Tíminn - 24.01.1991, Qupperneq 7

Fimmtudagur 24. janúar 1991
Tíminn 7
UR VIPSKIPTALIFINU
Comecon, Ráð gagnkvæmrar efna-
hagslegrar aðstoðar, var formlega
lagt niður á fundi framkvæmda-
stjómar þess í Moskvu 5. janúar
1991. Þau viðskiptalegu samtök
stofnuðu Ráðstjómarríkin með
Austur-Evrópurílqum (öðrum en
Júgóslavíu) fyrir fjórum áratugum
sem mótvægi við efnahagslegrí
samvinnu landa Vestur-Evrópu upp
úr Marshall-áætluninni. Við taka
„Samtök um alþjóðlega sam-
vinnu".
Viðskipti á milli aðildarlanda þeirra
— fyrrum aðildarlanda Comecon
— verða á heimsmarkaðsverði og
greiðslur í skiptanlegum gjaldmiðl-
um. Jafnframt munu Samtökin
vinna að auknum efnahagslegum
samskiptum við Vestur-Evrópu.
Um íiskveiðistefnu EBE
í Efnahagsbandalaginu þykir ein-
sýnt að með tilliti til afla og ástands
fiskstofna á miðum þess séu fiski-
skip þess of mörg. í fyrra, 1990,
lagði Alþjóðlega hafrannsóknarráð-
ið (Intemational Council for the
Exploration of the Sea, ICES) til að
úthald fiskiskipa yrði takmarkað
fremur en afli, þar eð kvóta sé síður
stranglega hlýtt. Mælti Hafrann-
sóknarcáðiíWneíWcHjthakyreiira
yrði skert um 30%, en af þeirri
skerðingu vænti það a.m.k. 20%
skerðingar afla.
í desember 1990 lagði fram-
kvæmdastjórn EBE ýmsar tillögur
fyrir sjávarútvegsráðherra aðildar-
landa þess. Hélt hún sig við afla-
kvóta fyrir allflestar tegundir og
lagði til nokkra smækkun þeirra, þá
mesta að minnka um 15% þorsk-
og ýsukvóta í Norðursjó. Ráðherr-
amir helminguðu þá skerðingu. Að
auki mæltist framkvæmdastjómin
til að á tveimur ofveiddum miðum í
Norðursjó yrði veiði þorsks og ýsu
bönnuð 10 daga samfleytt í mánuði
hverjum, en gegn þeim tilmælum
snemst Belgía, Danmörk, Frakk-
land og Þýskaland.
Enn ein tilmæli framkvæmda-
stjómarinnar vom um bann við
reknetum lengri en 2,5 km, en þeim
höfnuðu Frakkland og Spánn. Þá
vísuðu ráðherrarnir einróma frá til-
mælum hennar um stækkun
möskva í trolli upp á 12,0 sm, en
féllust á stækkun þeirra upp í 9,0-
11,0 sm á bátum sem lúta „átta daga
takmörkunum".
í desember 1990 samþykkti Evr-
ópuþingið að auka framíög til úr-
eldingarsjóðs fiskiskipa. (Fylgt er
frásögn New Scientist, 5. janúar
1991.)
Fjármarkaðir:
Málhefð og frumatriði
Um fjármarkaði (financial mark-
ets) er enn ekki íslensk málhefð,
þótt greint sé á milli peninga-
markaðar (money market) og fjár-
magnsmarkaðar (auðmagnsmark-
aðar, capital market), en á milli
þeirra eru oft óglögg mörk. Þann-
ig eru skammtímalán á stundum
endumýjuð hvað eftir annað og
ríkisskuldabréf til Iangs tíma
ganga kaupum og sölum.
Á peningamarkaði eru boðin lán
til skamms tíma. Fyrir aldarfjórð-
ungi var peningamarkaði í New
York lýst sem neti símalína á milli
Seðlabankans (sem fer með umboð
fjármálaráðuneytisins), fimm
helstu banka í viðskiptum með
verðbréf og tylftar verðbréfa-sölu-
stofa í kringum Wall Street og síð-
an milli þeirra og annarra sölu-
stofnana verðbréfa (banka og ann-
arra), alls konar peningamiðlara
og stórra banka um öll Bandaríkin.
Hvað um það, á peningamarkaði
eru boðin til sölu verðbréf, öðru
nafni skuldabréf, til sex mánaða
eða skemmri tíma (en vegna lágra
upphæða samt nokkru lengur).
Hin helstu þessara skuldabréfa eða
verðbréfa eru víxlar ríkis og fyrir-
tækja, en bréfin eru margs konar.
Á fjármagnsmarkaði eru út gefin
skuldabréf, þ.e. verðbréf, og hluta-
bréf, sem ekki eðli sínu samkvæmt
eru alla jafna án innlausnartíma og
þess vegna ekki skuldabréf. Fyrir-
tæki afla sér yfirleitt fjár til fram-
kvæmda og uppbyggingar tækja og
aðstöðu með sölu verðbréfa sinna
á fjármagnsmarkaði, og þá ríki og
þekkt fyrirtæki líka á útlendum
sem innlendum. Sakir hugsan-
legra breytinga á gengi viðkom-
andi gjaldmiðla, er afrakstur (vext-
ir og afföll) yfirleitt hærri á útlend-
um verðbréfum en innlendum. Þá
skal þess getið, að ríkisvíxlar og
önnur ríkisskuldabréf þykja án
beinnar áhættu, og er afrakstur yf-
irleitt lægri af þeim en verðbréfum
fyrirtækja. Gagnverkanir eru þó
þeirraámilli.
