Tíminn - 23.08.1990, Blaðsíða 7
fjlJl •' *-f\ ,1 ;
FÍmmtudagur 23. ágúst 1990
Tíminn 7
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
Útlent starfslið í
olíulöndum araba
f olíuríkjum Araba, öðrum en írak, voru 5,3 milljónir manna að
störfum 1984, en að mati Alþjóðlegu vinnumálastofnunarinnar
hefur þeim síðan fækkað um 5-10%. Hafa þeir sent „heirn" 6-8
milljónir $ á árí.
Útlendir starfsmenn í olíu-
ríkjum Araba (öðrum en írak)
Land
Bahrain
Kuwait
Oman
Quatar
1987
79.550
502.200
275.400
62.800
Saudi Arabía 3.025.900
Sameinuðu
arabísku
furstadæmin 566.450
1990
(áætlað)
74.100
495.500
260.500
61.350
2.901.700
566.300
Samtals 4.512.300 4359.450
„Lækkun olíuverðs íraman af ní-
unda áratugnum, einstaklega ör
fjölgun á meðal hinna arabísku ibúa
og tilkoma atvinnuleysis á meðal
staðarmanna, nýútskrifaðra úr há-
skólum og tækniskólum, hafa skapað
ný viðhorf: Útlendir starfsmenn
verða hundruðum þúsundum saman
að víkja fyrir staðarmönnum. ífram-
tíðinni hyggjast Sameinuðu arabísku
furstadæmin ráða aðeins þegna slna í
störf í ríkisfyrirtækjum, um 50.000,
en nú sitja þeir aðeins að fimmtungi
þeirra. ... Samsetning hins útlenda
vinnuafls hefur verið að breytast. Að
nýbyggingalotunni lokinni hefur orð-
ið hlutfallsleg fækkun ófaglærðra, en
fjölgun tæknimenntaðra og hálf-
tæknimenntaðra í störfum við rekstur
og viðhald. Jafnframt hefur lækkun
oliuverðs leitt til þess, að atvinnurek-
endur hafa tekið þann kost að ráða
starfsfólk úr láglaunalöndum.“ Svo
sagði Financial Times ffá 4. júlí
1989. Starfsmenn ffá Evrópu og
Bandarikjunum um 1980 voru um
Útlendir starfsmenn
verða hundruðum
þúsundum saman
að víkja fyrir
staðarmönnum.
100.000, en munu 1989 hafa verið
helmingi færri. Þess skal getið, að í
Austurlöndum nær öllum eru um 3
milljónir Egypta að störfum utan
heimalands síns og senda þeir
„heim“ um 3 milljarða $ á ári.
200 mflna fiskveiði-
lögsaga Namibíu
Stjóm Namibiu, sem nú er full-
valda, hefur lýst yfir 200 mílna fisk-
veiðilögsögu og vísað útlendum
fiskiskipum af miðum sínum, uns
ástand fiskistofha innan hennar hef-
ur verið athugað. Helsta fisktegund-
in á miðum Namibíu er haki, en
veiddur haki hefur farið minnkandi
undanfarin ár. — Bitnar veiðibannið
harðast á Spánveijum. Af um 200 út-
hafstogurum þeirra hafa 115 verið á
veiðum undan Namibíu (og um 55
við Falklandseyjar), en fyrirtæki í
Namibíu mun hafa leigt 14 spænska
togara.
A Spáni nemur fiskneysla á mann
30 kg á ári. Eigin hakaafii hefiir ekki
dugað landsmönnum, Spánn hefúr
flutt inn haka, meriuza, ffá Chile og
Argentínu, 65 þúsund tonn 1988.
Stígandi
Austur-þýskur efna-
iðnaður á berangri
Austur-Þýskaland er áttunda
helsta efnaiðnaðarland í heimi.
Við efnaiðnað þarlendis hafa síð-
ustu árin verið um 300.000
starfsmanna, og framleiðsla iðn-
aðaríns hefur veríð seld á 100
milljarða austur- þýskra marka
(um 35 milljarða steríingspunda
STAL A NIUNDA ARATUGNUM
Fyrrí hluti níunda áratugaríns var stálverum í helstu iðnaðaríönd-
um erfiður, en úr hag þeirra raknaði, er á áratuginn leið, eftir end-
urskipulagningu (og að stálverum í þróunarlöndum upp komn-
um). I heimi öllum var framleiðsla hrástáls 1988 um 730 milljón-
ir tonna, þar af í helstu iðnaðaríöndum um 480 milljónir tonna, en
í þeim hafði framleiðsla hrástáls fallið niður í 360 milljónir tonna
1983 úr 520 milljónum tonna 1979.
í Bandaríkjunum voru liðlega 200 að 1980, en 150.000 undir lok ára-
fyrirtæki í stáliðnaði 1980 og ffam-
leiddi helmingur þeirra hrástál.
