Tíminn - 23.08.1990, Blaðsíða 10
■j o 'Ti minn *»./!-*«• >« »r» e t ■* ,»,
Fimmtudagur 23. ágúst 1990
Fimmtudagúr 23. ágúst 1990
/ i'i
tí'minrí 1 í
'"'é'.
mg
.
NÍXI TIL NIU
mumsiv
tUSOD f
Eftir
Heiði
Helgadóttur
Kjötvörur hækkað tvöfalt meira en öll önnur matvæli þrátt fyrir óbreytt verð til framleiðenda:
Rennur hundrað milljón króna
„kjötskattur“ til kaupmanna?
Þótt bændur hafi afsalað sér öllum verð-
hækkunum á framleiðsluvörum sínum hef-
ur verð á kjötvörum hækkað tvöfalt meira
(2,1%) en meðalverð allra annarra matvæla
á sl. hálfu ári þjóðarsáttar. Þessi umfram-
álagning svarar til þess að kjötkaupmenn
og/eða milliliðir hafi lagt „kjötskatt“ á al-
menning, sem hefur skilað þeim um 45
millj. kr. sl. hálft ár. Og lækki kjötverð ekki
frá því sem það er nú nær „kjötskatturinn“
a.m.k. 100 milljónum króna á árinu öllu —
og enn hærri upphæð haldi verð á kjötvör-
um áfram að hækka frá mánuði til mánaðar
eins og það hefur gert það sem af er árinu.
„Varðliðum“ rauða striksins má benda á að
þriðjungur þess sem framfærsluvísitalan
hefur farið fram yfir „strikið" er af völdum
„kjötskattsins“.
Nælt sér í
aukamánaðarlaun
I júlí og ágúst var verð á kjötvörum orðið
2,1-2,2% hærra en i febrúar. Þessi hækkun
hefur þá skilað um 14 milljónum kr. í kassa
einhverra annarra en framleiðenda hvom
mánuð. Eigi kjötsmásalar einir heiðurinn af
„kjötskattinum" hefur hann fært hveijum
þeirra í kringum 55.000 kr. á mánuði að
meðaltali — eða upphæð sem fer t.d. langt í
að nægja þeim fyrir (lúsar)launum einnar
afgreiðslustúlku í hverri búð.
Þessir útreikningar eru byggðir á vísitölu
framfærslukostnaðar sem reiknuð er mán-
aðarlega af Hagstofunni. Kjöt og kjötvörur
nema tæpum fjórðungi af matvörulið vísi-
tölunnar. Verðhækkanir á kjöti hafa því
veruleg áhrif á hækkun vísitölunnar.
Önnur matvæli
hækkað um 1%
Það virðist því óneitanlega skjóta skökku
við að verð á kjöti, sem ekkert hefur hækk-
að til framleiðenda, né heldur skráð heild-
söluverð þess, skuli hafa hækkað rúmlega
tvöfalt meira (2,1%) en öll önnur matvæli
að meðaltali.
A hálfu ári „þjóðarsáttar“ (febrúar/ágúst)
hafa aðrar matvörur en kjötið hækkað um
aðeins tæplega 1% að meðaltali. Mjólkur-
vörur hafa t.d. ekkert hækkað í verði og
heldur ekki ávextir og grænmeti, kartöflur
um aðeins 0,4% og verð á komvörum
(mjöli, grjónum og bökuðum vörum) m.a.s.
heldur Iækkað að meðaltali.
Verðið á kjötinu hefur á hinn bóginn smátt
og smátt þokast upp á við svo til hvem ein-
asta mánuð;
Meðalverð hefur þokast upp á flestum
vömflokkum kjöts og kjötvara, unninna
sem óunninna.
Ný könnun Verðlagsstofnunar í 49 búðum
ber líka vitni um þetta. Þær 5 kjöttegundir
sem könnunin náði til hækkuðu að meðal-
tali sem hér segir á tæplega 3ja mánaða
tímabili (apríllok til júlímánaðar);
Lærissneiðar + 0,6%
Lambahryggur + 1,3%
Nautahakk + 2,3%
Kjúklingar + 2,5%
Svínakótelettur + 5.7%
Hækkun á lamba- og nautakjöti getur
a.m.k. ekki stafað af öðmm orsökum en
álagningu „kjötskattsins". Svínakjöt er hins
vegar „frjálst" kjöt.
Samkvæmt visitölugmndvellinum vom
kjötkaup meðalíjölskyldunnar (3,48
manns) 8.940 kr. miðað við verðlag í febrú-
ar, en þau höfðu hækkað i 9.130 kr. miðað
við verðlag í ágúst, eða um 2,1%.
Óttalegt smáræði finnst kannski einhverj-
um?
