Tíminn - 11.05.1990, Page 7

Föstudagur 11. maí 1990
Tíminn 7
Jens í Kaldalóni:
FÓLKK) 0G FÉNAÐURINN
„Nefnd sem landbúnaðarráðherra skipaði í byrjun síðasta
árs (1989) til að gera tillögur um hvemig megi minnka umferð
búflár á vegum leggur til að lausaganga stórgripa verði bönn-
uð. Nefndin telur hins vegar þýðingarlaust að setja slíkt bann
á lausagöngu sauðfjár þar eð útilokað sé að framfýlgja því.“
Svona hljóða hin heilögu orð þess-
ara vitringa sem landbúnaðarráð-
herra sá sig tilneyddan að skipa í
byijun ársins 1989 til að geratillög-
ur um hvemig útrýma mætti þeim
andskotagangi af þjóðvegum lands-
ins sem skepnur teljast og öllum
þeim þar til kvalar verða sem enga
skepnu sjá vilja, til þess þar áfram
megi um vegina þjóta á þeim tak-
markalitla hraða sem oft jaðrar við
að vera í því formi og þjösnahætti
að líklegast væri til að fyrirfara
sjálfúm sér og farartæki sínu eða að
koma þá öðmm fyrir kattamef ef
svo skyldi henda að fyrir yrðu.
Þá er talað um bílar séu stór-
skemmdir eða ónýtir eftir umferða-
róhöpp „einkum þegar hross eiga í
hlut“ — en keyra hrossin á bílana
eða hlaupa þau á bílana? Er það
ekki hins vegar þveröfúgt, að hin
bráðskynsama mannskepna keyrir
á hrossin með öllum sínum tætings-
lega andskotagangi í allri umferð-
inni, eða em það hrossin í Reykja-
vík sem valda þar öllum slysunum
og hörmungum sem af þeim leiða?
Sú kenning að rikið eigi vegina og
þess vegna eigi skepnur ekki að
spranga þar um götur og torg er sú
fávíslegasta og aumkvunarlegasta
fiflakenning að engu tali tekur, bara
þó ekki væri tekið tillit til annars en
að maðurinn sé sú vitsmunavera að
óhætt væri að treysta til þess að
vera trúað fyrir því farartæki sem
bíllinn er og getur framleitt þann
ofsahraða sem engum lifandi
manni er fært að komast framhjá, ef
þessi svo mikla vitsmunavera, sem
maðurinn telur sig vera, hefúr ekki
þá dómgreind og aðgæslu til að
bera að geta stjómað þessu tæki
sínu á þeim nótum að eitthvert vit
sé í og sé því orðinn einn hinn
hættulegasti slysavaldur sem ekkert
á við jafúast, nema ef til vill hroða-
legustu náttúmhamfarir.
Landið er þá orðið einn afdráttar-
lausasti eigna- og umráðavettvang-
ur sem þeim einum er leyfður til
umráða sem asnast áfram á 120-
150 kílómetra hraða yfír hásumar-
leyfistímanna og hvergi megi lif-
andi skepna sjást eða í námunda
vera, því að þó nefndin sú ama
nefni girðingar er þar um algeran
flflaskap að ræða, því það geta allar
skepnur úr girðingum sloppið, hvað
vel sem að er gert, og hrossa- og
kúaeigendur þá í sökinni ef „sannað
þykir að þeir hafí ekki lokað hest-
inn inni í girðingu", já og auðvitað
kýmar ekki síður því til stórgripa
hafa þær verið taldar hingað til. Svo
er talað um í nefúdarálitinu, þessu
ffæga, „að ef hross valdi slysi“. En
er það ekki teljandi á fingrum sér
hve mörgum slysum hestar hafi
valdið? Veldur hestur því slysi ef
bíll keyrir á hann? Veldur vegurinn
slysinu ef ég eða þú keyrir út af
honum, fer margar veltur og maður
drepur sig eða slasar? Veldur því
ekki oftast, og ég vil segja langoft-
ast, hver maðurinn er sem bílnum
stjómar, líkt og skipstjórinn reynir
að komast framhjá bátnum sem
hann mætir án þess að keyra á
hann?