Stærstu stálverin voru þá: U.S. Steel,
Armaco og Inland Steel. í lok síðari
heimsstyijaldarinnar ffamleiddu
Bandarikin meira en helming ffam-
leidds hrástáls í heimi öllum, en
1980 ffamleiddu þau 15% þess og
fluttu inn um 20% þess stáls sem til
iðnaðar þeirra fór. Unnu þarlendis
400.000 manna beinlínis við stáliðn-
tugarins, 1988. Er sú fækkun í senn
til marks um endurskipulagningu og
samdrátt. Fjárfesting í iðnaðinum óx
ekki, nam 2 milljörðum $ 1983, en
1,8 milljörðum $ 1987. Þá hefur
hlutur stórra stálvera í ffamleiðsl-
unni minnkað, úr 73% 1979 í liðlega
50% 1987, en að sama skapi vaxið
hlutur miðlungi stórra stálvera,
margra endurskipulagðra eftir fjár-
hagsörðugleika, og lítilla. Jöfnum
skrefum hafa mörg þeirra snúið sér
jafnffamt að annarri ffamleiðslu,
þótt nokkur, svo sem Bethlehem Ste-
el, sitji við sinn keip.
í Vestur-Evrópu varð vegur stáliðn-
aðar á níunda áratugnum um margt
svipaður sem í Bandarikjunum.
Störfum í stáliðnaði beinlínis fækk-
aði um 500.000, hvort sem fyrir þá
fækkun hefur tekið um sinn. Fjár-
festing í iðnaðinum jókst þó, úr 2,4
milljörðum $ 1983 í 4,1 milljarð $
1987. — Á Bretlandi var stáliðnaður
einkavæddur. Á Frakklandi voru fyr-
irtækin um hin stóru stálver, Sacilor
og Usinor, saman felld. I Vestur-
Þýskalandi sameinuðust Thyssen,
Mannesmann og Krupp um sum stál-
ver sin.
I lok níunda áratugarins var hagn-
aður af hinum fimm stóru stálverum
Japans (sem samráð hafa sín á milli),
en 1986-87 töpuðu þau 3,6 milljörð-
um $. Enn ffekar en í Bandaríkjun-
um hafa þau öðrum þræði tekið upp
aðra ffamleiðslu. Kobe- verið er orð-
ið helsti ffamleiðandi rafskauta í
heimi, og hefiir aðeins um helming
tekna sinna af stálvinnslu. Nippon
Steel framleiðir rafeinda-búnað og á
í samvinnu við Hitachi og IBM (Jap-
an). Kokan hefur tekið upp líflækni.
Landa á milli var upp tekin nokkur
samvinna stálvera á milli. Að Na-
tional Steel hefur Nippon Kokan
þannig staðið ásamt National Int-
ergroup ffá 1985. Og Nisshin, sjötta
stærsta stálver Japans, á 40% í stál-
húðunar-smiðju, sem Wheeler- Pitts-
burgh hefur komið upp. Stígandi
á núverandi gengi). Um þríðjung-
ur ffamleiðslunnar hefiir veríð
seldur úr landi, þar af um 20% til
Vestur-Evrópu, um 10% til Aust-
ur-Evrópu. Hefur iðnaðurínn
mjög unnið úr brúnkolum og
gasi, leiddu frá Ráðstjómamkj-
unum.
Að austur-þýskum efhaiðnaði hafa
staðið 15 kombinate, eignarhaldsfé-
lög ríkisins. Leuna á stærstu verk-
smiðjusamstæðu þeirra, en hana hóf
BASF að reisa 1916. Þekur sam-
stæðan nú 7 fermílur. Við hana hafa
starfað 27.000 manna og mun hún
ofmönnuð, svo að 7.000 manns
verður sagt upp störfum. Nálega all-
ar vélar verksmiðjanna og tæki
munu 15 ára og eldri. Sakir dræmra
undirtekta í Vestur-Þýskalandi leitar
Leuna nú samstarfs við aðila í öðr-
um löndum, Rhone-Poulenc á
Frakklandi, BP á Bretlandi, Mitsui í
Japan. Þótt rannsóknir á vegum Le-
una muni hafa verið litlar í saman-
burði við það, sem best gerist á Vest-
urlöndum, hefur vamingur hennar á
útlendum mörkuðum þótt allgóður á
níunda áratugnum, en þótti síðri á
hinum áttunda. Að sagt er, stóð
markaðssetning á útlendum mörk-
uðum vamingi hennar einkum fyrir
þrifum á síðustu ámm.
Mengun mun mikil ffá verksmiðju-
samstæðu Leuna, einkum brenni-
steins- tvísýringur úr brúnkolum.
Frá Rafmagnseftirliti ríkisins:
Uppsetningu rafgirðinga
ábótavant - Fúskið í fyrirrúmi
Notkun rafgirðinga fer vaxandi í landinu. Helstu eigendur rafgirð-
inga eru Vegagerð ríkisins, Landgræðsla ríkisins, sveitarfélög,
félagasamtök, bændur og einstaklingar. Fæstir þessara aðila
ráða fagmenn til að setja upp rafgirðingar. Útkoman er sú, að
girðingar leka víðast hvar spennunni til jarðar og þjóna ekki til-
gangi sínum. Þessi spennuleki veldur víða símatruflunum. Raf-
girðingar eru víða settar inn í gamlar og úr sér gengnar gadda-
vírsgirðingar og skapa hættu fyrir menn og skepnur. Merkingum
erábótavant Eigandi rafgirðingar, sem veldurtruflunum á síma-
kerflnu, getur orðið skaðabótaskyldur gagnvart Pósti og síma.