En margt smátt gerir eitt stórt. Þessi hækk-
un svarar til þess að kjötinnkaup allrar
þjóðarinnar (til heimilisnota) hafi kostað
samtals kringum 14 milljónum kr. meira á
mánuði í júlí og ágúst heldur en í febrúar.
I atvinnuvegaskýrslum 1987 em launa-
greiðendur i matvömverslun og blandaðri
verslun 252 talsins. Skipti þeir þessum 14
milljóna króna mánaðarlegum „kjötskatti“
á milli sín er hlutur hvers 55-56 þús. kr. á
mánuði sem fyrr segir — og hátt í hálfa
milljón á árinu öllu ef kjötverð verður
óbreytt til áramóta. Hefðu bændur hins
vegar fengið „glaðninginn" í sinn hlut svar-
ar hann um hálfu lambsverði á hvem þeirra
í júlí og ágúst og væntanlega um 4 dilks-
verðum á árinu öllu. Bændur vom hins veg-
ar svo „bláeygir“ að trúa því að kjötverð í
landinu mundi haldast óbreytt eftir að þeir
samþykktu að sleppa öllum verðhækkunum
sér til handa frá 1. desember í fyrra.
„Óeðlilegar hækkanir..."
„Það er á hreinu að verð til framleiðenda
hefur ekkert hækkað á þessum tíma. Það
Febrúar + 0,4%
Mars + 0,5%
Apríl - 0,7%
Maí + 0,6%
Júní + 1,2%
Júlí + 0,5%
Ágúst -0,1%
Hækkun febr./ág. + 2,1%
Samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar em
þessar verðhækkanir ekki bundnar við
neinar ákveðnnar kjöttegundir sérstaklega.
sem gerist er því að milliliðimir hafa tekið
þessar hækkanir til sín, án þess að nokkrar
forsendur séu fyrir því. Eg tel því að þama
sé um óeðlilegar hækkanir að ræða,“ sagði
Ari Skúlason, hagfræðingur ASl. Að kjöt-
vömr skuli að meðaltali hafa hækkað tvö-
falt meira en aðrar matvömr, innlendar sem
erlendar, segir Ari alveg út í hött.
Frekar átt að lækka
en hækka
„Þetta er mjög alvarlegt mál, að á sama
tíma og kjöt hækkar ekkert til framleið-
enda skuli smásöluverð þess samt sem áð-
ur hækka tvöfalt meira en á öðmm mat-
vörum,“ sagði Haukur Halldórsson. for-
maður Stéttarsambands bænda. Hann
sagði svínakjöt einu kjötafurðina sem eitt-
hvað hafi hækkað til framleiðenda á þessu
tímabili.
„Það er ekkert sem réttlætir hækkun á
kjötvömm á þessum tíma — frekar að það
hefði átt að koma fram smávegis lækkun á
smásöluverði unninna kjötvara. Og með^
alhækkun yfir 1% í einum mánuði (júní)
er hreinlega fyrir neðan allar hellur.“
Haukur sagði niðurgreiðslum þannig hátt-
að að þær hafi alls ekki átt að virka til
hækkunar, heldur þvert á móti til verð-
lækkunar nú í júlí og ágúst. En þá var bætt
við sérstakri niðurgreiðslu á ákveðnu
magni af vinnslukjöti (100 tonn) sem
hefði átt að skila sér í formi lægra smá-
söluverðs á unnum kjötvömm.
Spurning um frelsið ■■■
„Mér finnst þetta alvarlegt mál. Það bend-
ir til þess að sumir aðilar ætli, þrátt fyrir
viðtæka samstöðu, að skammta sjálfum sér
stærri hlut í skjóli frjálsrar álagningar og
samkeppni. Og þá hlýtur maður óneitan-
lega að fara að velta því fyrir sér hvort
þessi blessuð frjálsa álagning leiði til þess
eins að menn nái sér í stærri og stærri hlut.
Það vekur aftur upp spuminguna: Var það
rétt að gefa smásöluálagninguna frjálsa?
Þeirri spumingu þurfa menn t.d. að velta
fyrir sér varðandi mjólkurvörumar. Kunni
menn sér ekki hóf í frelsinu er spumingin
hvort rétt sé að þeir hafi það,“ sagði Hauk-
ur.
Ekki aðeins hefur verð til framleiðenda
og skráð heildsöluverð (afurðasöluverð)
verið óbreytt á tíma þjóðarsáttar. Haukur
bendir á að verð „lambakjöts á lágmarks-
verði“, sem er um 15% af öllu seldu
lambakjöti, hefur heldur ekki hækkað á
tímabilinu. Meðalhækkun um 2,1% þýði
því að annað kjöt hafi hækkað þeim mun
meira.
- HEl