Tíminn - 31.07.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Miðvikudagur 31. júlí 1991

Miðvikudagur 31. júlí 1991
■■■■■■■■■■■■■■■■
Tíminn 9

Samningar um Evrópskt efnahagssvæði eru að öllum líkindum út úr myndinni eftir að ákveðið var að fresta þeim fram á haust.
Pólitískur vilji ráðamanna bandalagsins má sín greinilega lítils frammi fyrir hagsmunum lítilla sérhagsmunahópa:
sýndi loks vilja sinn
verki
Það er mat manna bæði hér heima og erlendis að samkomulag um
Evrópskt efnahagssvæði heyri að öllum líkindum sögunni til, eft-
ir að niðurstaða utanríkisráðherrafundar EB-ríkjanna í Brussel sl.
mánudagskvöld varð ljós. Niðurstaðan sem fékkst var að fresta
samningaviðræðum fram á haust, en menn eru ekki bjartsýnir á að
samningar takist þá frekar en nú. Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra segir að þessi niðurstaða sé pólitísk vonbrigði fyrir
sig, en hann segist miklu frekar líta á þetta sem álitshnekki fyrir
Evrópubandalagið
Samningar um EES strönduðu á kröfunni um tollfrjálsan aðgang
fyrir fisk að mörkuðum EB. Talið er að deilurnar um byggðasjóð
hefðu ekki hleypt málinu í hnút ef náðst hefði samkomulag um
fiskinn, og búið var að fresta samningum um flutninga um og yf-
ir Alpana fram í október. Það sem kemur hins vegar á óvart er að
það voru hvorki Spánverjar né Portúgalir sem stóðu í veginum
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra:
Strandaði á andstöðu
fáeinna EB-ríkja
„Formlega er þessu ekki lokið, en hins veg-
ar er engin bjartsýni ríkjandi um að það takist
betur til í haust. Sérstaklega eru menn tor-
tryggnir á að flutningavandamál yfir Alpana
verði leyst fyrir 15. október sem að Evrópu-
bandalagið gerði að seinustu forvöðum.
Þetta strandaði á andstöðu fáeinna EB-ríkja
við frjálsan markaðsaðgang fyrir sjávarafurð-
ir. Hún var svo hörð, það er mitt mat og okk-
ar samningamanna, að jafnvel þó EFTA og þá
sérstaklega Noregur, hefði boðið meiri veiði-
heimildir þá hefði það ekki dugað til. Það
merkir hins vegar að pólitískir forystumenn
EB, sem hafa fullvissað okkur forystumenn
EFTA-ríkjanna um pólitískan vilja sinn til
þess að leysa málið og að þeir myndu á loka-
stigi tryggja samningsárangur, hafa annað-
hvort ekki staðið við orð sín eða ekki getað
það.“
-Hvað tekur við?
„Fyrstu viðbrögð mín eru þau að næstu daga
endurmetum við ástandið, ráðgumst við hin
EFTA ríkin og skoðum stöðuna í ljósi pólit-
ískra afleiðinga þess arna. Við munum ekkert
hraða okkur, við munum ekki taka til baka
samningstilboð okkar úr því að það heitir svo
af beggja hálfu að samningunum sé ekki lok-
ið. Við munum ræða mjög rækilega hverra
annarra kosta er völ. Til skamms tíma er þar
fátt um fína drætti. Það er ekki á dagskrá af
minni hálfu að óska eftir tvíhliða samninga-
viðræðum við EB, fyrr enn að endanlega hef-
ur slitnað upp úr þessum samningum. Ég er
ekki bjartsýnn á að okkur vegni betur í slík-
um samningaviðræðum. Hvers vegna ekki?
