Tíminn - 26.09.1992, Blaðsíða 8

8 Tlminn
Laugardagur 26. september 1992
Afganistan á það sam-
merkt með Sómalíu að
það er ríki í upplausn. í
umræddu Mið-Asíu-
landi eigast við stríðs-
herrar, þjóðir, strangtrú-
aðir og tiltölulega hóf-
samir múslímar, súnnar
og sjítar, ættkvíslir og
einskonar stjórnmála-
menn. Grannríkin eru
flækt í þennan marg-
slungna ófrið og gerir
það að verkum að líkur
eru á að hann breiðist
út, með ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum.
Afganir eru, líkt og
Sómalir, á einskonar
sögualdarstigi í félags:
og atvinnumálum. í
þannig samfélögum
eru meiri eða minni
vígaferli, inn og út á við
eftir atvikum, gjarnan
„eðlilegur" liður félags-
og atvinnulífs, eins og
var á Norðurlöndum til
loka víkingaaldar.
Dostam: tækifærissinni sem geröi Úsbeka voldugri í Afganistan en þeir hafa nokkru sinni áöur veriö.
NÝ ÞJÓÐRIKI (
SIGLINGU ( MIÐ
UPP-
-ASÍU
Berist skyndilega mikið magn vopna,
skæðari kannski en landsmenn áður
hafa haft tök á að afla sér, inn f slfk sam-
félög án þess að dregið hafi úr hefð-
bundnum hemaðaranda, er nokkur
hætta á að svo fari sem raun hefiir á orð-
ið f Sómalíu og Afganistan: að vfgaferlin
verði að iliviðráðanlegu og stórskæðu
stríði „allra gegn öllum“.
Mujahedin beijast inn-
byrðis
Mikil vopnaeign manna í síðamefhda
landinu er eins og í Sómalíu arfur frá
kalda stríðinu, sem þar varð heitt Sovét-
ríkin vörðu fylgislitla skjólstæðinga sfna,
meðan þeir töldust vera ríkisstjóm
landsins, falli með þvf að birgja þá ótæpi-
lega upp að vopnum. Bandaríkin vopn-
uðu á móti mujahedin, skæruliða þá afg-
anska er börðust gegn Sovétmönnum
og innlendum fylgifiskum þeirra. Bar-
áttan gegn stórveldinu og guðlausum
kommúnisma þess undir grænum fána
islams sameinaði landsmenn að vissu
marki, en ekki var hin kommúníska Ka-
búlstjóm fýrr fallin (í apríl s.l.) en búið
var með þá samstöðu. Stríðið, sem stað-
ið hafði í fjórtán ár, hélt áfram eins og
ekkert hefði ískorist, með þeirri breyt-
ingu að nú börðust sigursæíir mujahed-
in innbyrðis. Fjandskapurinn við Rússa
og innlenda skjólstæðinga þeirra reynd-
ist sem sé hafa verið eina sameiningar-
aflið.
Sjaldan í sögunni hefur raunar verið
um mikla samstöðu að ræða með fólki á
því landsvæði, sem síðustu aldimar hef-
ur verið kallað Afganistan. Landsmenn
eru enn sfður ein þjóð en Sómalir; era
að vfsu eins og þeir langflestir islamstrú-
ar, en eins og hjá Sómölum er hollusta
þeirra flestra fyrst og fremst tengd ætt-
um og ættkvíslum. Margt það í fomum
hefðum afganskra ættkvfsla, sem á sér
rætur í grárri fomeskju heiðni og zara-
þústrusiðar, er þarlendis talið til islams,
svo sem til að hafa á því nauðsynlegan
gæðastimpil.