Undanfarin ár hefiir Rafmagnseftir-
lit ríkisins haft talsverð afskipti af raf-
girðingum, minnt á reglur um upp-
setningu þeirra og leiðbeint um ffá-
gang á vettvangi.
Á sl. ári fór ffam athugun á síma-
truflunum í V.-Skaftafellssýslu af
völdum rafgirðinga. Hálfur tugur
tæknimanna ffá RER og Pósti og
sima vörðu hartnær viku i þessar
rannsóknir á girðingu eins sveitabýl-
is. Ekki var bónda gert að greiða
kostnað i þetta sinn. En lög kveða
skýrt á um það, að símann megi ekki
trufla, og að „raforkuvirki skuli vera
þannig gerð, notuð og haldið við og
eftir þeim litið að hætta eða truflanir
af þeim verði svo litlar sem við verði
komið“.
Fyrir skömmu fór eftirlitsmaður ffá
RER á vettvang og mældi einar 20
rafgirðingar á svæðinu ffá Hrútafirði
austur í Öxarfjörð. Er skemmst ffá
því að segja að engin þessara girðinga
stóðst fyllilega þær kröfur sem gerðar
eru um ffágang og uppsetningu. Víða
var spenna það lág, að girðingin var í
raun gagnslaus. Merkingum var við-
ast hvar ábótavant, jafnvel á ferða-
mannaslóðum, þar sem mikið er um
mannaferðir. Rafgirðing getur verið
hættuleg viðkomu, sérstaklega þeim
sem eru með einhveijar hjartatruflan-
ir. Slitnir spennuvírar námu við jörðu.
Uttaki á spennuvir ffá spenni að girð-
ingu var víða ábótavant. Gamlar
gaddavírsgirðingar meðffam vegi eða
götuslóða vom sums staðar notaðar
til að bera óeinangraðan spennuvírinn
út á hina eiginlegu rafgirðingu, viðast
hvar án nokkurrar auðkenningar.
Þetta er vítavert og ólöglegt. Víða vex
jarðargróður upp í girðingu með þeim
afleiðingum að spenna glatast til jarð-
ar og girðingin missir gildi sitt af
þeim sökum.
Spenna glatast víða til jarðar af öðr-
um og alvarlegri orsökum, nefnilega
þeim, að ekki er farið eftir faglegum
leiðbeiningum um uppsetningu
spennugjafans, einangrun á spennu-
vimum út á girðinguna og á girðing-
unni sjálffi, svo og frágangi jarð-
skauta.
Inn em fluttir staurar úr svonefhdu
„INSUL“-timbri, sérstaklega ætlaðir i
rafgirðingar, enda mikið notaðir er-
lendis. Það hefiir verið álit manna, að
staurar þessir væm það einangrandi,
að ekki þyrfti að nota sérstaka ein-
angrara fýrir vírana, til að vama leiðni
til jarðar, enda felur nafhið það i sér.
Þetta er ekki svo. Þessir staurar, sem
og aðrir tréstaurar, blotna í votviðram,
drekka í sig vatn í rökum jarðvegi og
leiða rafmagn til jarðar. Sjávarselta
gerir þá ennþá leiðnari. Ef tréstaurar
em notaðir í rafgirðingar, verður að
nota einangrara fýrir vírana.
Innflytjendur hafa dreift leiðbeining-
um til kaupenda um uppsetningu
girðinganna, en svo virðist sem ekki
sé hirt um að fara eftir þeim. En eig-
endur em ábyrgir. Það er þeirra hagur
að fara eftir settum reglum um upp>-
setningu og ffágang girðinganna:
1. Hafið samráð við rafveitu svæðis
þess sem girða á og fáið upplýsing-
ar um legu jarðskauta húsveitna og
legu spennistöðvarskauta, svo og
legu rafmagns- og símastrengja.
Fjarlægð rafgirðingar ffá slíkum
lögnum skiptir meginmáli.
2. Fáið löggiltan rafverktaka til að sjá
um uppsetningu spennugjafa, lagn-
ingu aðtauga að girðingunni og til-
kynnið uppsetninguna til viðkom-
andi rafveitu.
3. Merking rafgirðinga meðfram götu-
slóða eða vegi á að vera þannig, að
vel sjáistmilli viðvörunarskiltanna.
RER getur útvegað þessi skilti.
Skilti sem innflytjendur nota jafn-
ffamt sem auglýsingu fýrir sjálfa
sig era ekki í samræmi við lög og
reglur.
4. Orðsendingar RER nr. 1/83 og nr.
3/89 taka af öll tvímæli um tækni-
lega útfærslu rafgirðinga, en eftir-
litsmenn RER og rafVeitna um land
allt veita allar nánari upplýsingar.