sem Margaret Thatcher hef-
ur látið framkvæma.
Það eru til margar góðar heim-
ildir fyrir því, hvernig ríkir menn
reyna að hagnýta sér þessa heimil-
islausu unglinga. Samkynhneigðir
eða kapitaliskir hommar reyna að
veiða félausa pilta og gagnkyn-
hneigðir kapitalistar reyna að kom-
ast yfrir félausar stúlkur. Síðan er
þeim fleygt út á götuna aftur.
Bláfátækt fólk um allan heim
stendur varnarlaust gagnvart þess-
um kapitalisku villimönnum.
f Bretlandi er þessi þróun farin
að minna talsvert á skáldsöguna
„Anarkistinn“ eftir Joseph Conrad
sem kom út árið 1907.
IV.
Verðbólga þýðir að peningar
minnka í verði. Á yfirborðinu lítur
þetta út sem fjárhagslegt eða efna-
haglegt vandamál, en svo er ekki.
Hér er m.a. um pólitískt vandamál
að ræða. Auðmenn og aðrir fjár-
málamenn hafa hlutfallslega of
mikil pólitísk völd í heiminum.
Einar Freyr:
Hagf ræðingar til sólu
eða mjög hættuleg „vísindi“
Fjármálamenn eiga vissulega að
hafa einhver völd, en bara ekki of
mikil.
Þannig er þetta einnig með
mengun umhverfis. Jafnvel þótt
eigendur og yfirmenn sumra stór-
fyrirtækja séu vel upplýstir um þær
miklu hættur sem stafa af mengun
eiturefna, reyna þeir samt að
kaupa vísindamenn til að þegja
eða gefa rangar upplýsingar um
þau eiturefni sem verksmiðjur
þeirra sleppa út í náttúruna.
Þessi eiturefni eyðileggja ekki
aðeins landgróður í dölum og
fjöllum, því þegar rigningar eru
miklar eða í leysingum þá renna
þessi eiturefni í vötn og í hafið og
sýkja sjávargróðurinn.
Enda þótt barátta umhverfisvina
hafi borið talsverðan árangur er
langt frá því, að hættan af náttúru-
hamförum vegna mengunar sé liðin
hjá. Atvinnurekendur víða um
heim reyna að sporna við fæti og
gefa rangar upplýsingar og jafnvel
tala gegn betri vitund vegna stund-
argróða.
Sem betur fer eru þó til vísinda-
menn, sem ekki eru til sölu, - einn
slíkur nraður er Svíinn Björn
Gillberg. Fyrir baráttu sína gegn
mengun og sérstaklega vegna þess,
að ekkert stórfyrirtæki hefur getað
mútað honum, hefur hann orðið
mikil þjóðhetja í augum sænsku
þjóðarinnar, stórfyrirtækjum er nú
Ijóst að Gillberg er ekki til sölu.
í fyrra gáfu þeir Björn Gillberg
og Arthur Tamplin út bókina
„Mord med statligt tillstánd“
(Morð með leyfi ríkisins) þar sem
þeir halda því fram, að 30 prósent
af dánarorsökum fólksiáaldrinum
45-69 ára, stafi af mengun á vinnu-
stað. Meðal annars hafa nokkrir
vísindamenn er tilheyra hinni
sænsku konunglegu Vísinda-aka-
demíu mótmælt bókinni, en Gill-
berg svarar og segir, að bókin sé
byggð á ófölsuðum staðreyndum
og að sannleikur bókarinnar muni
að lokum sigra.
Hér væri rétt að birta lítinn kafla
úr grein sem birtist í Tímanum 1.
júlí 1983 undir nafninu „Að frelsa
heiminn með frjálsri verslun“:
Seinni hluti
„Þegar stjórn Reagans tók við
völdum, var í anda frjáls framtaks,
gefið mikið eftir á lögunum um
mengun umhverfis og úrsleppi
eiturefna frá verksmiðjum og fyrir-
tækjum í Bandaríkjunum. Eigend-
ur iðjuvera og fyrirtækja þurfa
ekki lengur að gefa neina skýrslu
um hin margvíslegu eiturefni ann-
að en það, að sérstök fyrirtæki hafi
tekið að sér að fjarlægja þau. En
hverjir taka á móti eiturefnum frá
verksmiðjum Bandaríkjanna? Jú,
það gerir mafían. Svo að segja öll
þessi eiturefni í Bandaríkjunum
fara gegnum hendurnar á mafí-
unni, mafían gefur engar skýrslur,
og enginn veit, hvað af þessum
eiturefnum verður“.