Vegna þess að þá semjum við beint við sjávar-
útvegsdeild bandalagsins, hún hefur ekkert
samningsumboð annað en að heimta veiði-
heimildir fyrir tollfríðindi. Veiðiheimildir fá
þeir aldrei einhliða hér. Ég hef enga trú á því
að nokkur stjórnmálaflokkur á íslandi bregð-
ist við þessum tíðindum með því að álykta
sem svo að við eigum ekki annarra kosta völ
en að ganga í EB.“
-Þú getur tæplega neitað því að þessi niður-
staða er pólitískt áfall fyrir þig?
,>lenn mega vel kalla það það. Ég lít nú frek-
ar á þessa samningsniðurstöðu sem álits-
hnekki fyrir Evrópubandalagið, þú fyrirgefur.
Samt sem áður er það svo að pólitískt séð er
þessi niðurstaða langsamlega sársaukafyllst
og erfiðust fyrir Norðmenn. Af þeim ástæðum
að þeir höfðu fórnað mestu til, af þeim ástæð-
um að þeir höfðu byggt upp verulega bjart-
sýni í sínum röðum um verulegan árangur,
sú bjartsýni varð sér til skammar. Af þeirri
ástæöu að forsætisráðherra Noregs hafði per-
sónulega tekið frumkvæði í því að beita sér
fyrir pólitískri lausn með samtölum við koll-
ega sína í EB, sem að fullvissuðu hana um að
hún mætti treysta samningsniðurstöðu, en
þau orð þeirra stóðust ekki.
Pólitík er nú ekki sunnudagaskóli og það er
hætt við því að pólitískir andstæðingar
norska forsætisráðherrans muni halda uppi
harðri gagnrýni á það hvernig Norðmenn
héldu á málinu. Þegar ég lít til baka á hvað við
gátum og gátum ekki gert, þá fæ ég ekki séð
hvernig við hefðum getað haldið öðruvísi á
þessu máli. Ég bendi á að ef samningar hefðu
tekist, þá hefðum við náð samningsmarkmið-
um okkar eins og þau voru skilgreind í upp-
hafí afar vel, án þess að leggja fram þann fórn-
arkostnað sem allir bjuggust við, þ.e.a.s. að
veita einhliða veiðiheimildir.
Pólitísk vonbrigði? Já, en þegar maður lítur
í eigin barm og kemst að þeirri niðurstöðu að
betur hefði ekki verið gert, þá verður maður
að taka því eins og hverju öðru hundsbiti í líf-
inu,“ sagði Jón Baldvin Hannibalsson.
fyrir frjálsum aðgangi að mörkuðum EB, þeir höfðu sætt sig við
tilboð Norðmanna. Hins vegar voru það Bretar, Frakkar og írar
sem óvænt komu með mótbárur á síðustu stundu sem urðu til
þess að málið var fryst fram á haust og að margra mati um kom-
andi framtíð.
Andstaða Frakka og Breta kemur óneitanlega á óvart í ljósi þeirra
yfirlýsinga sem leiðtogar þessara landa hafa gefið íslenskum ráð-
herrum. Skemmst er að minnast komu Frakklandsforseta hingað
til lands þar sem hann lýsti yfir fullum stuðningi við kröfur okk-
ar um tollfrjálsan aðgang að mörkuðum EB. Margir töldu einnig
að málið yrði leyst á pólitískum grunni, þar sem ráðherrar banda-
Ólafur Ragnar Grímsson, formaður Alþýðubandalagsins
og nefndarmaður í utanríkismálanefnd:
Málinu er íokið
„Það er ekki rétt að kalla þetta frestun, málinu er
lokið. Hins vegar er það jarðað kurteislega með
þessum hætti, látið fjara úL Einhveijar raun-
verulegar viðræður um Evrópskt eftiahagssvæði
eru búið mál. Það eru auðvitað mikil tíðindi, sér-
staklega vegna þess að núverandi ríkisstjóm og
ekki síður núverandi utanríkisráðherra, hafa gert
þetta mál að homsteini sinnar pólitísku tilveru,"
sagði Ólafur Ragnar Grímsson, formaður Al-
þýðubandalagsins.