Við teljum okkur vera skyni gædd-
ar vemr mannfólkið, verðum við þá
ekki að gera okkur grein fyrir því
að við emm á þvi tæki, bílnum, sem
við getum auðveldlega valdið sjálf-
um okkur og ekki síður öðrum stór-
slysum og jafúvel dauða, og ekki
síður hinu að við emm að umgang-
ast þær skepnur úti í náttúmnni sem
við á stundum verðum að hafa vit
fyrir en ekki að skipa með lögum að
þær verði afmáðar úr riki náttúr-
unnar af því að við viljum kannski
þenjast um á ofsahraða án nokkurs
tillits til þess hvað á vegi okkar
verður, en að dæma mig eða þig til
þeirrar eilífðarkvalar, hversu mikla
landfláka sem við eigum til að beita
á kúnum okkar eða hrossum, að
koma þeim svo fyrir kattamef að
aldrei sjáist kippa sér upp á veg-
spotta þessa lands, er svo með ólík-
indum í fábjánaskap öllum að það
er til stórskammar að þurfa að tala
um það.
En svo er eftir rúsínan i pylsuend-
anum á nefúdarálitinu því ama.
Sem sé: „Nefndin telur þýðingar-
laust að leggja til bann við lausa-
göngu sauðfjár því útilokað sé að
framfylgja þvi. Lagt er til að skipuð
verði önnur nefúd sem geri tillögur
um hvort, hvar og hvenær hægt
verði að koma á slíku banni á sauð-
fé.“
Já, þama hafið þið það. En hvaða
vitsmunaverur skildu þeir svo finna
í næstu nefnd sem upp kynnu að
finna þá dæmalausu lausn sem fyrri
nefúdin gafst upp við að finna og
dæmdi sig þar með úr þeim háskal-
eik sem þar í var fyrir þá lagt, nema
þá einu og sönnu að útrýma í eitt
skifti fyrir öll að þessi andskotans
ófognuður sem sauðkindin er svo
nefúd á vegum þessa Iands, og
reyndar kannski á landinu öllu,
væri fyrir fólki að þvælast, þá sjald-
an það hefði tíma eða getu til að
spranga í einsemd sinni út um allar
byggðir og ból án þess að þurfa að
eltast við að hóa rolluskjátum
sveitavargsins út af þeim alfaraleið-
um sem það eitt hefði einkarétt á.
Nú vita allir sem til þekkja og eitt-
hvað vilja vita að girðingar á landi
hér em oftast svo rústaðar niður eft-
ir snjóa vetrarins að komið er langt
fram á sumar þegar svo væri búið
að endurreisa þær til öruggrar
vörslu að skepnum héldu, og væri
þá oftast eina úrræðið að loka
skepnur í húsum inni, en flestum
fmnst nú veturinn vera nógu langur
þótt ekki þurfi að bæta sumrinu við
til að Ioka þær inni í húsum. En
þegar ráðherra búnaðarmála lands-
ins okkar er kominn á það van-
þroskaskeið að til sig sjái knúinn að
skipa nefúdir til þess hér og nú að
svipta bændur þessa lands alda-
gömlum hefðarrétti til umráða
eigna sinna með því að banna þeim
með lögum að nýta til beitar bú-
smala sínum lönd sín og lendur sem
uppistaða allt ftá Iandnámsöld hef-
ur ftam á þennan dag verið þeim til
nytja og undirstaða atvinnu þeirra,
þá er eitthvað orðið alvarlegt í dóm-
En spyrja má: Urðu
ákeyrslurnar allar í
Reykjavík í vetur um að
kenna stórgripum á
vegum borgarinnar,
þegar 130 bílar í einni
lotu lentu svo að segja í
einni kös af því einu að
smáél leið yfir borgina í
nokkra klukkutíma?
Jens f Kaldalóni.
greind og hugarfari slíkra manna
eða ístöðuleysi slíkra manna sé
virkilega með þeim eindæmum að
með sig láti spila sem aumkvunar-
legustu aulabárða og ég vil ekki
trúa því fyrr en þá til fúllnustu á
reynir að sá ráðherra sem nú þessa
stöðu skipar láti slíka fábjána og
fólskulega ákvörðun hlaupa með
sig í gönur, enda væri honum það á
allan máta sist sæmandi því hér er
um það andskotalegasta og ómann-
eskjulegasta gönuhlaup að ræða
sem engan sinn líka á í íslandssög-
unni og uppsprottið af því sama
hatri sem einkennst hefur í illsku-
legri og ómaklegri illkvittni vissra
aðila í innilokuðu dómgreindarleysi
tilveru sinnar og tómarúms án þess
að gera sér minnstu grein fyrir af-
leiðingum þess og eftirmálum sem
sá einn er ábyrgur fyrir sem til sfyij-
alda stofúar til að rakka niður
bændur þessa lands.
