Tíminn - 11.07.1992, Qupperneq 9

Laugardagur 11. júlí 1992
Tíminn 9
RÖSE-ráðstefnu í Finnlandi lokið. Helstu
málefni samkomunnar voru:
Þjóöernisátök
og evrópsk
friðargæsla
Leiðtogar 51ar þjóðar sem setið hafa tveggja daga ráðstefnu um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu (RÖSE) samþykktu í gær tillögur þær
sem lágu fyrir fundinum um öryggi í álfunni. Þessar samþykktir
skoðast í Ijósi þess að kalda stríðinu er lokið.
Lestarstöð í Sarajevo. Hvernig þætti mönnum ef svona liti út á
Lækjartogi? Þessi borg er talin hættulegasti staður á jarðríki
þessa stundina.
Leiðtogamir samþykktu einnig
aðgerðir gegn Serbum sem ætlað er
að stöðva blóðbaðið í Júgóslavíu.
Ráðstefnunni lauk með því að
leiðtogamir samþykktu að grípa til
sérstakra ráðstafana er miða skulu
að því að stöðva og koma í veg fyrir
deiíur þjóðarbrota í Evrópu. Höfðu
þeir sérstaklega í huga öll þau þjóð-
arbrot og alla þá trúarhópa sem láta
nú á sér kræla eftir að Sovétríkin
eru liðin undir lok.
Boris Yeltzin forseti Rússlands
sagði við þetta tækifæri: „Rússar em
sér þess mjög meðvitaðir hversu
hættuleg þjóðernishyggjan er. Hin
árásargjarna þjóðernishyggja virðist
nú ætla að taka við af þeim hug-
myndafræðilegu deilum sem áður
ríktu. Þessi sjúkdómur (þ.e. þjóð-
ernishyggjan) getur auðveldlega
breiðst út og orðið óviðráðanlegur.
Hann leggst jafnt á einstaklinga sem
heilu þjóðimar," sagði Yeltzin.
Leiðtogarnir vom þungorðir
gagnvart Serbum og sögðu að yfir-
völd í Belgrade bæm alla ábyrgð á
blóðbaðinu í Júgóslavíu. Það hefur
nú kostað a.m.k. 14.000 manns lífið
frá því um áramót.
í áætlunum þeim sem samþykkt-
ar vom á ráðstefnunni er gert ráð
fyrir al-evrópskri samvinnu á sviði
öryggismála, afvopnunarviðræðum,
friðargæslu sem kostuð yrði af
RÖSE og sérstökum embættis-
manni sem hefði málefni þjóðernis-
brota og minnihlutahópa á sinni
könnu. Þessum embættismanni er
ætlað að reyna að hindra átök eins
og þau sem nú geisa í lýðveldum
Sovétríkjanna gömlu.
„RÖSE hefur verið mjög gagnlegt
og leitt til breytinga. Nú þurfa menn
hins vegar að taka höndum saman
svo hægt verði að hafa stjórn á at-
burðarásinni," sögðu leiðtogarnir.
Ráðstefnan um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu var haldin í Helsinki,
höfuðborg Finnlands, og var það
gert til þess að undirstrika táknræna
merkingu ráðstefnunnar. En eins og
kunnugt er var sáttmáli um mann-
réttindi undirritaður þar árið 1975.
Þann atburð túlkuðu sumir sem
vitnisburð um og viðurkenningu á
algjörum yfirráðum Sovétríkjanna
yfir Austur-Evrópuþjóðum.
Meðan á ráðstefnunni stóð hittust
utanríkisráðherrar þeirra þjóða sem
standa að Vestur-Evrópubandalag-
inu og utanríkisráðherrar NATO
ríkja. Á þessum fundum komust
menn að samkomulagi um sameig-
inlegar hernaðaraðgerðir sem
stuðla eiga að friði á Balkanskaga.
Ætlunin er að senda herskip og flug-
vélamóðurskip inn á Adríahafið og
fylgjast grannt með öllum skipa-
ferðum um Otranto sundið. Þá
verða herþyrlur einnig í liðssöfnuð-
inum. Með þessu er ætlunin að
fylgja betur eftir samþykktum S.Þ.
um frið á þessum slóðum.
Þetta er í fyrsta skipti sem hinar
níu þjóðir sem standa að Vestur-
Evrópubandalaginu takast á hendur
slíkar hernaðaraðgerðir. Þetta
bandalag hefur verið tilnefnt sem sá
aðili er sjá muni um hermál á veg-
um EB.
Þjóðverjar íhuga nú að taka þátt í
þessum aðgerðum en samkvæmt
stjórnarskrá þeirra mega þeir ekki
taka þátt í neinum hernaðaraðgerð-
um utan NATO svæðisins.
Ekki tókst mönnum að setja á fót
friðarsendinefndir þrátt fyrir mik-
inn vilja. Áætlanir um 100 manna
óvopnaða eftirlitssveit sem senda
átti til Nagorno-Karabakh runnu út
í sandinn vegna mismunandi skoð-
ana deiluaðila, þ.e. Azera og Ar-
mena. Yeltzin, forseti Rússa, lagðist
á sveif með þeim sem flutt höfðu til-
Iögur um að stofnað yrði sam- evr-
ópskt herlið sem beita mætti til
skyndiaðgerða. Slíkt lið yrði notað
til þess að koma í veg fyrir blóðbað á
viðkvæmum svæðum. „Ef slíkar lið-
sveitir yrðu stofnaðar verður að
styðjast við reynslu S.Þ.,“ sagði
Yeltzin.
Þessi orð hans voru eins og berg-
mál af orðum Bush Bandaríkjafor-
seta sem lagði áherslu á svipaða
hluti þegar hann talaði um hlut
NATO og Evrópu-Atlantshafs friðar-
gæslu í ræðu sinni við setningu
þingsins á fimmtudag.