„Það muna það allir að það var meginröksemd
Jóns Baldvins fyrir að mynda ríkisstjóm með
Sjálfstæðisflokknum, að það þyrfti traustan þing-
meirihluta til þess að koma allri löggjöfinni um
EES í gegn um það þing sem hefst í haust Nú er
ljóst að það verður ekki eitt einasta þingskjal um
það mál. Þessi meginþáttur í verkefhi ríkisstjóm-
arinnar er búinn að vera fyrir Alþýðuflokkinn og
þá er bara eftir þetta sem Sighvatur stendur í.
Þar að auki er Ijóst að þessi niðurstaða og
reynslan af málinu hlýtur að loka í eitt skipti fyr-
ir öll, allri umræðu um að ísland gangi í Evrópu-
bandalagið. Að því leyti er þetta jákvæð niður-
staða að hún skýrir málin mjög skýrt Ef ég lít til
baka u.þ.b. tvö ár og rifja upp gang málsins í síð-
ustu ríkisstjóm og það sem hefur síðan gerst á
síðustu mánuðum, þá er Ijóst að EB hefur ekki
fært sig um sentimetra á þessum tveimur árum,
í áttina að sjónarmiðum eða hagsmunum ís-
lands. Málið er í sömu sporum og það var árið
1988 og var reyndar búið að vera síðan 1976. All-
ar veislumar, öll ræðuhöldin og allir kossamir
hafa reynst árangurslítið. Það er auðvitað mikil-
væg staðreynd sem þeir, sem hafa trúað á EB
drauminn innan Alþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins, verða nú að horfast í augu við. Þessi
málsmeðferð sýnir að þetta bandalag er ekki á
nokkum hátt tilbúið til að taka nokkurt tillit til
hagsmuna íslands.
Þetta EES mái hefúr verið upphaf og endir pól-
itískrar tilvem Jóns Baldvins og Alþýðuflokksins
núna í rúm tvö ár. Þeir verða nú að fara að leita
sér að nýju akkeri í hinni pólitísku tilvem. í öðm
lagi hefúr EB niðurlægt forystu Noregs og þá
fulltrúa af íslands hálfú sem hafa annast þessar
viðræður, dregið þá á asnaeymnum mánuðum
saman. Davíð Oddsson forsætisráðherra stendur
líka í sérkennilegri stöðu. því hann lýsti því yfir
fyrir rúmum mánuði að Island hefði unnið einn
sinn stærsta sigur. Nú hljómar það sem skrípatal.
Það er líka ljóst að forsvarsmenn ríkisstjómar-
innar hafa á undanfömum mánuðum reynst
hafa rangt mat á öllum stigum málsins. Kjami
málsins er sá að EB hefur gjörsamlega hafnað að
taka tillit til hagsmuna íslands. Einnig er ljóst að
sú samningatækni sem Jón Baldvin lagði upp
með fyrir einu og hálfú ári hefur beðið algjört
skipbrot Það var sú taktík að það væri rétt fyrir
ísland að láta ljúka samningum fyrir alla aðra
þætti EES, þangað til fiskurinn stæði einn eftir.
Þá myndi skapast svo mikill þrýstingur á að leysa
fiskinn vegna allra hinna þáttanna sem búið væri
að ná í höfn, að annaðhvort myndi EB samþykkja
tollfrjálsan aðgang fyrir fisk, eða þá að hin EFTA
ríkin myndu fóma því sem þyrfti að fóma til þess
að ná samkomulagi. Hann útskýrði hana svo
þegar við vorum að draga hana í efa, og út á þetta
hefúr samningatækni íslands gengið í eitt og
hálft ár. Niðurstaðan er sú að hvorugt af þessu
gerist Þetta hefúr reynst vera algjörlega rangt
mat hjá utanríkisráðherranum.
