Tíminn - 28.12.1991, Page 11

Laugardagur 28. desember 1991
Tíminn 11
VETURINN
Hver riður svo geyst Ei hinn itursterki
á gullinbrúvu, afli þó beitir
háfan of hifin, magnlítil grœnleit við
hesti snjálitum, moldarbörnin,
hnálega hristandi mjúklega svcefir,
hrímgan makka, svo megi ei finna
eldi hreyfanda eymdir þau
undan stálsköflum? ellidauða.
Glóir á gunnsnörpum Kemur svo allur
grásteind brynja, og kreistir i sterka
hangir isskjöldur jörðu járnarma
hal á öxlum; og jörðu kyssir;
vindur stendur svalur verður hún þunguð
af veifan skálmar, af þeim viðskiptum,
norðljósa brúskur velur svo Ijósmóður
bylgjar á hjálmi. sem Vor nefnist.
Hann er riðinn frá Sagt er fyrir Vori
heimum Miðnáttar Vetur flýi;
aflbrunni alheims hvergi þó hann flýr.
og ótta munaðar; en fœrist ofar,
mun ei vor una Vor skriður undir
né vellyst þar aldri, Vetrar er yfir
i Segulheimum, bringa breið
á Seguljjöllum. um bláloft gnæfandi.
Elli hann ei kenni Aldrei hinn frægi þó
þó eldri sé heimi fjarlœgist svo,
og guði jafnga.ma.il; að hann heims
lifa mun hann öllum hjólás sleppi
lengur veröldum endum tveim.
og af lík þeirra líða. eða yfirgefi jarðar neitt,
Afl vex því öflga, er hann það nálgast, það næst er himni.
harðnar Fjörgyn Sést þvi á
hans i faðmlögum; sumri miðju
hverfist i demant Jjalls á skrauthúfum
dreyri hennar, skartið vetrar —
en grœnló skikkju því vill ei heldur
gránar og hjaðnar. þiðna á vori himinhrím á höfði ’öldunga.
brátt úr sögunni hinar bandóðu
kröfur um samfara áhrif allra at-
riða — letursins og svertunnar
auk heldur — í þágu listarinnar,
er allt átti að vera samstiga við
stemningu skáldverksins og
breytast og ummyndast í kappi við
hana. Leturtegundum og stíl er
ruglað og stafirnir stundum settir
á höfuðið — allt fer eftir kröfum
listarinnar. Síðar fer að kveða
minna að hinum taumlausu höf-
uðórum skáldanna, er oft líktust
mest hitasóttarórum og brjálæð-
isrugli.
Þegar rómantíska stefnan barst
til Danmerkur um aldamótin
1800, var mjög af henni dreginn
ofsinn, enda breyttist hún nokkuð
í meðferð hinna dönsku skálda.
Einkum má hér nefna eitt atriði,
er kalla má að verði kjarni þess er
nefna mætti norræna rómantík,
en það er fornöld Norðurlanda og
og söguminningar henni tengdar.
Tvennt olli því: Ofsi Napoleons og
þjóðakúgun annars vegar, en á
hinn bóginn endurreisn þjóð-
fræða, ságnavísinda og bók-
menntarannsókna. Að vísu
hneigðist rómantíkin frá upphafi
að hinum liðna tíma, einkum sög-
um og þjóðkvæðum frá miðöld-
um. Kvæði Ossians, áhrif þeirra
og athygli sú er þau vöktu er
frægur vottur þessa. En þegar í
Norðulönd kom birtist allt í einu
nýtt sjónarsvið: Fornöld Germana
og bókmenntaarfur hinna nor-
rænu þjóða vörpuðu skugga á
sjálfa hina klassísku vegsemd
Suðurlanda. Fornaldardekrið
keyrði úr öllu hófi og fornaldar-
dýrðin var ólgusjór af vanþekk-
ingu, þar sem rómantísk skáld og
fræðimenn, sagnfræðingar og
gagnrýnihöfundar, fískuðu hvern
kynþáttinn af öðrum.
