Tíminn - 10.05.1990, Blaðsíða 18

Tíminn - 10.05.1990, Blaðsíða 18
- .18 .Tíminn 0'.JFimmtadági!ipf'ÍÖf/ríi'áíf'1990 Þórunn og Þorbjörg Benediktsdætur frá Þorvaldsstöðum í Skriðdal Þórunn Bcncdiktsdóttir Fædd 11. nóvember 1894 Dáin 24. febrúar 1990 Þorbjörg Benediktsdóttir Fædd 13. febrúar 1897 Dáin 10. júní 1983 Að morgni 24. febrúar síðastliðins lést á Dvalarheimili aldraðra á Drop- laugarstöðum, Þórunn Benedikts- dóttir á nítugasta og sjötta aldursári, þrotin að kröftum og því hvíldin kær- komin. Bálför hennar var gerð frá Fossvogskapellu fimmtudaginn átt- unda mars við virðulega athöfn. Þór- unn dvaldi á Droplaugarstöðum í nokkur ár eftir að Þorbjörg systir hennar lést. Mig langar að minnast Þórunnar og Þorbjargar með fáeinum línum, því svo var líf þeirra samtengt alla ævi, ckki síst eftir að þær fiuttu til Reykja- víkur. Þórunn er fædd að Þorvaldsstöðum í Skriðdal 11. nóvember 1894. For- eldrar hennar voru Benedikt Eyjólfs- son fiá Litla-Sandfelli í Skriðdal, bóndi og hreppstjóri á Þorvaldsstöð- um, og Vilborg Jónsdóttir prests að Klyppstað í Loðmundarfirði, vefara- ætt. Þau Benedikt og Vilborg áttu 7 böm en aðeins 4 systur náðu fullorð- insaldri: Jónína, gift JJelga Finns- syni, bónda og oddvita, Geirólfsstöð- um í Skriðdal. Hún lést árið 1964. Sigríður, gift Friðriki Jónssyni, bónda og oddvita frá Víkingsstöðum, Völlum. Þau hófu búskap á Þorvalds- stöðum ári 1926. Sigríður var ljós- móðir um áratuga skeið í Skriðdal, farsæl í starfi. Hún lést árið 1987. (Minntist ég hennar með nokkrum línum þegar hún lést.) Þómnn, sem hér er minnst, og Þorbjörg sem lést árið 1983. Þrjú böm létust í æsku, Eyjólfur, Stefán og Þuríður. Þau Þor- valdsstaðahjón tóku þrjú börn í fóst- ur: Stefán J. Bjömsson, systurson Vilborgar. Hann er búsettur í Reykja- vík. Jónína Bjamadóttir, hennar mað- ur var Hjörtur Einarsson frá Eyjum i Breiðdal, þau byggðu nýbýlið Lága- fell. Hjörtur er látinn fyrir mörgum ámm. Jónína er nú búsett á Breið- dalsvík. Og Bjöm Markússon, hann er látinn fyrir mörgum ámm. Öll þessi fósturböm áttu þvi láni að fagna að alast upp sem þeirra eigin böm. í uppvexti þeirra Þorvalds- staðasystra var heimilið fjölmennt efnaheimili, enda fóm allar systumar til náms í æðri skóla. Jónína og Þor- björg fóm í kennaraskóla, Sigríður í ljósmæðraskóla og Þómnn lærði fatasaum. Aður en lengra er haldið ætla ég að minnast á smáatvik sem gerðist á fermingardaginn minn. Sólarhring- inn áður kom slæmt vorhret, snjóbyl- ur. ég haföi verið allan laugardaginn og fram á nótt að aðstoða föður minn við sauðburðinn. Fermingardagurinn rann upp með norðaustan éljagangi. Eg var látinn fara gangandi til kirkju í Þingmúla sem var tvær bæjarleiðir. Foreldrar mínir ætluðu svo að koma á hestum á eftir, gerðu víst ráð fýrir að ná mér í tæka tíð til að hafa mig til áður en gengið var til kirkju. En það er af mér að segja að þegar ég kem inn á baðstofugólfið í Þingmúla, hrakinn og feiminn, koma þær Þor- valdsstaðasystur, Þómnn og Þor- björg, til mín og bjóða mér hjálp við að laga mig til, vom að ljúka við það þegar móðir mín kom. Þetta er aðeins eitt dæmi af mörgum um hjálpsemi þcirra við lítilmagnann. Arið 1926 flytja þær