Tíminn - 27.01.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 27. janúar 1990
Tíminn 7
Landið og hafíð umhverfís það er óumdeilanleg eign íslensku þjóðarinnar. Ef sjálfsforræði hennar yfir
þeim auði er kastað á glæ getur orðið erfítt að endurheimta hann síðar. Tímamynd Pjetur
niðurstöðum eða taka fljótfæm-
islegar ákvarðanir.
Ríki Austur-Evrópu eru illa á
sig komin fjárhagslega, tækni
víða fmmstæð og tæknikunnátta
því af skomum skammti. Meng-
un er gífurleg og framleiðslu- og
atvinnufyrirtæki þurfa að ganga
í gegnum mikla endursköpun ef
þau eiga að mæta samkeppni
þróaðra iðnríkja.
Frelsið og sjálfsákvörðunar-
rétturinn er ekki eitthvað sem
færir velmegun og neysluúrval á
silfurfati. Austur-Evrópa á því
langa og stranga leið fyrir hönd-
um til að ná þeim lífskjörum
sem sjálfsögð þykja á Vestur-
löndum. Á þeirri vegferð getur
enn margt gerst og skref allt eins
stigin aftur á bak eins og fram á
leið.
Ábyrgir stjórnmálamenn á
íslandi sýnast telja að með hruni
kommúnismans sé friður tryggð-
ur og tortryggni eytt milli austurs
og vesturs. Þótt ekki séu nema
örfáir mánuðir síðan alræðis-
stjórnirnar misstu undan sér
brauðfæturna er farið að gera
ráð fyrir að varnarbandalög séu
úrelt þing og að þau beri að
leggja niður á stundinni.
En sjálfsagt er óhætt að bíða
enn um stund og virða fyrir sér
framvinduna áður en vestrænar
þjóðir láti af allri árvekni.
Þegar hefur verið hætt við
smíði áhrifaríkra og rándýrra
hergagna, sem búið var að
ákveða kaup á fyrir hrun
kommúnismans og áttu að
styrkja vamarmátt vestrænna
þjóða. Það er af hinu góða og
vonandi verður hægt að minnka
bæði herafla og tækjakostnað til
mikilla muna áður en langt um
líður.
Ólga og órói
Hins vegar verða menn að
vera á varðbergi gagnvart þeim
mikla óróa og ólgu sem farin er
að láta á sér kræla í Sovétríkjun-
um og öðrum Varsjárbandalags-
ríkjum og enginn veit enn til
hvers kann að leiða.
Stjórnendur þeirra ríkja eru
fæstir kjörnir í lýðræðislegum
kosningum og eru fremur bylt-
ingarmenn en rétt kosnir
leiðtogar. Þeir eru því ekki fastir
í sessi og enginn veit eiginlega
hvaða stjórnkerfi er við lýði í
þeim sviftingum sem nú eiga sér
stað.
Það má ljóst vera að átökin í
kommúnistaheiminum eru ekki
einvörðungu af pólitískum toga
eða að þeim sé einhliða beint
gegn sósíalismanum með þeirri
kröfu að markaðs- og frjáls-
hyggja komi í stað áætlanabú-
skapar. Það er tekist á um
yfirráð yfir landi, héruðum eða
þjóðlöndum. Tunga og trúar-
brögð og mismunandi menning-
ararfleifð skiptir fólki í fylkingar
og það er kaldhæðnislegt að
einmitt í Sovétríkjunum og
nokkrum öðrum kommúnista-
löndum er þessa dagana verið
að afsanna kenningar Karls
Marx um alþjóðahyggju verka-
manna svo rækilega að ekki
kæmi á óvart þótt á eftir komi
endurskoðun á takmarkalausri
alþjóðahyggju markaðar og
auðmagns, en áróður fyrir þeim
trúarbrögðum er rekinn af jafn-
vel enn meiri óbilgirni en marx-
istum tókst nokkru sinni að
viðhafa til að reka kenningar
sínar ofan í þjóðir með góðu eða
illu.
Ríki eða fylki?
Á tímum mikilla átaka vegna
trúarbragða og þjóðernis-
hyggju, kynþáttaátök má víst
eicki nefna í okkar heimshluta,
eru þjóðir Vestur-Evrópu að
mynda miklar efnahagsheildir
og Evrópubandalagið verður
fyrr en varir orðið að eins konar
pólitísku alríki og þjóðlöndin að
fylkjum ef áætlanir ganga eftir.
Samningar milli EFTA og EB
gera ísland háð þessu bandalagi
og er jafnvel talað um að ein-
hverjar EFTA-þjóðanna gangi
alfarið í EB og er Austurríki t.d.
búið að sækja um upptöku.
Önnur fyrrum EFTA-lönd eru
þegar komin í Efnahagsbanda-
lagið.
Á íslandi er áróður rekinn
fyrir því að sú ofurfámenna þjóð
sem hér býr gangi inn í ríkja-
heildina og láta þeir áköfustu
eins og að sú ákvörðun þoli enga
bið. Er gauragangurinn svo mik-
ill að verið er að telja fólki hér
trú um að íslendingar missi af
einhverju einstöku tækifæri ef
ekki er rokið til að ganga í
stórþjóðabandalagið, helst ekki
síðar en 1992.
Ruglað er með að allur okkar
útflutningur sé í hættu og að
ísland muni einangrast ef tæki-
færið er ekki gripið strax.
