Tíminn - 10.10.1989, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 10. október 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
Ólafur Ragnarsson:
Skipta bækur máli?
Skipta bækur máli? Þjóna þær
einhverjum tilgangi í nútímasam-
félagi þar sem fjölmiðlun af öllu
tagi skellur látlaust á skilningarvit-
um sjónar og heyrnar?
Yrði einhver eftirsjá að því ef
hætt yrði að gefa út íslenskar
bækur? Gætum við sætt okkur við
að lifa í heimi án bóka?
Ykkur kann að þykja furðulegt
að þessum spurningum sé varpað
fram en er okkur ekki nauðsyn að
staldra við, hugleiða stöðu bókar-
innar, þessa miðils sem við tengj-
umst öll beint og óbeint, og átta
okkur á, hvort hann skiptir þjóð-
félagið máli.
Hver skyldu svörin verða, ef
fólk væri spurt á förnum vegi hvort
bækur skiptu það máli?
Margir myndu eflaust segja að
meginatriðið væri að þeir fengju
áhugaverðar bækur í jólagjöf til
þess að njóta yfir hátíðarnar. Jól
án bóka yrðu heldur fábreytileg.
Ýmsir gætu nefnt að það skipti
þá máli að hafa skemmtilegt lesefni
með sér í sumarleyfið. Þá væri
næði til að lesa bækur. En þær
þyrftu helst að vera í kiljuformi því
gullslegnar jólabækur færu illa á
sandströndum sólarlanda.
Skólafólk sem við rækjumst á,
myndi eflaust benda á það að
námið yrði snúið ef það hefði ekki
úrval skólabóka til þess að styðjast
við.
En svo hittum við, auk þess fyrir
fólk, sem segðist vera hreinir bóka-
ormar - og það lifði fyrir bækur,
fyndi sér alltaf stundir til þess að
lesa bækur af öllu tagi.
Bækur skipta máli í lífi alls þessa
fólks.
En hvað um þá
sem ráða málum okkar?
Skyldi það til dæmis skipta
stjórnvöld máli, hve mikið er gefið
út af íslenskum bókum?
Já, að minnsta kosti að því leyti
að þær skila um 300 milljónum á
ári í ríkiskassann í formi söluskatts
auk annarra skatta. En eru þessi
sömu stjórnvöld tilbúin til þess að
fella neysluskatt niður til þess að
styrkja samkeppnisstöðu bókar-
innar? Um það efni hefur orðið
fátt um svör.
Stundum er spurt hvort smá-
þjóðir eigi nokkurn tilverurétt á
dögum ríkjabandalaga og samruna
menningarsvæða. f okkar tilviki er
eðlilegt að jafnframt sé spurt hvort
ekki sé heldur tilgangslítið að við-
halda tungu sem aðeins 250.000
sálir á hjara veraldar rita og tala.
Öllum þeim sem annt er um
sjálfstæði okkar og móðurmál
finnst fráleitt að láta undan síga í
baráttu okkar fyrir því að viðhalda
tungumáli okkar og þjóðerni.
En skipta bækur máli fyrir
framtíð íslenskrar tungu?
Já, tvímælalaust. Endurnýjun og
gróska tungunnar er meðal annars
háð því að fram komi sífellt nýjar
bækur á þessu málsvæði og sígildar
bókmenntir séu lesnar.
Daglegt mál flestra er fremur
einhæft og hæpið er að síflæði
fjölmiðlunar auki mjög orðaforða
landsmanna. Málkennd og orð-
auðgi mun hér eftir sem hingað til
ekki síst tengjast lestri góðra og
vandaðra bóka.
Þær kynslóðir sem nú eru á
dögum eiga skyldur að rækja gagn-
vart þjóðararfi okkar á bók-
menntasviði, honum þarf sífellt að
miðla til nýrra lesenda en jafnframt
verðum við að hyggja að nýgræð-
ingi á bókmenntaakrinum og sjá til
banda Bókasambandsins. En hér
eru líka áhugamenn um bækur úr
ýmsum starfsgreinum og síðast en
ekki síst fulltrúar lesenda.