Þómnn og Þor- björg alfamar úr Skriðdal til Reykja- víkur og bjuggu þar lengi í leiguíbúð á Freyjugötunni. Þómnn fór að vinna á saumastofú og Þorbjörg að kenna, vom það þeirra ævistörf meðan heils- an leyföi. Ekki hafa þær systur verið ánægðar með að leigja íbúð til lang- frama, því árið 1949 kaupa þær íbúð á Barónstíg 61 í Reykjavík og var þar þeirra heimili meðan báðar lifðu. Störf sín unnu þær af trúmennsku og skyldurækni. Sumarfríin notuðu þær oftast til að heimsækja sveitina sína kæm og æskuheimilið á Þorvaldsstöðum. Brást þá ekki að þær kæmu út að Flögu að finna konu mína, Þómnni Einarsdóttur frænku sína, en þær vom bræðradætur og mikil frænd- semi með öllu þessu fólki. Þær systur höfðu gaman af að ferð- ast um landið og kanna ókunna stigu, létu það ekki á sig fá þótt flestar ár væm óbrúaðar. Sumarið 1938 lögðu þær af stað gangandi frá Reykjavík, syðri leiðina austur í Skriðdal. Þær vom að sjálfsögðu feijaðar yfir stór- vötnin á leiðinni. Með þeim var Unn- ur Jónsdóttir frá Egilsstöðum, systir þeirra Egilsstaðabræðra, Sveins og Péturs og þeirra systkina. Þær komu við á Borg þegar þær vom að koma sunnar yfir Breiðdalsheiði og stöns- uðu þar. Faðir minn bauð að fylgja þeim á hestum norður að Þorvalds- stöðum, en það vildu þær ekki þiggja, sögðust ætla að ganga síðasta spölinn. Benedikt á Þorvaldsstöðum, faðir þeirra systra, var hestamaður og átti umtalað gæðinga. Einn af þessum góðhestum hans hét Villingur, hann Fæddur 29. júlí 1910 Dáinn 22. apríl 1990 Fyrstu helgi í sumri var ég ásamt nokkmm starfsbræðmm og fjárræktar- mönnum staddur í Þistilfirði til hrúta- kaupa fyrir sauðljársæðingastöðvam- ar. A Iaugardagskvöldinu var haldið upp á 50 ára afmæli fjárræktarfélagsins Þistils með veglegri veislu og fræðslu- fundi. Þórarinn í Holti setti samkom- una og flutti erindi þar sem hann rakti í stórum dráttum sögu sauðfjárræktar í Iandinu og starfssögu félagsins, en hann var fyrsti formaður þess. Engum duldist að þar talaði maður af mikilli reynslu og brennandi áhuga. Engin merki elli né uppgjafar vom á viðhorf- um hans til verkefna líðandi stundar og framtíðar. Þórarinn lauk orðum sínum með þeirri ósk að sauðfjárræktin ætti eftir að eflast í landinu á nýjan leik og um langa framtíð yrðu ávallt til bænd- ur og starfsmenn í þjónustu þeirra sem heföu ánægju af að skoða og meta fal- legt fé. Morguninn eftir, þegar Þórarinn opn- aði ljárhúsdymar fyrir gestum þeirra bræðra, hné hann niður og var allur. Þar féll einn af merkustu fjárræktar- mönnum landsins sem hér skal kvadd- ur þótt á annan hátt sé en ég ætlaði er við héldum norður. Þórarinn Kristjánsson var fæddur í Laxárdal í Þistilfirði 29. júlí 1910 og átti því fáar vikur í áttrætt. Þangað haföi afi hans, Þórarinn Benjamínsson, flutt með fólk sitt árið 1900 frá Efri- Hólum í Núpasveit. Kristján Þórarins- son reisti nýbýlið Holt úr landi Gunn- arsstaða árið 1913, en þaðan var kona hans Ingiríður Amadóttir. I Holti bjuggu þau hjón til æviloka og með þeim Þorsteinn Þórarinsson bróðir Kristjáns. Þorsteinn í Holti var frumheiji í ís- lenskri fjárrækt. Hann varð flestum bændum fyrri til að velja fé sitt mark- visst til betra vaxtarlags og aukinnar