Ég sagði innan síðustu ríkisstjómar fyrir nokk-
uð Iöngu að ef Austurríki sækti um aðild og síð-
an Svíar, þá yrðum við að horíast í augu við það
að þeir væm búnir að velja aðra leið. Þessi EES
trú var orðin svo blind, sérstaklega hjá forystu-
mönnum síðustu ríkisstjómar, að það skyggði á
raunsætt mat þeirra á stöðunni. Enda voru
mennimir búnir að mynda ríkisstjóm á gmnd-
velli þess sem er ekki lengur á dagskrá."
-Hvaðtekur við?
,J>að sem að tekur við er fyrst og fremst raun-
sætt mat okkar íslendinga á því hvemig við
tryggjum hagsmuni okkar í veröldinni. Við eig-
um mjög marga kosti. Við emm með vömr sem
mikil eftirspum er eftir. Það em markaðssvæði
bæði í Bandaríkjunum, Japan og annars staðar
sem sækja í þessa vöm. Við höfúm getað byggt
upp Evrópumarkaðinn á grundvelli bókunar 6
með mjög góðum árangri. Ávinningurinn af
þessu Evrópska efnahagssvæði var alltaf mjög
ýktur að mínu mati. Hins vegar vaknar sú spum-
ing hvort að þeir, sem reyndust vera svona blind-
ir í trú sinni á EES og hafe svona rangt fyrir sér í
matinu á raunveruleikanum, em bestu leiðsögu-
mennimir á þeirri leið sem tekur við, því nú hef-
ur verið slökkt á þeirra ratljósi.
lagsins höfðu margoft lýst yfir vilja til að ná þessum samningum.
Það hefur hins vegar komið í ljós að pólitískur vilji ráðamanna
EB-landanna til að ná samningum um EES var ekki meiri en svo
að þeir voru nær allir gengnir af fundinum í Brussel þegar skera
átti úr um hvert yrði framhald EES samninganna.
Þessi niðurstaða er vissulega vonbrigði fyrir íslendinga en ekki
eru vonbrigði Norðmanna minni. Þeir höfðu teygt sig eins langt
og þeir gátu í samkomulagsátt en vilji til samkomulags var greini-
lega ekki fyrir hendi. Fréttirnar hafa ekki vakið mikil viðbrögð í
Svíþjóð, enda hafa Svíar mestar áhyggjur af umsókn sinni um að-
ild að bandalaginu, sem að margra mati kom ekki á besta tíma.
Ekki er þó talið að það hafi komið í veg fyrir samninga um EES,
þó það hafi um stund dregið máttinn úr mönnum. Þröngir sér-
hagsmunahópar í fáeinum löndum virðast hafa átt stærstan þátt í
því að samningarnir fóru út um þúfur.
Ekki er ljóst hvert framhaldið verður. íslendingar munu ekki
draga sig út úr viðræðunum og tilboð okkar verða skilin eftir á
borðinu, en ekki dregin til baka eins og Norðmenn hafa gert. Mál-
ið er í biðstöðu þar til samningaviðræður verða teknar upp að nýju
í lok september.
Tíminn leitaði eftir viðbrögðum fulltrúa þeirra stjórnmálaflokka
sem fulltrúa eiga á Alþingi, við niðurstöðunni sem varð á utanrík-
isráðherrafundi EB og fara þau hér á eftir.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, þingkona Kvennalistans
og nefndarmaður í utanríkismálanefnd:
Allir flokkar nema
Kvennalistinn trúðu á EES
„Þó að þetta sé í orði kveðnu kallað frestun,
þá hef ég tilhneigingu til þess að halda að í
rauninni séu samningaviðræðumar farnar út
um þúfur. Þó að þær verði formlega séð tekn-
ar upp í haust, þá sé ég engin teikn á lofti um
að þær muni frekar skila árangri þá frekar en
núna, eftir alla þá vinnu og yfirlegu sem lögð
hefur verið í þetta. Ef að þetta er prinsippaf-
staða hjá þessum ríkjum EB, þá má eitthvað
mikið gerast ef hún breytist eftir sumarleyfi.