Coca Cola og Nestlé
bjóða kaffi og te
Nestlé SA, svissneska matvælafyr-
irtækið, og Coca Cola, bandaríska
drykkjarfangafyrirtækið, tilkynntu
í Sviss 29. nóvember 1990 um
myndun helmingafélags þeirra á
milli um sölu á kaffi og te (þ.e.
Nescafe og Neste), sem Nestlé legg-
ur fram, en Coca Cola selur í 170
löndum ásamt coca-cola og öðrum
gosdrykkjum sínum. Upphaflegur
höfuðstóll helmingafélagsins er
100 milljónir $.
Leg godt!
í heimi öllum mun sala leikfanga
nema um 30 milljörðum $ á ári, og
er sala dönsku leikfangagerðarinn-
ar Lego sögð nema um 1 milljarð
$, en hún er í hópi hinna stærstu
ásamt Mattel, Fisher Price, Has-
bro, Milton Bradley, Nintendo og
Tonka (en tvær hinar síðastnefndu
eru japanskar).
Ole Kirk Christiansen stofnaði
Lego 1932 í Billund á Jótlandi, en
það nafn er dregið af Leg godt! Og
er Lego enn í eigu fjölskyldu hans.
{ fyrstu seldi það bíla úr tré. Það
var 1949, að Lego fór að búa til
plastkubba, áþekka þeim, sem
breskar leikfangagerðir buðu (svo
sem Minibrix, sem nú er löngu
hætt störfum). Á áttunda áratugn-
um var uppgangur Lego ör. Þá
náði það aílstórri hlutdeild í leik-
fangamarkaði í Vestur-Þýskalandi
og líka í Bandaríkjunum, þótt
þungt væri þar undir fæti sakir
samkeppni við Tyco, fimmtu
stærstu leikfangagerð Bandaríkj-
anna. Á síðustu árum hefur Lego
haft á boðstólum um 300 gerðir af
„kubba“- samstæðum, en plast-
gripir þess eru um 1300. Um þriðj-
ung samstæðna (,,kits“) sinna end-
urnýjar það á ári hverju, ýmist
með nýmælum eða tilbrigðum við
eldri gerðir.
Lego hefur 6.300 starfsmenn og
söluumboð í 115 löndum. Utan
Danmerkur hefur það leikfanga-
gerðir í Sviss, Vestur-Þýskalandi,
Brasilíu, Suður-Kóreu og Banda-
ríkjunum. Aðalstöðvar Lego eru
enn í Billund.
Stígandi
Efnahagsmál Þýskalands
eftir sameininguna
Vöruviðskipti Þýskalands og þjónustu við önnur lönd 1990 voru
því hagstæð um 75 milljarða marka, eða m.ö.o. um liðlega 3%
vergrar þjóðarframleiðslu þess (í stað 105 milljarða marka
1989), og vænst er, að þau verði því hagstæð um 2% hennar
1991. Á þýskum ríkisbúskap varð hins vegar halli 1990, sem
nam um 4% vergrar þjóðarframleiðslu, og líkur eru á, að hann
verði nokkru meiri 1991, eða um 5% hennar. (Aftur á móti var
ríkisbúskapur Vestur- Þýskalands nær hallalaus 1989.) Ástæða
þessa halla á ríkisbúskapnum er kostnaður af sameiningu Þýska-
lands.
„Eftir hina efnahagslegu og pen-
ingalegu sameiningu var (Austur-
Þýskalandi) þegar í stað búin sam-
keppni frá hinum háþróuðustu
löndum í vestri. Hillur í búðum
voru á einni nóttu hlaðnar vörum
frá Vesturlöndum; eftirspurn eftir
austur-þýskum vörum skrapp
saman. Önnur lönd í austurblök-
kinni voru líka opnuð varningi úr
vestri, þannig að úr eftirspurn
þeirra eftir austur-þýskum vörum
dró. Aðrir viðskiptaaðilar Austur-
Þýskalands urðu uppi skroppa
með gjaldeyri. Sakir þessa gekk
framleiðsla saman í ríkjum (fyrr-
verandi Austur- Þýskalands). Að-
eins með ríkisstyrkjum (og lánum
á lausafé) til fyrirtækja var komið í
veg fyrir frekari samdrátt. Vegna
þessa samdráttar jókst atvinnu-
leysi hröðum skrefum í iðnaði;
enn meira jókst hluta-vinna, sem
nú tekur tií meira en 20% vinnu-
aflsins." Svo segir aðalhagfræðing-
ur Deutsche Bank, Norbert Walter,
í Financial Times 3. janúar 1991.