holdasöfnunar. A þeim ámm var ís- lenski fjárstoíninn sem heild grófgerð- ur og holdrýr, það svo að lækkaði verð var gráskjóttur að lit (að mig minnir). Uppi í hólnúm rétt ofan við Þorvalds- staðabæinn var lítið hesthús sem hét Villingskofi, nefndur eftir hestinum. Tóftin stendur enn til minningar um hann. Þorvaldsstaðasystur vöndust því ungar að farið væri í útreiðartúra á sunnudögum. Ég ætla að rifja upp eina skemmtilega ferð á hestum sem við hjónin fómm með þeim Friðriki og Sigriði á Þorvaldsstöðum, Þór- unni og Þorbjörgu sem vom í sumar- fríi og Jónínu og Helga á Geirólfs- stöðum. Farið var norður yfir Hallormsstaðaháls upp frá Geirólfs- stöðum í glaða sólskini og Héraðið skartaði sínu fegursta. Farið var um Hallormsstað og inn í Atlavík og Guttormslund. Þar snúið við og farið sömu leið til baka framhjá Hallorms- stað, út svokallaðan Gatnaskóg, komið við á Hafiirsá og þar dmkkið kaffi og spjallað við heimafólk. Var síðan lagt af stað og farið út hjá Freyshólum, þaðan farið austur yfir hálsinn. Friðrik var þar öllum reið- götum kunnugur frá Víkingsstöðum. Komið var niður í Skriðdal milli bæj- anna Vaðs og Sauðhaga. Var þar farið af baki og áð góða stund, spjallað saman og rifjaðar upp gamlar minn- ingar og mikið hlegið. Ég held að þær Þómnn og Þorbjörg hafi skemmt sér vel þessa dagstund og þar með til- ganginum náð. Var síðan stigið á bak á dilkakjöti héðan þegar farið var að flytja það frosið á brcska markaðinn skömmu fyrir 1930. Halldór Pálsson, sauðfjárræktarráðunautur og síðar búnaðarmálastjóri, skrifaði m.a. svo um fé Þorsteins eftir að hafa skoðað það veturinn 1940: „Hann átti þá einn fegursta ærhóp sem ég hef séð hér á landi. Æmar bám með sér mikla kyn- festu, virtust allar steyptar í sama mót.“ Síðan lýsti hann vaxtarlagi og holds- öfnunareiginleikum sem hinum ákjós- anlegustu. í slíku fjárræktammhverfi ólust þeir upp bræðumir Þórarinn og Ami í Holti. Þeir tóku við búi eftir föður sinn árið 1942, fyrst með móður sinni, og hafa síðan búið í Holti ásamt Am- björgu systur sinni og með þeim til heimilis Friðgeir Guðjónsson sem kom í Holt 16 ára unglingur og hefúr unnið þar síðan. Enginn vafi leikur á að hinn mikli ræktunaráhugi Þorsteins og næmi smekkur hans fyrir fjárvali hafa mótað þá bræður mjög. Þeir höföu áhugann og upplagið sem þurfti og héldu kynbótastarfinu ótrauðir áffarn. Fylgdu sömu stefnu, sem var að rækta og festa í stofhinum alla verðmæta eig- inleika, s.s. afúrðagetu, góða byggingu og holdasöfhun, eðlisgóða ull. En þeir bræður völdu ekki eingöngu með verð- mæti í huga; stofhinn varð að bera með sér fegurð og kynfestu. Fáir hygg ég að hafi í seinni tíð lagt meiri alúð við fjár- val sitt cn þcir Holtsbræður. Mér er það minnisstætt er ég gisti hjá þeim sl. haust. Þegar ég kom á fætur um morg- uninn stóðu þeir báðir og höföu staðið lengi með kíki við stofúgluggann og fylgdust með lambhrútum sem voru á beit framan við bæinn. Þannig virtu þeir fýrir sér fótstöðu og hreyfingar hverrar kindar, ræddu sín á milli og lýstu fyrir mér hvað það væri sem þeir sæktust eftir. Veturinn 1940 var stofhað í Holti Sauðíjárræktarfélagið Þistill og var það annað félagið í landinu sem