Það er ekki skrýtið að menn spyrji sig hvað
hafi gerst, vegna þess hversu bjartsýnir ís-
lenskir ráðherrar vom eftir fundinn í Lúxem-
borg, þegar þeir lýstu yfir að þetta væri pólit-
ískur sigur. Auðvitað hljóta menn að spyrja sig
að því, hvemig í ósköpunum geta menn kom-
ið eftir fund í júní og sagt pólitískur sigur og
málin nánast í höfn, og síðan mánuði seinna
fer allt út um þúfur og strandar á því máli sem
þeir töldu sig hafa náð sigri í. Ég held að menn
hafi einfaldlega oftúlkað það sem gerðist í
Lúxemborg.
Það sem skiptir líka máli er að EB hefur eng-
an áhuga á þessum EFTA ríkjum. Það hefur
áhuga á því að Svíar, Austurríkismenn og jafn-
vel Norðmenn gangi í EB, en það er ekkert
forgangsmál hjá EB að koma á evrópsku efna-
hagssvæði. Ef það hefði áhuga, þá hefðu þess-
ar viðræður ekki farið út um þúfur á því sem
menn kalla smáatriði.
Ég held að þetta hljóti að vera mikið pólitískt
áfall fyrir utanríkisráðherra og hans flokk.
Hann hefur alla tíð lagt á það ríka áherslu að
þetta væri vænlegasta leiðin og með því að
vera í þessu samfloti gætu íslendingar náð
einhverju fram. Þ; » er búið að leggja í þetta
gífurlega mikinn íma og fjármuni, en við
stöndum í nákvæi lega sömu sporum."
-Hvað tekur við?
„Ef þetta eru endalokin á þessum samninga-
viðræðum, þá er bara einn kostur eftir. Það er
sá kostur sem við Kvennalistakonur höfum
alltaf lagt áherslu á, en það er að taka upp
beinar viðræður við EB um endurbætur á
ieim fríverslunarsamningi sem Islendingar
hafa við bandalagið."
-Heldurðu að það gangi?
„Ég hef enga ástæðu til þess að ætla að það
gangi ekki. Nú sjáum við að í þessum viðræð-
um, sem voru að fara út um þúfur, aö það voru
ekki gerðar neinar auknar kröfur á íslendinga.
Ásteytingarsteinninn var öðru fremur á milli
Norðmanna og EB. Að óreyndu er engin
ástæða til þess að ætla að það sé ekki hægt að
ná samningum. Ef við náum þeim ekki, þá
getum við lifað við þá samninga sem við höf-
um í dag.
En það er ekki aðeins Alþýðuflokkurinn sem
bíður þarna pólitískan ósigur. Hann hefur í
þessu máli ekki verið einn á báti, því með hon-
um hafa róið allir hinir stjórnmálaflokkamir
nema Kvennalistinn. Þeir sannfærðust allir
um að þetta væri fær leið, sem hefur síðan
komið í ljós að er ekki," sagði Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir.
Eyjólfur Konráð Jónsson, formaður utanríkismálanefndar:
Hef ekki veru-
legar áhyggjur
„Ég hef engar verulegar áhyggjur af því þó þetta
frestist eitthvað. Ég held að það sé ágætt fyrir
okkur að fá aukinn umhugsunarfrest, þama er
ekki verið að ræða nein smámál. Ég held að
svona óðagots næturfúndir séu ekki skynsamleg-
ir. Ég vil frekar fara þetta með hægðinni," sagði
Eyjólfur Konráð Jónsson, formaður utanríkis-
málanefndar Alþingis.
Hann sagðist ekkert vera uggandi yfir því hvem-
ig viðræðunum sl. mánudag lyktaði. „Við höfúm
nú áður sagt að við tækjum ekki þátt í neinum
þeim aðgerðum sem við teldum vera vafasamar.