Okkur er öllum annt um bókina
og viljum fyrir alla muni styrkja
stöðu hennar sem miðils í þessu
fámenna málsamfélagi við nyrsta
haf. Milljónaþjóðir hafa haft
áhyggjur af þessum þýðingarmikla
menningarmiðli og gert ráðstafanir
til þess að gera hann sífellt aðgengi-
legri almenningi.
Ríkisstjórnir erlendis hafa lækk-
að skatta á bókum til þess að auka
útbreiðslu þeirra og styrkja þannig
tungu viðkomandi þjóðar. For-
dæmi frænda okkar Norðmanna í
þessum efnum er mjög til eftir-
breytni. Þar var söluskattur af
bókum felldur niður fyrir nokkrum
árum og voru höfuðrök stjórnvalda
fyrir þeirri ákvörðun þau að landið
væri svo lítið málsvæði og norsk
tunga í svo mikilli hættu frá öðrum
tungum, að óhjákvæmilegt væri að
grípa til aðgerða til að styrkja
samkeppnisstöðu bóka á norsku
gagnvart erlendu efni af ýmsum
toga. Áhrifamesta aðgerðin í þá
átt var talin niðurfelling söluskatts
af bókum.
hjá þjóðum sem hugsanlega hefðu
að öðrum kosti haft lítið af ís-
lenskri menningu að segja.
Eii áfram verður að halda á
þessari braut.
Bækur á eigin tungu hverrar
þjóðar skipta hana máli, hvar í
bókmenntagreinar sem þeim er
skipað.
Handbækur, fræðibækur, heim-
ildarrit, ævisögur, skemmtisögur
og fagurbókmenntir. Allar þessar
tegundir bóka þurfa að vera til ef
ætlunin er að fá sem allra flesta til
þess að lesa bækur á íslensku.
Það hlýtur að vera meðal metn-
aðarmála okkar sem stöndum að
bókaútvegi hér á landi að bóklestur
verði um ókomna tíð snar þáttur í
lífi hvers manns. Þeir sem stunda
hann að einhverju marki eru á einu
máli um að heimur bóka er heill-
andi og þótt bókin sé hljóðlát í eðli
sínu og hrópi ekki á okkur í síbylju
samtímans er hún engu að síður
magnþrunginn, listrænn miðill.
Bókin krefst athygli og stuðlar
að persónulegri upplifun lesand-
ans. Og það er betra að lesa lítið
en líta aldrei í bók. Þau félög sem
eiga aðild að Bókasambandinu
mega ekki láta sér nægja að skrifa
menn eiga bágt,“ segir á einum
stað í Heimsljósi Halldórs
Laxness.
Það skiptir okkur sannarlega
máli að rithöfundur og skáld fái
tækifæri til þess að skrifa og varpa
ljósi á sálarlíf þjóðarinnar, samtíð
okkar og sögu. Góðar bókmenntir
geta fremur en flest annað kennt
þjóðinni að þekkja sjálfa sig og
skilja sjálfa sig.
íslensk bókmenntasköpun getur
ráðið úrslitum um það hvort þjóðin
heldur sjálfsvitund sinni þegar
flóðbylgja erlendrar fjölmiðlunar
hellist yfir hana.
Bækur skipta máli. íslenskar
bækur skipta okkur meginmáli. í
litlu málsamfélagi gegna bækur
enn veigameira hlutverki en meðal
milljónaþjóða.
Bækur hafa um aldir mótað og
varðveitt menningu okkar og
tungu, og þurfa áfram að vera snar
þáttur í lífi þessarar þjóðar. í þeim
efnum getum við sem hér erum í
dag látið til okkar taka.
Ég þakka áheyrnina.
(Ræða þessi var flutt á Bókaþingi 1989)
þess að hann fái að vaxa og dafna,
- ungir höfundar komi verkum
sínum á bækur og þeim sé miðlað
til lesenda í samtímanum.