stofn- að var í kjölfar nýrra laga um búfjár- rækt. Það er nú elsta fjárræktarfélag landsins með óslitna starfssögu. Stofn- Þorbjörg Benediktsdóttír hestunum sem voru léttir í spori eftir að hafa hresst sig á grænu grasinu. Hélt svo hver heim til sín, glaður eft- ir vel heppnaðan dag. Þær Þórunn og Þorbjörg ólust upp við mikinn gestagang á Þorvalds- stöðum. Þennan gamla og góða sveitabrag tóku þær með sér til Reykjavíkur, því segja má að hjá þeim stæði alltaf opið hús. Ég tala nú ekki um ef Austfirðingar og sér f lagi Skriðdælingar voru á ferð. Ég sem þessar línur rita kom alltaf til þeirra á Barónsstíg 61 þegar ég var á ferð og átti þar bæði fróðlegar og ánægjuleg- ar stundir með þeim systrum. Var jafnan stansað lengur en ætlað var, þó einkum ef Þórunn kona mín var með. Eitt var alveg sérstakt hjá þeim systrum, en það var það hve þær höföu gaman af að líta vel úr. Þær puntuðu sig og máluðu fram á síð- ustu ár. Árið 1983 treystu þær sér ekki leng- ur til að halda heimili og seldu vina- legu íbúðina sína á Barónstíg 61. Þær voru búnar að sækja um pláss á Dval- arheimili aldraðra á Droplaugarstöð- um og fengu það. En ekki mun hafa liðið nema tæp vika frá því að svarið endur voru bændur í Holti, Laxárdal, Gunnarsstöðum og Syðra-Álandi. Samvinna þessara bænda í fjárrækt hefúr alla tíð síðan verið mikil og hef- ur félag þetta gert ómælt gagn Þistil- firðingum og landsmönnum öllum. Þar hefur frá upphafi starfað harður kjami áhugamanna frá öllum framangreind- um bæjum og fleiri nú í seinni tíð. Ég hygg þó að á engan sé hallað þótt ég nefhi Þórarin og Áma í Holti og Grím Guðbjömsson á Syðra-Álandi sem framvarðasveit fjárræktarmanna í Þist- ilfirði síðustu áratugina. Grímur féll frá fýrir aldur ffarn á útmánuðum 1987, varð bráðkvaddur við fjárhús sín i fár- viðri og er saknað af samheijum heima fýrir og víða um land. Sauðfjárbændur um allt land standa i þakkarskuld við Þistilfirðinga vegna ræktunar þeirra og þess mikla fjölda kynbótafjár sem þaðan hefúr fengist. Gifta réð því að í Þistilfirði varðveittist blóð af gamla mývetnska fjárstofnin- um sem annars var felldur vegna fjár- skipta um miðjan fimmta áratuginn. Fyrir snilli fjárræktarmannanna í Þistli varð þessi blóðblöndum að flestra dómi með afbrigðum farsæl og við framrækt komu ffarn á sjónarsviðið margir glæsilegir kynbótagripir sem markað hafa djúp spor í fjárrækt lands- manna. Strax við fjárskipti 1944 var flutt fé úr Þistilfirði vestur í Keldu- hverfi og þaðan fáum árum síðar suður á land. Síðan hafa félagsmenn í Þistli selt kynbótahrúta í hundraðatali til ná- grannasveita og um Austurland allt. Nú hin allra síðustu ár er þáttur þeirra stór i að skaffa ósýkt fé til svæða þar sem fjárskipti eiga sér nú stað vegna riðuveiki. Haustið 1964 hófúst sauðfjársæðing- ar frá Akureyri og komu þá til notkun- ar fimm hrútar ættaðir frá Þistilsfélög- um. Einn þessara hrúta, Þokki ffá Holti, er af mörgum talinn einn sterk- asti kynbrótahrútur sem notaður hefúr verið á sæðingarstöð. Þessi starfsemi hefúr aukist síðan og nú mun láta nærri að 30 hrútar úr Þistilfirði hafi verið notaðir til sæðinga um lengri eða Þórarínn Krístjánsson í Holti Þórunn Benediktsdóttir