Rómantíkin er öfgastefna allt í
gegn. Hún keppir allsstaðar eftir
fýrirmyndum, sem hún raunar
þekkir ekki, og hún reynir að líkja
eftir list sem hún skilur ekki. í
stað þess að vera ávöxtur þróunar
þá er hún að upplagi ofsafengin en
vanmáttug tilraun til þess að rjúfa
samhengi og skapa nýtt. Ég skil
rómantíkina best sem samvisku-
bit hinna þýsku þjóðflokka fyrir
það að hafa svikið sjálfa sig og for-
tíð sína, gleymt sér sjálfum yfir
kjötkötlum rómverskrar og
grískrar menningar — þangað til
að orðið var of seint að bæta það
sem rofið var: Milli þeirra og for-
tíðarinnar, upprunans, var og varð
gapandi tóm gleymdra og van-
ræktra minja sem ekki varð brúað
að neinu gagni. Hér voru íslend-
ingar einir undantekning. ís-
lenskar bókmenntir höfðu alla tíð
staðið föstum fótum á þeim
grundvelli sem hin fyrsta ritöld
lagði. Þær eru nátengdar lífi og
sögu þjóðarinnar frá upphafi. Hið
liðna var alltaf lifandi þáttur hins
veranda, þótt mönnum væri það
misjafnlega ljóst. Einmitt þess
vegna láta íslendingar sér hægt
um rómantíkina og stilla henni
svo vel í hóf. Hún leggur ekkert í
auðn hjá okkur, eins og t.d. Þjóð-
verjum, þar sem heil kynslóð
skálda gengur næstum alveg í
súginn vegna hennar. Hún frjóvg-
ar íslensku skáldin fremur en hitt,
vegna þess að þau standa þar föst-
um fótum sem hin áttu varla neitt
að styðjast við. Besta dæmið um
þetta er að sjálfsögðu Bjarni Thor-
arensen. Kvæði hans Veturinn
sýnir líklega best íslenskra kvæða
norræna og auk heldur íslenska
rómantík.
Veturinn
Kvæði þetta er 10 erindi og er ort
undir allóreglulegu fornyrðislagi.
Þó er ein vísan með ljóðahætti.
Eru auðfundin áhrif Eddukvæða á
formið, en óreglan í kveðandinni
er af rómantískum toga og kennir
þess víða í kvæðum Bjarna að
hann er ekki mjög nákvæmur í
þessum sökum, einkum þó er
hann yrkir undir hinum fornu
lögum. Fleira er það en hátturinn
einn sem bendir til fornkvæð-
anna, t.d. þetta upphaf: „Glóir á
gunnsnörpum grásteind brynja.“
Þess er þó vert að geta að það er
ekki sök fornskáldanna er Bjarni
talar um steinda brynju. Sú villa
er honum sjálfum að kenna. En
gráserkjað lið hefir hann haft í
huga er hann yrkir þetta. Heiti
jarðar: Fjörgyn, tekur hann úr
Eddu beinlínis (eða þá úr rímum,
sem gildir einu). Segulheimur og
Segulfjöll minna aftur á móti á ör-
nefni í Helgakviðu.
Aftur á móti er sumt í kvæðinu
suðrænt að uppruna. Fyrst og
fremst riddaramyndin í tveim
fyrstu vísunum: Skjöldurinn á
herðum og brúskurinn á hjálmi
riddarans minnir strax á einhverja
af hetjum Hómers. Það breytir
engu þótt hér sé brúskurinn úr
norðurljósum í stað taglsins á
hjálmi Hektors. Þá taiar Bjarni
um hjólás heimsins. Hann á hér
efalaust við heimskaut jarðar. En
nær er mér að halda að þessi
hugsun sé komin til Bjarna frá
einhverjum klassiskum höfundi
en að hún sé honum innblásin af
landafræðinni. Þetta getur nægt
um búning kvæðisins og einstök
framsetningaratriði.