Stærsta hindrunin í vegi þess að
bókaútgáfa dafni í landinu og allur
almenningur geti leyft sér að kaupa
nýjar bækur eins og hann lystir er
óhófleg skattlagning hins opinbera
á bækur.
Söluskattur á bókum er hér hærri
en í nokkru öðru vestrænu ríki og
hefur lengi viðgengist fráleitt
ósamræmi milli prentmiðla þar sem
dagblöð og tímarit eru undanþegin
skattinum en bækur ekki. Það er
með hreinum ólíkindum að þjóðin
skuli hafa þurft að greiða 25%
söluskatt - eða réttara sagt lestrar-
skatt af hugverkum og upplýsinga-
efni sem miðlað er í bókarformi en
Ef slík aðgerð hefur verið nauð-
synleg í Noregi ætti ekki síður að
vera þörf á slíku hér á landi.
Málfélagið norska er 17 sinnum
stærra en sá hópur fólks sem talar
íslensku hér norður á hjara.
Bækur hafa lengi skipt íslend-
inga máli og skipað öndvegi í
menningarsögu þjóðarinnar.
Að mati fróðustu manna eru
frumheimkynni norrænnar sagna-
listar hér á íslandi. Á tungu feðra
okkar rituðu ónafngreindir sagna-
menn óbrotgjörn bókmenntaverk.
En við getum ekki eingöngu lifað
á fornri frægð og höfum ekki gert
það.
Á þessari sömu tungu hafa verið
rituð stórbrotin nútímaskáldverk
sem sum hafa verið þýdd á tugi
tungumála og hlotið hljómgrunn
bækur, gefa þær út og miðla þeim
til kaupenda - við þurfum með
ýmsum hætti að stuðla að auknum
bóklestri, - ekki síst meðal þeirrar
kynslóðar sem nú er að komast á
legg. Fyrsta skrefið í herferð fyrir
bóklestri gæti verið að fá alla
landsmenn til þess að ljúka hverj-
um degi með því að líta í bók.
Bækur skipta alla máli. Þess
vegna þarf áfram að vera grund-
völlur fyrir útgáfu bóka á Islandi
þannig að bókmenntir okkar
endurnýjist eðlilega og íslensk
sagnalist fái notið sín. Bókmenntir
þurfa eins og aðrar listgreinar að
vera í nánum tengslum við samtím-
ann til þeSs að þær verði lifandi og
komi við kviku mannlífsins.
„Skáldið er tilfinning heimsins
og það er í skáldinu sem allir aðrir
sama efni sé án söluskatts ef það er
birt í öðrum prentmiðlum og sama
gildir raunar um svonefnda ljós-
vakamiðla.
Bækur skipta ekki síður máli
fyrir íslenska þjóð en blöð og
tímarit, útvarp og sjónvarp. Það
hlýtur að vera krafa okkar að
ráðamenn bókaþjóðarinnar átti sig
á þessu og létti, með upptöku
virðisaukaskatts nú um áramót, af
bókum þeirri skattbyrði sem þær
eru látnar bera umfram þessa miðla
og ýmsa menningarstarfsemi í
landinu.
Bækur skipta flest okkar sem
hér erum í dag, miklu máli. Margir
hér inni eiga afkomu sína að ein-
hverju leyti undir bókum. Þess
vegna tókum við höndum saman
fyrir þrem árum og stofnuðum
Bókasamband fslands. Sambandið
hefur það markmið að auka veg
bóka á íslandi og beita sér fyrir
aðgerðum og umræðu sem örvað
geti bókmenntasköpun, útgáfu,
vinnslu, dreifingu og lestur bóka.
Hér eru rithöfundar, útgefend-
ur, prentsmiðjueigendur, bóka-
gerðarmenn, bóksalar, bókasafns-
fólk, gagnrýnendur - fólk úr þeim
átta félögum sem eru innan vé-