Tíminn - 01.02.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 1. febrúar 1992
Tíminn 7
Guttormur Einarsson: „Þeir vilja í besta lagi skoöa hugmyndina en fyrir höfundarréttinn viija þeir helst ekkert greiöaTímamynd Árni Bjarna
ur inn í alþjóðasamvinnu um
verndun hugverka, sem byggð er á
grundvallarreglum hugmynda-
stofnunar S.Þ., WIPO (Worid Int-
emational Property Organization),
en við gerðumst aðilar að stofnun-
inni fyrir nokkrum árum.
Félag íslenskra
hugvitsmanna
Þegar til þess kom að stofna Félag
íslenskra hugvitsmanna, var talið
rétt að byggja félagið upp á grund-
velli einstaklinga. Félagasamtök
sem slík fá ekki aðgang að félag-
inu, þótt starfsmenn úr ýmsum
iðnfyrirtaekjum séu félagar hjá
okkur. Hjá okkur eru líka menn úr
öðrum félögum hugvitsmanna, svo
sem Form Island og fleimm.
Vegna þessa forms var tiltölulega
auðvelt að setja félaginu lög og
starfsreglur, en samt liðu þrjú ár
uns þau urðu fullnægjandi. Megin-
hlutverk félagsins hefur orðið það
að aðstoða félagsmenn við að
tryggja eignarrétt sinn. í fyrsta lagi
er búið til sönnunargagn með því
að skrá frumhugmyndir, en í öðru
Iagi er unnið úr frumhugmyndum,
menn eru aðstoðaðir við að betr-
umbæta þær og þróa. f þriðja lagi
er svo leitast við að koma hug-
myndunum á framfæri með því að
útbúa umsóknir um einkaleyfi og
láta skrá umsóknir, eða þá að leita
markaðsaðstöðu með samningum.
Nú hafa verið skráðar um og yfir
fimmtíu frumhugmyndir og búið
að sækja um einkaleyfi á ellefu
hugmyndum. Umsókn um einka-
leyfi þýðir ekki endilega að við-
komandi aðili ætli sér að keyra
einkaleyfisrétt sinn til enda, heldur
hitt að með því fær hann forgangs-
réttarstöðu sem gildir í 45 löndum
í tólf mánuði. Á þessum tíma getur
hugvitsmaðurinn leitað hófanna
hjá innlendum eða erlendum fyrir-
tækjum og falboðið hugmyndina
til framleiðslu. Þegar samningar
hafa tekist, er það framleiðslufyrir-
tækisins að Ijúka umsókn um
einkaleyfi í þeim löndum þar sem
það vill hasla framleiðslunni völl.
Samningar við hugvitsmanninn
eru svo í þá veru að hann fær pró-
sentur af brúttóveltu. Er réttar
hans gætt með ýmsu móti, svo
sem eftirliti með framleiðslu og
veltutölu og fjölmörgu öðru. Þegar
höfum við gert þrjá slíka samn-
inga, en því miður verð ég að játa
að þeir hafa verið gerðir við erlend
framleiðslufyrirtæki. í tveimur til-
fellanna var ekki sýnt að innlend
fyrirtæki gætu sinnt þeim, en í
þriðja dæminu var um að ræða
gullið viðfangsefni fyrir íslensk at-
vinnu- og framleiðsíufyrirtæki að
takast á við. En menn létu sér fátt
um finnast og er það nú danskt
fyrirtæki, sem framleiðir sam-
kvæmt hugmyndinni umdir
þekktu alþjóðlegu vörumerki í 23
löndum.
Siöareglur
Félagið starfar í anda þess sem ger-
ist hjá þeim félagssamtökum er-
lendra hugvitsmanna sem orðið
hafa hvað farsælust, eins og hinna
mörgu hugvitsmannafélaga í
Bandaríkjunum, sem eiga sér
langa þróunarsögu. Þar gilda býsna
strangar grundvallarreglur, sem
aðrar reglur eru byggðar á. Megin-
kjarninn felst í siðareglum, sem
allir félagsmenn verða að undir-
gangast. Þeir verða að virða eign-
arrétt hvers annars á hugmyndum,
mega ekki stela frá öðrum félags-
mönnum né heldur frá einum eða
neinum úti í þjóðfélaginu. Þá er að
telja starfsreglur, sem lúta að því
hvernig hugvitsmenn geta stuðlað
að því að betrumbæta hugmyndir
hvers annars. Þetta var nokkuð
snúið mál, vegna þess að það hefur
verið rík tilhneiging hjá mönnum
til þess að fela hugmynd sína og
ekki bara hana, heldur einnig það
að þeir væru að vinna að úrlausn á
ákveðnum vettvangi. Þetta síðar-
nefnda kemur inn á þann misskiln-
ing margra hugvitsmanna að þeir
gætu fengið einkaleyfi á sjálfum
vettvanginum. En það gengur auð-
vitað ekki, því öllum er heimilt að
betrumbæta t.d. umbúðir fyrir nef-
tóbak. Menn geta hins vegar farið
misjafnlega að því og þar á hver
sína hugmynd. Nú held ég að tek-
ist hafi að ganga svo frá þessum
reglum hjá okkur að menn séu
ekki lengur að pukrast með hug-
myndir, heldur komi og láti skrá
þær, en það er besta sönnun þess
að maður hafi verið að fást við
hugmyndina á þeim tíma sem
skráningin fer fram. Við útbúum
skjal, sem látið er í möppu og síð-
an geymt í læstum hirslum félags-
ins. Skjalið er innsiglað og því fylg-
ir yfirlýsing hugvitsmannsins um
að þetta sé eigin hugmynd hans,
hann hafi ekki fengið hana frá öðr-
um eða viti ekki til að verið sé að
vinna að henni annars staðar svona
útfærðri.
