Tíminn - 11.05.1990, Side 4

4 Tíminn
Föstudagur 11. maí 1990
FRÉTTAYFIRLIT
KAÍRÓ - Leiðtogar Araba-
rfkja hafa ákveðið að hittast í
Bagdad 28. maí næstkom-
andi til að lýsa yfir reiði sinni
vegna fjöldainnflutnings sov-
éskra Gyðinga til ísraels. Val
fundarstaðarins þykir benda
til þess, að leiðtogarnir styðji
hernaðaruppbyggingu
Saddams Husseins forseta
íraks, en hún hefur sætt
gagnrýni á Vesturlöndum.
NÍKÓSÍA - Fulltrúarfrá (ran
og frá Efnahagsbandalaginu
munu hittast f Dyflinni í
næstu viku. Þeir munu ræða
samskipti Evrópu og Irans,
sem fara nú batnandi. Morð-
hótanir við Salman Rushdie
vegna bókar hans „Kölska-
vers“ höfðu slæm áhrif á
samskipti Irana við Evrópu-
þjóðir, en sérstaklega við
Breta.
GENF - Ríki þriðja heims-
ins gagnrýndu í gær Banda-
ríkjamenn fyrir að vera á
móti auknum fjárframlögum
til bjargar ósónlaginu og
sögðust ekki vilja taka þátt f
öðrum mengunarvarnar-
áætlunum nema ráðamenn í
Washington skipti um skoð-
un.
BONN - Ráðamenn í Vest-
ur-Þýskalandi hafa mætt
andstöðu við áætlanir sínar
um sameiningu Þýskalands.
Til að reyna að hraða sam-
einingunni hvöttu þau í gær
stjórnvöld í Austur-Berlín til
að hraða efnahagsumbótum
og lofuðu Moskvustjórn fjár-
hagsaðstoð. Helmut Kohl
sagði, að ekki yrði hægt að
sameina gjaldmiðla land-
anna, nema Austur-Þjóð-
verjar hæfu strax róttækar
umbætur í efnahagskerfi
sínu.
BÚKAREST - Forsætis-
ráðherra Rúmena Petre Ro-
man ávítaði í gær þá sem
vilja fresta væntanlegum for-
setakosningum 20. maí.
Hann sagði, að andstæðing-
ar lon lliecu forseta Rúmen-
íu væru and- lýðræðissinnar.
KAÍRÓ - Hosni Mubarak
forseti Egypta sagði, að 18
mánaða samningaviðræður
við Alþjóða gjaldeyrissjóðinn
hefðu leitt til samkomulags.
PEKING - Kínverjar segj-
ast hafa leyst meira en 200
fanga úr haldi. Þeir voru
handteknir f tengslum við
mótmæli stúdenta á Torgi
hins himneska friðar í fyrra.
Fréttaskýrendur telja, að
ætlun stjórnvalda sé að
draga úr spennu í landinu
fyrir eins árs afmæli blóð-
baðsins.
NÝJA DELHI - Fyrrum for-
sætisráðherra Indlands Raj-
iv Gandhi og fylgismenn
hans hófu f gær 12 tíma
föstu til að draga athygli að
óeiningu meðal Indverja,
sem leitt gæti til þess, að
Indland klofnaði í smærri
ríki.
KATMANDÚ - Útgöngu-
banni var í gær aflétt í Nepal
vegna bætts ástands að
sögn stjórnvalda. Háskóla-
kennarar ákváðu að kenna
ekki og krefjast þess að fá
„akademískt" frelsi.
útlönd
Ný Evrópa:
Havel vill breyta
hernaðarbandalögum
Forseti Tékka Vaclav Havel hvatti í gær til þess, að gömlu
hemaðarbandalögin endurskoðuðu hemaðarhlutverk sín og
snéru sér að því, að mynda nýtt öryggiskerfi handa sameinaðri
Evrópu framtíðarinnar.
Þetta kom fram í ræðu, sem Havel
hélt á þingi Evrópuráðsins í Strass-
burg. Hann sagði, að nýtt öryggis-
kerfi gæti t.d. heitið „Helsinki örygg-
iskerfið" og hann lagði til, að á
ráðstefnu um öryggi og samvinnu í
Evrópu, sem fulltrúar 35 þjóða munu
halda seinna á árinu, verði gerð drög
að nýju Helsinki samkomulagi að fyr-
irmynd Helsinki samkomulagsins ffá
1975. I því samkomulagi verði
ákvæði um öryggi í Evrópu auk
ákvæða um mannréttindi. I nýjum
Helsinki öryggissáttmála gætu verið
bindandi ákvæði um öryggi milli
þjóða en ekki aðeins leiðbeiningar og
meðmæli.