Þá er það ekki heldur síður hitt að
þótt Vegagerð ríkisins væri skylt að
girð meðfram öllum vegum lands-
ins að ekki einungis kostaði það
þau ógrynni fjár að engin vitglóra í
því væri, sem og ekki síður að engri
stofúun væri stætt á því að fram-
kvæma það geigvænlega mikla
verk svo að ekki yrði nákvæmlega
sama vandræðavitleysan út úr öllu
saman. Tökum bara til dæmis að
telja veturinn í vetur og fyrravetur
þar sem ekki var hægt að sleppa
nokkurri skepnu út úr húsi fyrr en
um miðjan júní og ekki var búið að
gera við girðingar um ræktarlönd
bænda fyrr en með slætti. En svo
þar að auki er ekki nokkur minnsta
þörf á allri þessari eindæma vit-
leysu og slíkur nefúdarkostnaður
sem þessi á ekki nokkum rétt á sér,
nema síður sé, og algjörasti flfla-
gangur að sóa í það peningum, enda
væri þeim betur varið til að laga
fyrir þá lélega vegaspotta sem nóg
er til af.
En spyija má: Urðu ákeyrslumar
allar í Reykjavík í vetur um að
kenna stórgripum á vegum borgar-
innar, þegar 130 bílar í einni lotu
lentu svo að segja í einni kös af því
einu að smáél leið yfir borgina í
nokkra klukkutíma? Hvað haldið
þið þá að margir mættu hafa farið
aftan á hvem annan héma á Isafirði
og öðmm snjóaplássum, því ekki
hefúr blessuð sólin skinið of skært á
þá vegferð sem fyrir okkur hefúr
Iegið um að fara á þessum vetri.
Nei sko, þeir sem mest um þessi
mál geipa í offorsi og yfírgangi,
þeir gera sér ekki grein fyrir afleið-
ingum gerða sinna og þótt aðstöðu
hefðu til þess að afmá óheillaverk
sín þá er manndómurinn svo langt
frá því að rísa upp við dogg hvað þá
heldur úr sér rétta og ganga upprétt-
ur til þeirra verka að afmá þau
óheillaspor sem gengin yrðu, en
glottu heldur í öllu sínu yfirlæti yfir
því veldi sem við þeim blasti, að
deila og drottna yfir þeim lítil-
magna sem hnepptur yrði í þá óend-
anlegu ánauð þeim til handa búna
sem í striði standi til að lifa sem
ffjálsir menn í því formi sem bænd-
ur notið hafa frá örófi alda — að
mega láta búsmala sinn nýta þá jörð
til lífs og nytja — svo sem óheft
hefúr tíðkast allt ffá landnámsöld.
Við þekkjum þetta mál, Norður-
Isfirðingar, sem fyrir tæpum tveim-
ur árum urðum þeirrar kveðju að-
njótandi ffá hinni voldugu héraðs-
nefúd með naumum meirihluta þó,
sem þeim skal mjög svo þakkað
sem á móti voru, þá samþykkt sem
þeir gerðu um bann við lausagöngu
hrossa hér í sýslu og rétt átti eftir að
ýta úr vör með alvæpni í lögreglu-
veldi til að samansmala nokkrum
hrossaskjátum sem bændur áttu sér
til gagns og gamans og mátti þar
ekki miklu muna að eitt hið argasta
óheillaspor sem um hefði getið í ís-
landssögunni allri ef hefði orðið.
En sem betur fór bar þó skynsemin
alla þá andskotans vitleysu ofúrliði.
En keyrinu er þó óspart hægt að
sveifla yfir þá sem hlut eiga að
máli.
BÓKMENNTIR
Goðorö
FRÁ GOÐORÐUM TIL RÍKJA
Þróun goöavalds á 12. og 13. ökl
Höf: Jón Vióar Slaurösson 10. bindi
Sagnfræöirannsökna,
Studia Historica,
Sagnfræöistofnun H.l.