—Reuter/Krás.
Margt Ijótt að finna í skýrslu Amnesty International:
Ríkisstjórnir víða um heim uppvísar að
morðum og aftökum án dóms og laga
mannréttindum lítilsvirðingu með því að láta herí sína komast upp
með mannrán, morð og misþyrmingar, segir í árlegrí skýrslu Am-
nesty International sem birt var sl. þriðjudag. í skýrslu samtakanna
segir jafnframt að „svo Iengi sem pyntingameistarar, böðlar stjóm-
valda og þeir, sem skipanimar gefa, þurfa ekki að óttast um sinn
hag og mega gera það sem þeim sýnist, mun ofbeldi aldrei linna.
Margar ríkisstjómir segjast styðja mannréttindi. Oftar en ekki hirða
þær þó ekki um eigin brot, en setja á svið rannsóknir, sem em til
þess eins að hvítþvo þær og hreinsa af öllum áburði um mannrétt-
indabrot.
Mannréttindi eru víða brotin. Myndin sýnir inn í líkhús í Sarajevo, en mörg þeirra eru nú yfirfull.
N Ríkisstjórnir víða um heim
sýna Þessar stjórnir setja lög um
mannréttindi og sakaruppgjöf eins
og þeim sjálfum hentar hverju
sinni.“
í úttekt samtakanna á stöðu
mannréttindamála í heiminum seg-
ir að af 142 löndum, sem skýrsla
þeirra nær til, hafi fangar verið
pyntaðir af stjórnvöldum í yfir eitt
hundrað löndum. í 26 löndum
„hvarf' fólk og í 45 löndum voru
menn teknir af tífi án dóms og laga.
I fréttatilkynningu, sem samtök-
in hafa sent fjölmiðlum, kemur
fram að stjórnvöld víða um heim ali
á lítilsvirðingu manna fyrir mann-
réttindum. Þetta geri stjórnvöld
með því að sækja ekki til saka pynt-
ingameistara eða jafnvel beinlínis
með því að sjá til þess að böðlar geti
verið frjálsir ferða sinna.
„Það er til lítils að fylgja mann-
réttindum í orði en ekki á borði
með setningu laga og alþjóðlegum
yfirlýsingum, sem síðan er ekki
fylgt eftir," segir í tilkynningu frá
Amnesty International.
Breytingar, sem orðið hafa í lýð-
ræðisátt bæði í Austur-Evrópu og
Afríku, hafa sem betur fer orðið til
þess að dregið hefur úr mannrétt-
indabrotum, sem virtust vera orðin
rótföst á þessum svæðum. Nefnd
eru lönd eins og Zambía, Eþíópía,
Albanía og Litháen sem dæmi um
lönd þar sem ástand mannréttinda-
mála hefur færst til betri vegar.
Annars staðar hafa þjóðernisátök
orðið til þess að ástand hefur síst
batnað, jafnvel versnað. Samtökin
nefna hörmungarnar í Júgóslavíu
sem dæmi og segja að allir þeir aðil-
ar, sem þar takast á, hafi gerst sekir
um misþyrmingar og morð á
óbreyttum borgurum.
írak, Búrma og Kína eru nefnd
sem dæmi um Iönd þar sem mann-
réttindi eru fótum troðin og ekki
örli á neinum tilraunum til þess að
færa málin til betri vegar.
í ársskýrslu alþjóðasamtakanna
segir að árið 1991 hafi mjög gróf
mannréttindabrot verið framin á
eftirfarandi stöðum, svo aðeins fá-
ein dæmi séu tekin:
• Meira en 1000 manns teknir af lífi
án dóms og laga í Búrúndí þar
sem þjóðernisdeilur geisa.
• í Perú hurfu a.m.k. 360 manns á
árinu.
• í Kína hafa a.m.k. 1000 manns
verið teknir af lífi.
• í írak og Kúvæt hefur fjöldi
manns horfið sporlaust og/eða
verið teknir af lífi eftir að Persa-
flóastríðinu lauk.
Amnesty samtökin segjast hafa
nákvæma vitneskju um meira en
500 einstaklinga víðsvegar um
heiminn sem látist hafa vegna pynt-
inga, slæms aðbúnaðar í fangelsi
eða vegna grunsamlegra aðstæðna
árið 1991. Einnig er vitað um a.m.k.
1270 manns, sem horfið hafa í kjöl-
far handtöku.
Ríki s.s. Argentína, Chile, Benín
og Kongó eru nefnd fýrir að hafa
ekki gert upp við fortíð sína, en þess
í stað sett lög til verndar gömlum
böðlum.
Samtökin segja að ríkisstjórnir
hvarvetna í heiminum noti ofbeldi
andstæðinga sinna oftar en ekki
sem afsökun fýrir því að þeirra eigin
hermenn beiti ofbeldi.
Málefni samviskufanga er nokkuð
til umfjöllunar í skýrslu samtak-
anna, en fram kemur að eitthvað
um 3200 samviskufangar eru í fang-
elsum í 65 löndum. Sumir þeirra
hafa verið hnepptir í varðhald án
þess að þeim hafi nokkurn tíma ver-
ið birt ákæra.
Amnesty International er alfarið á
móti öllum dauðarefsingum. Sam-
tökin sjá sérstaka ástæðu til þess að
draga athygli manna að því að opin-
berum aftökum hefur fjölgað í
Bandaríkjunum, en hvorki fleiri né
færri en 19 aftökur fóru þar fram á
tímabilinu frá janúar fram í maí á
þessu ári, samanborið við 14 aftök-
ur á öllu árinu 1991. Fjögur fylki
Bandaríkjanna hafa nú tekið upp
dauðarefsingar eftir meira en 20 ára