barst og þar til að Þorbjörg lést. Var þar með lokið ævilangri sambúð þeirra systra. Þórunn kom sumarið 1983 austur að Þorvaldsstöðum með Sigriði systur sinni sem dvalið hafði í Reykjavík um tíma sér til heilsubótar. Þórunn brá ekki út af vananum að bregða sér út að Flögu að heimsækja nöfnu sína og rifja upp gamlar minningar. Um haustið þegar hún kom svo suður fór hún að Droplaugarstöðum. Einu sinni enn, eða nánar tiltekið sumarið 1984, auðnaðist henni að heimsækja sveitina sína fögru og æskuheimilið á Þorvaldsstöðum og heimsótti okkur í Flögu að gömlum og góðum vana. Síðustu ár Þórunnar á Droplaugar- stöðum urðu henni erfið, sérstaklega eftir að hún missti sjónina. En ffænd- fólk hennar og vinir heimsóttu hana og spjölluðu við hana til að dreifa tímanum. Við Þórunn þökkum þeim Þórunni og Þorbjörgu hinar mörgu og ógleymanlegu samverustundir. Minningin lifir þótt maðurinn deyi. Guð blessi minningu Þórunnar og Þorbjargar. Stefán Bjarnason, Flögu skemmri tíma. Ekki dettur mér í hug að hver einasti þeirra hafi verið til bóta, en hitt er víst að Þistilsfé hefúr haft mikil og bætandi áhrif á fé í möigum sveit- um, ekki síst hvað varðar vaxtarlag þess og holdafar. Því er þessi saga rakin hér að fjárrækt í Þistilfirði er samtvinnuð sögu Þórar- ins í Holti. Hann var, eins og áður greindi, einn af stofnendum fjárræktar- félagsins Þistils og fýrsti formaður þess. Honum voru falin fjölmöig önnur trúnaðarstörf á langri ævi sem ég kann ekki að rekja svo tæmandi sé og læt því ógert. Ég hygg að fjárræktin hafi alltaf skipað æðsta sess f huga hans. Sumir menn eru svo fast mótaðir og vissir í sinni sök að þeir telja sig engin ráð þurfa til annarra að sækja. Þessu var öðruvísi farið méð þá Holtsbræður. Frá fýrstu tíð voru þeir jákvæðir fýrir opinberum leiðbeiningum og tilbúnir að tileinka sér þekkingu sem innlendar eða erlendar rannsóknir leiddu í ljós. Samstarf þeirra við Halldór Pálsson var árangursríkt og jákvæðir hafa þeir ver- ið eftirmönnum hans og öðrum leið- beinandi mönnum í sauðfjárrækt. Ræktun þeirra byggist ekki síst á þeirri hugsjón að ffamleiða úrvals vöru á borð neytenda og þegar kröfúr um fitu- minna dilkakjöt fóru að gerast háværar sýndu þeir fljótt áhuga á að bregðast við þeim með kjötmælingum og úrvali gegn of mikilli fitusöfhun í stofninum. Þegar fréttist af nýju hljóðmyndatæki til mælinga á fitu- og vöðvaþykkt í lif- andi fé voru Þórarinn og Ami í Holti meðal fýrstu bænda til að spyija um notagildi þess og möguleika á að beita því við fjárval strax í haust. Báðir nær áttræðir en áhuginn óbilaður. Stofnfélagar Þistils eru nú margir fallnir frá en hinir orðnir gamlir menn. Þeir hafa skilað árangursriku starfi. Enda þótt byggð í Þistilfirði eigi nú undir högg að sækja eru þar ungir menn tilbúnir að taka upp merkið. Það er gangur lífsins að ungir menn leysa þá gömlu af hólmi. Þórarinn í Holti kvaddi þennan heim kátur í lund og mátti vel una sínu ævistarfi. Búnaðar- félag íslands þakkar honum heilladijúg störf. Ég vil fyrir hönd míns fólks þakka Holtsfólki gömul og góð kynni og votta öllum aðstandendum samúð. Sigurgeir Þorgeirsson

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.