Uppistaðan
Og þá komum við að uppistöðu
þess, meginhugsuninni. Hún
virðist vera þessi í stuttu máli: —
Veturinn er ímynd hreystinnar,
hinnar heilbrigðu orku sem við-
heldur lífinu og varnar því að það
koðni útaf í vesaldóm og munað-
arsýki. Knýr til nýrra dáða þar
sem dugur er fyrir en þar sem lífs-
krafturinn er þorrinn og hrörnun-
in á öðru Ieiti er hann voldugur
lausnari. Norðrið er heimkynni
hans. Himininn og jörðin ríki
hans. Æska og elli, líf og dauði er
í hans valdi, hann er uppspretta
hvors tveggja, alls þessa. Það er
auðvelt að leiða út af þessu dálít-
inn Darwinisma sem skáldið hefur
sjálfsagt ekki vitað af. En einkum
ber hugmynd þessi vott um það
sem kallað var hér á undan nor-
ræn, íslensk rómantík.
Eins og áður var drepið á þá var
uppi ákaflega sterk þjóðernis-
hreyfmg á Norðurlöndum og yfir-
leitt meðal germanskra þjóða
fyrstu 3-4 áratugi 19. aldar, eink-
um eftir það er lauk Napoleons-
styrjöldunum. Ógæfa sú og efna-
tjón er þær leiddu yfir löndin og
hins vegar ný efling einveldisins
af Guðs náð fyrir þrælabrögð hins
helga sambands knúði hugina til
þess að leita fróunar og frelsis í
viðreisnar- og fræðslustarfi heima
fyrir og í kyrrþey. Hið stórpólit-
íska glæfraspil hafði endað með
hruni og hrellingu. En hrellingin
rauk fljótt af. Menn jöfnuðu sig og
þá fór brátt að dreyma um hefndir
og eyðileggingu að nýju.
Mitt í þessum umbrotum öllum
kom fornfræðin beint upp í fangið
á þessum órólegu sálum og áhrif-
anna var ekki langt að bíða. Aldrei
hefur nein gullnáma sem sögur
fara af orðið tilefni jafn gífurlegra
spekúlationa. Mönnum varð þegar
í upphafi ljóst að hér var fólginn
ógrynnis auður dýrlegra minn-
inga og minja. Ljómi fortíðarinn-
ar varð í senn raunabót og fyrir-
heit. Hin forna gullöld norrænna
þjóða varð í augum þeirra ennþá
glæsilegri en hin klassiska hafði
nokkru sinni verið. Hvað voru
Rómverjar hinir fornu annað en
siðlausir, hjátrúarfullir og hug-
myndasnauðir ruddar hjá hinum
germönsku þjóðum sem skapað
höfðu önnur eins listaverk að
speki og andagift — jafn dýrlegan
ávöxt rótgróinnar og auðugrar
menningar eins og t.d. Völuspá og
ótal fleiri þvílík kvæði, varðveitt
og glötuð, um það leyti er Kristur
var líflátinn í Jerúsalem!
Hér er ekki tími né tækifæri til
þess að rekja heilaspuna manna
um fornöld Norðurlanda meðan
þær rannsóknir voru í barndómi.
En þeir sem vilja geta fræðst um
það af ritgerðum og einkum
sagnaritum frá þessum tímum.
Það nægir auk heldur að líta ögn í
rit þeirra Keysers og Munchs til
þess að fá þó nokkra hugmynd um
það. Reynsluvísindin og aðferðir
þeirra voru enn í bernsku að kalla
— en rómantíkin, hugmyndaflug-
ið var óspart á aðstoð sína. Það var
í ljósi þess hugsunarfars og „nýju"
speki að jafn óskáldgefinn maður
og prófessor Finnur Magnússon
les langt mál — og það bundið
auk heldur — út úr regn og fo-
krákum á kletti á Rúnamó.
En Bjarni Thorarensen yrkir
undir þessum sömu áhrifum
kvæðið um veturinn, sem í senn
er dýrðaróður karlmennskunnar
og hvöt til þjóðarinnar sem hann
elskar.
Þesemberverð d Storno farsímum
Verðiö er hreint ótrúlegt.
Storno bílásími kr. 79-580 stgr. með vsk.
Storno burðarsími kr. 84.280 stgr. með vsk.
Bíla- og burðarsími kr. 94.760 stgr. með vsk.
Burðarsíma íylgir 4 Ah rafhlaða.
Takmarkað magn.
Verö gilda til 31. des. 1991.
POSTUR OG SÍMI
Söludeildir í Ármúla 27, Kirkjustræti, Kringlunni
og á póst- og simstöðvum um land allt