Erfiður fjárhagur
En hvernig gengur að reka slíkt fé-
lag? Því fylgir talsverður kostnaður
og síðla árs 1990 efndum við til
fjáröflunarátaks sem hét „Hresst-
askan 1990“, en það var sala sér-
hannaðrar tösku sem gjafamunum
var safnað í. Það gekk því miður
dálítið brösulega að fá nógu breið-
an hóp félagsmanna til þess að
taka þátt í þessu og við leituðum
til nema við Háskóla íslands um að
þeir aðstoðuðu þetta fyrir kaup
með því að safna gjafahlutum,
dreifa töskunni og selja. Við feng-
um að vísu býsna mikla auglýsingu
út úr þessu, en fjárhagslega gekk
dæmið ekki upp. Við greiddum há-
skólanemum um 2.7 milljónir í
starfslaun, en sátum sjálfir uppi
með skuldir. En háskólanemarnir
eru fólk sem við viljum eiga sam-
starf við, og það var gaman að
vinna með þeim. Það var ánægju-
legt að láta kynningu á félaginu
fara saman við stuðning við náms-
fólk. Þá varð þetta til þess að mjög
margir nýir einstaklingar komu til
liðs við félagið, líklega um sextíu
talsins, og nú eru því um 160 á fé-
lagaskrá. Hér á meðal eru margir
með ágætar hugmyndir, sem ekki
hafa fengið framgang vegna erfiðra
aðstæðna fyrir almenningshugvit
hérlendis. En þegar mönnum
fjölgar, hlaðast verk á félagið að
vinna, svo sem skráning hug-
mynda, gerð einkaleyfisumsókna,
teiknivinna og samningagerð. Allt
er þetta á lágmarksverði og tekjur
litlar, svo fjárhagurinn tekur litl-
um umskiptum til hins betra. En
nýtt fjáröflunarátak er farið í gang,
við erum að leita samninga um
skuldirnar og vonum að einhverjir
muni gefa okkur nokkuð eftir af
því sem þeir eiga hjá okkur.
Viðhorfin breytast
Það er engum vafa bundið að í
gegnum slíkt félagsstarf er hægt að
ryðja mörgum nýjungum braut í
íslensku þjóðlífi, enda tel ég mig
nú finna að viðhorfið til hugvits-
manna og þar með félagsins er
mjög að breytast í það horf sem
annars staðar tíðkast gagnvart
hugvitsmönnum. Viljinn hér inn-
anlands til þess að hagnýta góðar
hugmyndir og koma þeim í fram-
leiðslu fer vaxandi. Það á ekki að-
eins við um hátæknisviðið, heldur
ekki síður almenningshugvitið,
eins og nú ætti að vera Ijóst.
Ég gat í upphafi um þann þrösk-
uld, sem hinar ytri aðstæður eru
þróun nýsköpunar og almennings-
hugvits. Hér á meðal er fyrirbæri,
sem ég hef oft kallað óþreyju fjár-
magnsins. Það verður til vegna
hárra vaxta, óheyrilegra verðbóta
og óhagstæðs lánstíma. Þetta hefur
verið að setja fyrirtæki unnvörpum
á hausinn um land allt. Það er
þetta sem nú er að skapa mjög víð-
tækt atvinnuleysi hjá íslenskri
þjóð. Hér þarf að verða breyting á,
því þetta gerir nýsköpuninni ákaf-
lega erfitt fyrir. Það hefur verið
lenska hjá öðrum þjóðum að þegar
syrt hefur í álinn og hagvöxtur
dvínað, að þá hafa þær lagt sérstakt
kapp á uppbyggingu í atvinnulífi,
leitast við að efla það á nýjan leik.
Einhvers konar „New Deal“-stefna
hefur komið upp aftur og aftur.
Eigi okkur að takast að byggja upp
íslenskt þjóðlíf, verður að koma til
stórlega aukið áhættuíjármagn í
nýsköpun.
Hér hafa að sönnu verið í gangi
tilburðir til þess að stuðla að ný-
sköpun, sem ber að virða. En ekki í
líkingu við það, sem erlendis er
gjarna gert og þá á krepputímum.
Þá er vörn breytt í sókn og sköpuð
ný atvinnutækifæri. Við verðum að
skapa ný atvinnutækifæri fyrir þá
vel menntuðu æsku sem er á leið
inn á atvinnumarkaðinn, því ann-
ars missum við þetta fólk úr landi.
Það verður keypt frá okkur og boð-
ið hæst í þá sem best eru menntað-
ir og að líkindum greindastir. Það
er fólkið sem ætti að vinna þjóð
sinni best og verða merkisberar
hennar. Það dugir ekki að gera alla
alþýðu manna að lágtekjustétt,
sem máske lifir á ódýrum, innflutt-
um matvörum í tollfrelsi GATT-
samninga, en skal í staðinn þiggja
lág laun, svo atvinnureksturinn
greiði minna í launakostnað. Þótt
slíkt geti að vísu styrkt atvinnu-
rekstur í bili, þá held ég að hann
muni senn eiga jafn erfitt upp-
dráttar og áður, vegna samkeppni
frá sífellt ódýrari innfluttum vör-
um. Á endanum mun enginn
græða neitt á þessu, ekki svona frá
gengnu.