Havel sagði ennfiemur, að Nató og
Varsjárbandalagið væru tákn kalda
stnðsins. Þessi bandalög gætu eflt
stjórmálahlutverk sín, en ættu að
hætta hemaðarafskiptum. Þau hefðu
hlutverki að gegna við afvopnun en
ekki við hervæðingu. Nató væri vel í
stakk búið til þess að taka þátt í
myndun nýs öryggiskerfis Evrópu,
þar sem það væri lýðræðislegt og öfl-
ugt, en um Varsjárbandalagið sagði
Havel, að það myndi líklega Ieysast
upp, eftir að hafa hjálpað til við að af-
vopna og sameina Evrópu. Það
bandalag hefði orðið til vegna út-
þenslustefnu Stalínismans og ætti sér
ekki lengur tilverurétt. Þessum orðum
fognuðu þingfulltrúar ákaft.
Havel er fyrstur tékkneskra leiðtoga
til að ávarpa Evrópuráðið í 40 ára
sögu þess. Tékkum var ásamt Austur-
Þjóðverjum veitt gestaaðild að ráðinu
daginn fyrir ræðu Havels, en þjóðim-
ar tuttugu og þijár, sem standa að
Evrópuráðinu, hafa aðeins hleypt lýð-
ræðisþjóðum inn í sínar raðir. Havel
sagðist telja, að Evrópuráðið væri
góð stofnun, sem stuðlað gæti að ein-
ingu í Evrópu og sagði, að kosning-
amar í næsta mánuði í Tékkóslóvakíu
myndu fullnægja öllum skilyrðum
um lýðræðislegar kosningar.
Havel á íslandi.
Kosningar í Júgóslavíu:
Þjóðernissinnaðir
Króatar vinna sigur
Þjóðemissinnar unnu stórsigur í
kosningum í Króatíu samkvæmt
kosningtölum, sem birtar vom í gær.
Þeir fengu hreinan meirihluta og
bundu þar með enda á 45 ára valda-
tíma kommúnista. Króatía er eitt af
sex sambandsríkjum Júgóslavíu, en
áður höfðu Slóvenar kosið sér nýtt
þing og myndað stjóm án þáttöku
kommúnista. Þessi tvö ríki em efn-
uðustu rikin í sambandsríkinu Júgó-
slavíu.
Fulltrúar þjóðemissinna í þessum
ríkjum telja, að íbúar þeirra leggi of
mikið af mörkum til þarfa ríkisins
og margir vilja aðskilnað frá sam-
bandsríkinu.
Slæmt efnahagsástand í Júgóslavía
hefur leitt af sér átök þjóðarbrota og
stuðlað að vaxandi þjóðemis-
hyggju. Fréttaskýrendur telja, að
vemleg hætta sé á, að Júgóslavía
liðist í sundur vegna átaka þjóð-
anna, sem byggja landið. Lykilatrið-
ið í því sambandi segja þeir vera,
hvort nýrri stjóm í Króatíu tekst að
ná samkomulagi við stjóm Serbíu
um lausari tengsl rikjanna. Serbía er
stærsta riki landsins og þar er mikill
stuðningur við miðstýringu, en
Serbar og Króatar hafa lengi verið
forystuþjóðir í sambandríkinu Júgó-
slavíu. Forystumaður króatiskra
þjóðemissinna Franjo Tudjmen hef-
ur mildast nokkuð í afstöðu sinni til
aðskilnaðar. Aður heimtaði hann
aðskilnað, en nú talar hann frernur
um að endurskoða leikreglumar í
samskiptum ríkjanna.
Nýtt þing Króata kemur líklega
saman í lok mánaðarins eða í byijun
júní.
Þeir eiga aðeins að hlusta á Gyðinga:
ísrael segir BNA
hliðholl Aröbum
Stjóm ísraels er ákaflega ósátt við,
að Bar.daríkjamenn muni hugsanlega
styðja tillögu hjá Sameinuðu þjóðun-
um, sem beint sé gegn henni, en
Bandaríkjamenn hafa jafhan beitt
neitunarvaldi sínu í öryggisráðinu til
að fella slíkar tillögur.
Israelsk stjómvöld búast við að
100.000 sovéskir gyðingar flytjist til
landsins á þessu ári, en að 750 000
komi á næstu 5 til 6 ámm. Margir
leiðtogar Arabaríkja óttast að þessum
nýju landnemum verði ætlað að setj-
ast að á umdeildum landsvæðum.
Þau orð Yitzhak Shamirs í janúar, að
„vegna hinna mörgu landnema, þarf
ísrael að vera stórt“, hafa ekki orðið
til að draga úr þeim ótta.