Ritstiófi: Bersteinn Jónsson
Utg: Bókaútgáfa Monnlngarsjóös
Reykjavík 1989
Það er ekki of oft sem ffæðilegar
bækur á borð við bók Jóns Viðars
Sigurðssonar rekur að fjörum
landsmanna. Fyrst og ffemst er um
að ræða færðilega bók um þróun þá
sem varð, eða er talin hafa orðið,
ffá skipulagi goðorða til ríkja á ís-
landi á tólftu og þrettándu öld og er
þá orðið ríki notað um landffæðileg
yfirráð goða með tvö eða fleiri goð-
orð. Þessi bók kemur út hér sem tí-
unda bindi Studia historica hjá
Sagnffæðistofúun Háskóla Islands.
Fyrir almennan lesanda er hér enn
einni ffæðilegri úttektinni komið á
ffamfæri í þessari ritröð og er tilvist
hennar afar ánægjuleg.
Hér er ekki á ferðinni heildarúttekt
á sögu goðaveldisins ffá upphafi til
enda. Verkefúi Jóns Viðars er að-
eins að fjalla um valdasamruna ís-
lenskra höfðingja á þessum tíma.
Fyrsta stig valdasamrunans og
fyrsta rikjamyndunin telur Jón Við-
ar að hafi átt sér stað á 11. öld. Þá
komust Haukdælir og Ásbimingar
yfir tvö goðorð að frátöldum þeim
sem þeir réðu þegar yfir. Auk þess-
ara tveggja ætta telur Jón Viðar að
Austfirðingar og Svínfellingar hafi
einnig orðið til að mynda ríki á ell-
eftu öld.
Fjórða og síðasta stig valdasam-
runans telur Jón Viðar hafa átt sér
upphaf um 1220. Telur hann að
flest ríkjanna hafa þá myndast og
einnig þá hafi verið farið að gæta
verulega erlendra áhrifa norska
konungsvaldsins.
Aö selja
frumburöarréttinn
I umfjöllun Jóns Viðars er grátlegt
að horfa upp á íslenska höfðingja
framselja ffumburðarrétt sinn í
hendur norska konungsvaldinu. Til-
gangur þeirra virðist þó vera, sam-
kvæmt Jóni Viðari, að efla eigið
ríkjasamband og freista þess að ná
Iandsyfirráðum. Bendir höfúndur á
þá staðrevnd að all margir höfðingj-
ar eru á þessum tíma orðnir hirð-
menn konungs í Noregi og því fam-
ir að þjóna hagsmunum hans í ríkari
mæli en eðlilegt getur talist. Það
grátlega er að tilgangur þeirra virð-
ist hafa verið að efla eigin stöðu hér
heima og gerast stærri menn í við-
skiptum við aðrar þjóðir.
Er það að mínu mati umhugsunar-
vert einmitt núna þegar við eigum
orðið fjölda starfsmanna og erind-
reka i samræðum vegna Efúahags-
bandalags Evrópu og Evrópu-
bandalagsins. Þetta er
umhugsunarvert og set ég það hér á
blað þótt það sé alls ekki hluti af
hugleiðingum Jóns Viðars í bók
þessari.
I heild er ég ekki tilbúinn að mæta
röksemdarfærslu höfundar á ffæði-
legan hátt, enda þarf nokkuð til af
heimildasöfnun og grúski. Af lestri
hennar að dæma er röksemdar-
færslan þó sannferðug og hvert stig
þróunarinnar virðist eiga sér rætur í
því sem á undan er gengið. Rétt er
þó að hafa í huga þann vamagla
sem höfúndur rekur sjálfúr á nokkr-
um stöðum í taxtanum. Það er sú
staðreynd að fátt eitt er vitað um
raunverulega þróun valdasamruna á
einstökum stigum á þessum tfma.
Það eina sem er nokkum veginn í
hendi, er sú staða mála sem var fyr-
ir samrunaskeiðið og sú staða sem
upp var komin um það leyti er við
misstum sjálfstæði okkar í hendur
norsku konungsvaldi með gamla
sáttmála. Veikleiki bókarinnar er
því sá að taka ekki meira mið af ís-
lendingasögunum og öllum þeim
vandamálum sem þar þarf að leysa
til að hægt sé að skrifa sögu goð-
orðanna. Á þetta bendir höfúndur
sjálfúr og ítrekar að ekki hafi verið
ætiunin að skrifa sögu goðakerfis-
ins í heild sinni. Afmörkun sú sem
þannig kemur ffam er hins vegar
styrkur bókarinnar.
Kristján Biörnsson