Ef þetta ekki gengur þá eigum við ýmsa mögu-
leika. Við eigum álíka stórt svæði af yfirborði
jarðar eins og öll Mið-Evrópa er, svo við erum
ekkert á flæðiskeri staddir. Við getum leitað
markaða í allar áttir og ég held að við eigum ekk-
ert að fara bónarveg að þessu bandalagi. Ég hef
ekki orðið þess var að það gerði maigt fyrir okk-
ur fram að þessu.“
Aðspurður hvort aðild að bandalaginu væri á
dagslóá, sagðist Eyjólfúr Konráð afskrifa það.
Steingrímur Hermannsson, formaður Framsóknar-
flokksins og nefndarmaður í utanríkismálanefnd:
Engin samstaða innan
bandalagsins um EES
,T>að kemur mér nú ekki mikið á óvart að þetta
skuli hafa mistekist Það hafa verið að koma í ljós
svo miklir brestir hjá EB og var reyndar komið
fram fyrir nokkru, m.a. í GATT viðráeðunum þar
sem kom í Ijós að þetta er í raun svartasta aftur-
hald. Það kom einnig í Ijós í Persaflóaátökunum,
því það var langt frá því að vera samstaða um þau
mál. Síðan hefúr komið í ljós, þegar menn kafa
dýpra í málin, að það var engin samstaða innan
EB um þessa EES samninga.
Það kemur töluvert á óvart að það skuli vera
Bretar og Frakkar ásamt írum sem þetta strandar
á í lokin, en ekki Spánverjar. Mitterand, forseti
Frakklands, og Margaret Thatcher höfðu td. í við-
tölum sem ég átti við þau, lagt mikla áherslu á
vilja sinn til þess að veita íslendingum tollfrelsi
fyrir fisk. Þetta bara sýnir hve víða pottur er brot-
inn innan bandalagsins.
Ég held að þetta muni valda miklum trúnaðar-
bresti. Við vorum búnir að teygja okkur út á ystu
nöf, kannski lengra að sumu leyti en skynsamlegt
var, td. með því að falla frá fyrirvörum. Ég hef upp
á síðkastið verið að skoða ýmislegt sem er í þess-
um drögum að samningum. Þar eru fjölmörg at-
riði sem ég að minnsta kosti hlýt að setja spum-
ingamerki við. Norðmenn teygðu sig jafnvel enn-
þá lengra og mér skilst að þar sé mildl vonska út
af þessu. Þama hefur því orðið alvarlegur trúnað-
arbrestur og ég hef miklar efasemdir um að þess-
ar viðræður verði teknar upp á ný. Ég spái því að
EB snúi sér að því að semja við Austurríki og Sví-
þjóð um inngöngu.
Ég tel að við eigum að skoða þessi mál öll í heild
sinni. Það væri kannski ekki vitlaust að skoða
hvort sérstakir viðskiptasamningar við EB komi
til greina af okkar hálfu. Við eigum líka að leita
betur slíkra samninga við Japani og fleiri þjóðir
sem vilja kaupa fisk. Við eigum að leggja mikla
áherslu á það að breikka grundvöll okkar atvinnu-
lífs og leita samstarfs sem víðast, td. um nýtingu
orkunnar, ferðaiðnaðinn, útflutning á vatni og
margt fleira sem við getum hér gert Hér em
miklir möguleikar sem menn hafa ekki sinnt
nægilega vel meðan þeir hafa verið að einblína á
þetta. Við eigum að sjálfeögðu að strika út allar
vangaveltur um aðild að EB. Ég vona að menn
sjái að þar eigum við ekkert erindi. Dómur Evr-
ópudómstólsins í síðustu viku staðfestir það og
þetta staðsfestir það enn frekar. Þeir vilja okkur
ekkert þangað inn og menn eiga ekki að vera að
gleyma sér í slíkum vangaveltum," sagði Stein-
grímur Hermannssoa