Samband stjóma ísraels og Banda-
rikjanna hefur versnað mikið að und-
anfomu, vegna tillagna Shamirs um
ný landnám gyðinga og vegna þess
að Shamir hefúr hafnað tillögum ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna um
viðræður við Palestínumenn.
Shamir vinnur nú að að því, að
mynda hægrisinnaða ríkisstjóm með
aðstoð öfgasinnaðra trúarofstækis-
flokka, sem líkleg er til að að hafna
tillögum Bakers og auka enn frekar
landnám á herteknum landsvæðum
ísraels. Margir embættismenn í ísrael
óttast, að þetta stefni í hættu fjárhags-
stuðningi Bandaríkjastjómar og
skapi gjá á milli gyðinga í Bandaríkj-
unum og ísrael, sem hafa stutt Israela
með tugum milljóna dala árlega.
Jöklar til
Athafnamenn í Alaska eru famir
aö selja jöklana sína. Jökulísinn er
seldur í stórum molum til forvitinna
útlendinga einkum til Japana. Auk
þess er hann seldur sem hráefni í
vodka og í sérstakt, jökulsjampó".
Þeir sem selja jökulís vonast til að
geta selt hann fólki, sem er um-
hugað um hreint drykkjarvatn, en
ís í jöklum getur verið aldagamall
og úrkoman, sem myndaði hann
getur hafa fallið löngu fyrir daga
nútímaiðnvæðingar og mengunar.
Jökulís hefur aðra áhugaverða eigin-
leika. Is sem hefur myndast við mik-
inn þrýsting lokar inni i sér loftbólur,
sem springa og mynda glamur, þegar
ísinn bráðnar við eðlilegan loftþrýst-
ing, t.d. í hanastélsglösum. Auk þess
hefur isinn á sér bláleita áferð, sem
greinir hann frá ís úr kæliklefiim.
Stjómvöld, sem sjá um úthlutun
leyfa til auðlindanýtingar í Alaska,
hafa veitt 11 fyrirtækjum heimild til
að safha 5000 tonnum af ís á viku í
Prins Albert-sundi og í Alaskaflóa.
Enn sem komið er, hafa ísffamleið-
endur nýtt miklu minna magn, jafhvel
aðeins 2000 tonn á ári, en tonn af ís
svarar til tenings, sem er um 3 metrar
á hvem veg.
Umhverfisyfirvöld hafa lýst yfir
áhyggjum af þeim spjöllum, sem
námavinnsla af þessu tagi gæti valdið.
Þeir staðir, sem henta íssöfhurum best
em líka eflirsóttir af ferðamönnum og
forstöðumönnum þjóðgarða þykir ís-
námið vera til lítils framdráttar bættu
umhverfi. Einn þeirra kallar ísnámið
sóun og bendir á, að ísmola sé auðvelt
að framleiða i ísskáp. Isffamleiðendur
segja hins vegar, að í Alaska sé til
nógur ís handa öllum. Einn þeirra
Timothy Dimond, sem selt um hefur
um 1200 tonn af ís síðustu tvö árin,
segir, að ísinn bráðni hvort sem er á
jöklunum og ístaka þeirra sé i svo
smáum stíl, að það taki því ekki að
hafa af honum áhyggjur.
ísinn hefur hingað til aðallega verið
solu
seldur til Japans. Mark Wilson for-
stjóri fyrirtækisins Wetco í Anchorage
segir, að sala fyrirtækisins á jökulís
hafi hafist af tilviljun árið 1987 á sölu-
sýningu í Tókíó. Þar hafi fyrirtæki
hans ætlað að kynna drykkjarvatn á
flöskum frá Alaska. Japanimir urðu
sem dáleiddir af brakhljóðunum, sem
ísmolamir gáfu ffá sér og kölluðu það
„hvísl aldanna“. Wetco selur nú vatn
og is frá Alaska fyrir um 500 milljón-
ir króna á ári. Fyrirtækið einbeitir sér
nú að sölu á vörum unnum úr jökul-
vatni; vatni á flöskum, vodka úr jökul-
vatni og fyrirtækið selur jökulvatn til
fyrirtækis í Kalifomíu, sem útbýr sér-
stakt ,jökulsjampó“.
Atvinnulíf í Alaska er mjög einhæft.
Tekjur fylkisins em fýrst og ffemst af
olíuiðnaði, en yfirvöld vonast til að
geta haft tekjur af íssölunni. ístakar
borga nú aðeins um 5000 kr fýrir leyfi
til ísnáms. Sem vænta má, em istakar
á móti allri skattlagningu og segja, að
hún muni stöðva allan ísútflutning.