Sú röksemd sem hæst er hald-
ið á lofti er að íslendingar verði
að borga svo háan toll af útflutn-
ingi sínum að markaðir lokist ef
þeir gerast ekki ríkisborgarar í
hinni nýju Evrópu strax. Aftur
á móti er því aldrei haldið fram
að þeir sem framleiða vöru sem
hingað flyst borgi tollana af
henni. Ekki er vitað betur en að
sá íslendingur sem kaupir jap-
anskan bíl borgi af honum toll-
inn en ekki j apanski selj andinn.
Sjálfsagt er að fylgjast vel
með þróun mála í Vestur-Evr-
ópu og fámenn þjóð á alls ekki
að einangra sig frá umheiminum
og síst nágrönnum sínum sem
búa að svipaðri menningararf-
leifð. En það hlýtur að vera
óhætt að doka aðeins við áður
en farið verður að rugla reytun-
um.
Sem fyrr er getið er ómögulegt
að spá hvert þjóðernishræring-
arnar í Austur-Evrópu kunna
að leiða. En þær eru í algjörri
andstöðu við þann ríkjasamruna
sem fara á að gera tilraun með í
vestanverðri álfunni.
Peristrokjan í Sovétríkjunum
er enn ekkert annað en opin
umræða og hefur ekki leitt til
úrbóta nema á sviði upplýsinga
og að sjálfsákvörðunarréttur
þjóða og þjóðabrota er viður-
kenndur. Vegna peristrokjunn-
ar hafa stjórnarbyltingar verið
gerðar í fyrrum leppríkjum.
Framtíð Evrópu hlýtur að
mótast mjög vegna þeirra gjör-
breytinga sem orðið hafa síðustu
einn eða tvo mánuði. Þýskaland
er að verða allt annað en það var
á haustmánuðum og jámtjaldið
er að lyftast en á þessari stundu
getur enginn vitað fyrir víst að
það muni ekki skella niður aftur
og þá ekki hvar.
Landamæri geta farið á ferð
og flug og hafa gert að oft á öld
svo lengi sem sögur greina. Eða
ætlar einhver sér þá dul að geta
sagt fyrir víst hvernig Júgóslavía
muni líta út t.d. í júlímánuði
n.k.? Eða hefur nokkur heyrt
hvíslingar um að Austur-Prúss-
land og Pommern séu þýskt land
þegar allt kemur til alls?
Það Evrópubandalag sem nú
er til og að er stefnt að verði
1992 kann að líta allt öðru vísi
út innan tíðar, en nú er ráð fyrir
gert.
Þegar ákveðið var að ríkja-
bandalag Evrópu yrði til árið
1992 var ekki séð hve gífurleg
áhrif glasnost Gorbatsjovs
myndi hafa í kommúnistaríkjum
Austur-Evrópu og eins innan
Sovétríkjanna hvað varðar
þjóðfrelsisöflin sem nú eru að
leysast úr læðingi. Það sem áður
er sagt um áhrifaleysi peristrokj-
unnar á við að hún hafi ekki haft
áhrif á sovéskt efnahagslíf, en
það sýnist enn þunglamalegra
en sjálf hugmyndafræðin.
Ástandinu í Austur-Evrópu
er helst líkjandi við byltingu
sem enginn sér fyrir endann á
hvert leiðir. Bandalag ríku iðn-
aðarþjóðanna í vestri hlýtur að
taka tillit til annarrar þróunar í
álfunni sem enn skiptist í tvennt
vegna þess að þjóðirnar eru í
sitthvoru hernaðarbandalaginu
og búa við gjörólík efnahags-
kerfi.
Spilaborgir
í öllum þeim sviftingum sem
eiga sér stað er ekki hægt að
ákvarða hvert þróun stefnir og
hver viðhorf verða um árþús-
undaskiptin, sem eru skammt
undan í tímanum.
Og það er engin hætta á að
íslendingar missi af einu eða
neinu þótt ekki sé hlaupið til og
samsamast evrópskum banda-
ríkjum á næstu mánuðum eða
árum, eins og sífellt er verið að
halda fram af þeim sem ákafastir
eru að ganga í Evrópubandalag-
ið.
Öll sú yfirþyrmandi markaðs-
hyggja sem tröllríður þjóðum
og ríkjaheildum getur allt eins
verið orðin úrelt áður en við er
litið, rétt eins og kommúnism-
inn.
Fjármagnsflæði og verslun
með peninga og margskyns
verðpappíra er ótraustur grunn-
ur að byggja sjálfræði þjóða og
ríkjaheilda á. Sú spilaborg getur
reynst allt eins fallvölt og hégilj-
ur marxismans.
Allt eins er líklegt að það
Evrópubandalag sem sett er á
koppinn verði ekki langlífara en
mörg önnur mannanna verk sem
standa eiga til eilífðar. Að
minnsta kosti er dálítið undar-
legt að á sama tíma og aðrar
bandalagsheildir eru að losna úr
böndunum halda sumir að hægt
sé að sameina þjóðir með ólík
tungumál í eina heild, sama þótt
kölluð sé efnahagsheild og að
það dæmi gangi upp til frambúð-
ar. Og hvar lenda svo smáríkin
þegar efnahagsvefurinn fer að
slitna?
Best að hlúa að því sem
maður á og veit hvað er, fremur
en að kasta sér til sunds út í
grugguga óvissu.