Pústúnar, Tádsjíkar,
Úsbekar
Ólfkt Sómölum skiptast Afganir þar að
auki í þjóðir. Þeirra helstar era:
Pústúnar (Pastúnar, Pathanar), íransk-
ir að máli og á að giska um 40% land-
manna, sem samkvæmt nýlegri ágiskun
era um 16 miljónir. Þeir era af sjálfum
sér og sumum öðrum kallaðir „hinir eig-
inlegu Afganiri', enda hafa æðstu menn
afganska ríkisins, allt ftá stofriun þess
um miðja 18. öld, flestir verið af þvf
þjóðemi. Á það jafnt við um konunga þá
er sátu í Kabúl þar til lýðveldi var stofn-
að 1973 og foringja kommúnista, sem
náðu völdum með stjómarbyltingu
1978. Pústúnar hafa um langan aldur
verið taldir með herskárri þjóðum.
Tádsjíkar, sem búa einkum norðaustan-
lands, hafa löngum verið næstatkvæða-
mesta þjóð iandsins. Þeir era og íranskir
og mál þeirra persneska, ríkismál írans.
Margt persneskumælandi fólk í miðju
landi og vestanverðu er oft talið til Thd-
sjfka, en sumir ftóðleiksmenn um land-
ið telja það rangL Ættbálkahyggjan er
einnig mikil með Tádsjíkum og öðrum
persneskumælandi Afgönum, þó ekki
eins mikil og hjá Pústúnum. Þeir pers-
neskumælandi hafa og orð fyrir að vera
heldur meiri friðsemdarmenn en Pús-
túnar, búa tiltölulega margir í borgum
(Ld. Kabúl) og stunda ófáir verslun.
í miðhluta norðurlandsins era Úsbekar,
sem tala tyrkneskt mál, flölmennastir
þjóða og fer af þeim orð fyrir allnokkum
hemaðaranda, ekki síður en Pústúnum.
í hálendinu f miðju landi búa Hasarar,
sem flestir era sjftar að trú, en með öðr-
um helstu þjóðum landsins era súnnar í
meirihluta. Hasarar, sem tala persnesku,
skera sig og úr landsmönnum yfirleitt
vegna útlitsins, sem er mongólskt Aðrir
Iandsmenn era margir óvenju hávaxnir,
miðað við það sem gerist f Asíu, og
gjaman stórskomir og stórbeinóttir.
Helmingur Pústúna í
Pakistan
Konungar pústúnskrar ættar, sem
Hekmatjar: nóg af eldflaugum og engin stríösþreyta.
studdust einkum við sína þjóð, vora
helsta sameiningarafl Afganistans með-
an þeir vora og hétu, og þó sjaldnast ör-
uggir í sessi. Síðan sameinaði andstaðan
við kommúnfska Kabúlstjóm og Rússa
landsmenn um hríð, svo sem fyrr var
getið. Nú, þegar ekki er til að dreifa
neinu sem landsmenn sjá ástæðu til að
sameinast með eða á móti, era þeir
a.m.k. eins sundraðir og þeir vora fyrir
stofhun afganska ríkisins fyrir um 250
áram. Varla þó eins sundraðir og Sómal-
ir, því að meðal íbúa Afganistans gætir
tilhneigingar til að síimeinast eftir þjóð-
emum og tungumálum, og þá ekki ein-
ungis innanlands, heldur og fólki sama
þjóðemis utan landamæra.
Þetta þýðir ekki einungis líkur á því að
Afganistan verði formlega lagt niður
sem ríki, heldur og að gífurlegt rask
komist á landamærin sunnan- og vest-
anvert í Mið-Asiu og þar sem Vestur- og
Suður-Asía koma saman.
Tálið er að aðeins um helmingur Pús-
túna búi í Afganistan; hinir era þorri
íbúa f fjallahéraðunum norðvestan til í
Pakistan. Sameinist allir eða flestir Pús-
túnar í eitt ríki, myndi Pakistan með því
minnka næstum um helming að flatar-
máli. Tádsjíkar era aðalþjóðin í sovétlýð-
veldi því fyrrverandi, er við þá er kennt
Röggsemi nýju Kabúlstjórnarinnar: afbrotamenn hengdir á almannafæri.