Síðan þetta var skrifað (1983)
hefur komið í ljós, að mikið magn
af allskyns eitri hefur verið fleygt í
hafið, ekki aðeins í Bandaríkjun-
um heldur um allan heim og sér-
staklega í Evrópu. Fyrirtæki í
Bandaríkjunum og auðvitað repú-
blikanar virðast hafa vísað veginn
í umhverfismálum víða um lönd.
Stórveldin liggja enn mjög lágt
þegar um er að ræða baráttuna
gegn mengun umhverfis. Bæði
Frakkar og Bandaríkjamenn hafa
ákveðið að halda áfram neðansjáv-
artilraunum með kjarnorkuvopn.
Miðað við vissar góðar heimildir
frá eyjaskeggjum Kyrrahafsins
liggur í augum uppi, að skýrslur
um kjarnorkusprengingar í hafinu
eru að miklu leyti falsaðar, eyði-
legging á sjávarlífi og gróðri eru
miklu meiri og alvarlegi en skýrslur
stórveldanna sýna. Á bakvið slíka
þróun standa einnig auðmenn og
vopnasalar. Regnskógarnir eru
einnig í hættu.
Þegar þessi alvarlegu mál eru í
huga höfð verður skiljanlegt að
fólk verði dálítið kaldhæðnislegt
og hafi í flimtingum hinar nýju
kenningar vísindamanna um það,
að maðurinn sé í raun og veru 97
prósent api og að það sé ekki apinn
í manninum sem er hættulegur
umhverfinu, heldur þessi 3 prósent
sem tilheyra manninum, homo sap-
iens, að slíkur mannsheili sé hlað-
inn hættulegu DNA-forriti er gæti
minnt á heila hinnar löngu útdauðu
risaeðlu nema hvað maðurinn mun
ekki aðeins tortíma sjálfum sér
heldur öllu lífi á jörðinni um leið.
En nú er það hvorki svartsýni eða
bjartsýni sem skiptir máli, heldur
nauðsynlegt raunsæi. - Það er ekki
ólíklegt að kjarnorkusprengingar
neðansjávar, eigi, ásamt öðru úr-
sleppi, aukinn þátt í vexti eitraðra
þörunga sem nú virðast hafa dreift
sér um öll heimshöfin og vísinda-
menn standa frammi fyrir ráð-
þrota. Kjarnorkusprengingar geta
haft svipuð áhrif og eldgos og
raskað öllu jafnvægi í gróðurrík-
inu. Sumir vísindamenn halda því
fram, að hinar gömlu frásagnir í
annarri Mosebók þar sem sagt er
frá því, að vatnið hafi orðið að
blóði og fiskar hafi dáið og svo
framvegis, geti hafa verið af-
Ieiðingar af miklum eldgosum. -
En nú á dögum er ekki aðeins um
að ræða miklar kjarnorkuspreng-
ingar, heldur einnig alls kyns eitur
sem daglega er verið að fleygja í
hafið og náttúruna yfirleitt.
Sá áróður, að tilkoma kjarn-
orkuvopna hafi skapað frið í yfir 40
ár, er algjörblekking. Síðan kjarn-
orkuvopnin komu til sögunnar hafa
geisað styrjaldir í hundraðatali um
allan heim. Lesið bara skýrslur SÞ
um styrjaldir. Fólk má vara sig á
slíkum áróðri sem vanalega er
ástundaður af grimmum vopnasöl-
um og frumstæðum stjómmála-
mönnum sem undir niðri eru ekk-
ert annað en harðstjórar. Hér er
um allt önnur þjóðfélagsleg lögmál
að ræða. Þetta er álíka bjánalegt
og að trúa því, að hægt sé að koma
í veg fyrir það, að félausir og
eignalausir einstaklingar hætti öll-
um innbrotum og þjófnaði ef litlum
rafeindasenditækjum er komið fyr-
ir undir húð þeirra sem þegar hafa
verið gripnir, til að fylgjast með
ferðum þeirra, eins og nú er gert í
Bretlandi. Eða myndi t.d. FBI og
CIA geta komið fyrir slíkum sendi-
tækjum undir húð allra vasaþjófa
New York-borgar? Sennilega ekki,
því að þarna er verið að ráðast á
einkenni sjúkdómsins, en ekki or-
sök hans.
• Þessi neikvæða þróun sem enn
heldur áfram af fullum krafti, færir
okkur heim sanninn um það, að til
eru háskólaprófessorar sem hefðu
aldrei átt að verða prófessorar.
. Með hjálp af sinni heilbrigðu
skynsemi er nauðsynlegt, að fólk
almennt haldi vöku sinni og vari sig
á öfgunum bæði til hægri og vinstri
á stjórnmálasviðinu, og reyni að
sjá í gegnum hinn leynilega og
lúmska áróður.
Gautaborg í septcmber 1989
Einar Freyr