„Hækkanir launa í (fyrra) Vestur-
Þýskalandi um 6% upp á síðkastið
eru vissulega í hærra lagi. Innan
skamms íþyngja þær vörufram-
leiðendum, sem keppa við varning
frá Bandaríkjunum og Austurlönd-
um fjær. — Hækkun launa um 20-
50% í (fyrra) Austur- Þýskalandi
sumarið og haustið 1990 þóttu
viðsjárverðar og hættulegar at-
vinnustigi í framtíðinni. Mun það
sanni nær um margar iðngreinar
og margt lítt þjálfað verkafólk ...
En þessi hækkun svaraði til raun-
verulegs ástands á markaðnum,
einkum með tilliti til... fyrri jaðar-
svæða (og Berlínar) og faglærðra
verkamanna, albúinna að sækja
vinnu langan veg. í huga þarf að
hafa, að meira en helmingur
verkamanna í hinu fyrrverandi
Austur-Þýskalandi gæti daglega
sótt vinnu til vestanverðs Þýska-
lands. Margir takast þegar þá ferð á
hendur."
Innflytjendur til Þýskalands voru
nær 1 milljón 1990, og um 1 millj-
ón voru þeir líka 1989. Og vænst
er, að þeir verði um 500.000 1991.
Sakir þessa hefur fólksfjöldi aukist
um 1% á ári. Hins vegar jukust
vinnutækifæri um 3% í Þýskalandi
vestanverðu 1990.
Að efnahagslífi heimsins þrengir
nú. „Þar eð þýskt efnahagslíf er svo
mjög undir efnahagslífi heimsins
komið, verður ekki komið í veg
fyrir, að úr hagvexti dragi. Þannig
er vænst um 2% hagvaxtar 1991 í
stað liðlega 4,5% hagvaxtar 1991."
Mat Lawsons á inn-
göngu Bretlands í EMS
Fyrrverandi fjármálaráðherra Bretlands, Nigel Lawson,
birti grein í Financial Times 8. október 1990 um upptöku
Bretlands í „skipan evrópskra peningamála“ (EMS) og
sterlingspunds í samknýtingu gjaldmiðla EBE-landa
(ERM) annarra en Portúgals. I greininni segir:
„Nú á dögum er það yfirleitt viður-
kennt, að ögun í peningamálum
þurfi til að halda verðlagi í skefj-
um. Að kenningum getur sú ögun
annað hvort átt sér innlenda stoð,
þar sem eru stjórnartök á (megin-
liðum) innlends peninga(magns),
eða útlenda, þar sem eru stjórnar-
tök á gengi gjaldmiðla. í sögunnar
rás höfum við tíðast treyst á þá út-
lendu, hvort sem verið hefur gull-
fótur (einkum á tímaskeiðinu fyrir
fyrri heimsstyrjöldina) ellegar
dollarafótur á tímaskeiðinu eftir
síðari heimsstyrjöldina.
Afléttun hamía á sviði fjármála
(sem gengið hefur sérlega langt á
Bretlandi) og útvíkkun peninga-
markaða yfir heiminn allan nú á
dögum hafa gert (meginliði) pen-
ingamagns að sérlega ótraustum
1. HLUTI
leiðarvísi. Af þeim sökum er auð-
sjáanlega betra að treysta á hina
útlendu ögun, ef þess er kostur. Og
að sjálfsögðu hefur hún staðið til
boða frá 1979 í formi gengis-
samknýtingar (Exchange Rate Me-
chanism) í „skipan evrópskra pen-
ingamála" (EMS), sem sjálf hvílir
einkum á þýska markinu.
í reynd er auk þess tvenns konar
ávinningur af útlendri peninga-
legri ögun, byggðri á gengi gjald-
miðils. Sú fyrri er, að hún er miklu
auðskiljanlegri almenningi, — við
lýðræði skyldi ekki lítið úr því gert.
Og hinn síðari, sem að nokkru
leyti er samtengdur hinum fyrri,
að á henni er miklu meiri tiltrú.
Mestu varðar þörf atvinnurek-
enda til að halda niðri vinnukostn-
aði yfirleitt, einkum launatöxtum,
því að þeir vita, að gengi sterlings-
punds verður ekki fellt þeim til
bjargar. Á það er trúnaður lagður,
og til þess segir þess vegna meira
en viðvörun um hlífðarlausa
stefnu í innlendum peningamál-
um.
Trúin á, að þessu sérlega mark-
miði í gengismálum verði náð, er
komin undir því, að trúverðug þyki
skipan evrópskra peningamála
(EMS) sem kerfi, sern ekki sé verð-
bólgu undirorpið. Á mörkuðum er
óhaggað traust borið til hvors
tveggja sakir framgangs þeirra á
síðustu undanförnum árum. Gildir
þetta einkum um þýska markið.
Undir traust á því rennur sú stoð,
inter alia, að stefnan í þýskum pen-
ingamálum er á ábyrgð seðla-
banka, (stjórnvöldum) óháðum að
lögum, sem fela honum að halda
uppi stöðugleika í peningamálum.
Meðal annarra orða, af því getum
við líka dregið lærdóma, en þeir
bíða síns tírna."