Tíminn - 09.01.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 9. janúar 1993
Ungur Sómali dauövona, annar heldur eldri meö byssu: opin „pan-
dóruaskja
Marokkó
Vesturl
•Saharaj
Egyptaland
Máretania
iúrkinS'
Sðdan
Kamerön
Lífaería
yTógóÍÉÍ
Miðbaugs-
RGineáÍI
Gabon
Röanda
Bfirfildl
Tansanía
Maiavi
osambii
Sambia
Borgarastríð
Hungursneyð
Ainæmi
Óeirðir
Zimbabwe
Namibia
Botsvana
Svasaland
Tunesien
Sierra
Leone
Ghana
Afríka: „Sómalskt" ástand yfirvofandi í heilli heimsálfu:
„Ný heimsvaldastefna“
til bjargar?
Fjölmiölar og af þeim spurðir aðilar virðast nokkuð einhuga um
að „innrás“ Bandaríkjamanna í Sómalíu í umboði Sameinuðu
þjóðanna brjóti blað í sögunni. Ýmsir segja sem svo að S.Þ. hafi
með íhlutun þessari stigið skref í þá átt að verða einskonar
heimsstjórn, er taki tímabundið völd á svæðum þar sem upp-
lausn og neyð þykir keyra „úr hófi“.
Þær íhlutanir verði eingöngu í
nafni mannúðar. í samræmi við
það sé íhlutun Bandaríkjanna í
Sómalíu; þar eigi þau engra hags-
muna að gæta.
„30 Sómalíur“
Sú aðgerð dró athygli heimsins,
eða a.m.k. Vesturlanda, að Afríku
yfirleitt. Þar í álfu er nú, um þrem-
ur áratugum eftir að flestar nýlend-
ur Evrópuríkja þar urðu sjálfstæð
ríki, slíkt ástand að bæði á Vestur-
löndum og í Afríku sjálfri er látið í
ljós, óbeint og jafnvel beint, að full
þörf sé á að S.Þ. og „rfki heimur-
inn“ taki álfuna eins og hún leggur
sig frá Sahara að Zambezi upp á
arma sína, nokkuð hliðstætt því
sem verið er að reyna með Sómal-
íu. í heiminum eru „30 Sómalíur"
fæst, meirihlutinn í Afríku, segir
Pierre Joxe, varnarmálaráðherra
Frakklands. Dæmi: Ríkisstjórn Sú-
r— --------—\
V J
dans beitir hungursneyð af sóm-
alskri stærð í stríði gegn blökku-
mönnum sunnanlands. Lfbería er
fyrrverandi ríki í klóm stríðsherra í
marghliða borgarastríði, líkt og
Sómalía. Mistekist hefur enn sem
komið er að stöðva ógnaröldina í
Mósambik og í Angólu er borgara-
stríð hafið á ný eftir stutt hlé.
Lítið er nú eftir af bjartsýninni,
sem ríkjandi var í Afríku fyrir um
30 árum, er uhuru (frelsi á svahíli)
gekk í garð.
Fleira fólk, minni
matur
Á umræddu svæði er um hálfur
fimmti tugur ríkja með um 500
milljónir íbúa. Stjórnir þar eru í
fjölmiðlum flestar kallaðar harð-
ráðar, duglitlar, ráðalausar, sumar
allt þetta í einu. Heilbrigðis-,
skóla- og samgöngukerfi grotna
niður. Umhverfiseyðing ógnar til-
veru heilla ríkja. Sjúkdómar magn-
ast með hungursneyð og hrörnandi
heilbrigðiskerfi, þ.á m. alnæmi. Af
rúmlega tíu millj. HlV-smitaðra í
heiminum eru tveir af hverjum
þremur í Afríku, að sögn Alþjóða
heilbrigðismálastofnunarinnar
(WHO).
Fólksfjölgunin í þessum grotnandi
heimshluta er yfir 3% á ári, sú ör-
asta í heimi. Matarframleiðsla á
íbúa minnkar á hinn bóginn stöð-
ugt.
I Saír (Zaire) voru ökufærir vegir
um 140.000 kílómetrar, er Belgar
létu þar af yfirráðum, en eru nú um
15.000 km. Svarta Afríka er eini
heimshlutinn, þar sem verg þjóðar-
framleiðsla minnkar ár frá ári,
einnig á góðum uppskeruárum. Af
tíu ríkjum heims með mest ólæsi
eru sex í Afríku. Af tíu ríkjum með
mestan barnadauða og lægstar ævi-
líkur eru níu Afríkuríki. Meira eða
minna svæsin og flókin borgara-
stríð geisa þar í átta ríkjum. I um
tug Afríkuríkja er ókyrrð með
mannskæðu ofbeldi, sem fjölmiðl-
um finnst þó ekki nógu mikil til að
kalla stríð. Hungursneyð er sögð
vera í yfir 20 ríkjum þar.
í svissneska blaðinu Neue Ziircher
Zeitung var nýlega spurt um Afr-
íku: „Heil heimsálfa dauðvona?"
Fortíðardraumur
Eins og verða vill þegar illa fer, er
mikið bollalagt um „hverjum þetta
sé að kenna". Til skamms tíma
töldu Afríkumenn almennt að fyrir
komu hvíta mannsins hefðu álfu-
búar lifað í velferðarparadís með
einskonar samvinnuskipulagi eða
sósíalisma. „Einu sinni,“ skrifaði
Musamaali Nangoli, úgandískur
rithöfundur, „greiddum við enga
skatta, þá voru engir glæpir, ekkert
atvinnuleysi." En hvíti maðurinn,
þrælahald hans og nýlendustjórnir
hefðu eyðilagt það allt, og vanda-
mál álfunnar síðan væru nokkuð
einhliða hvítum mönnum/ Vestur-
löndum að kenna.
Nokkur einföldun var þetta. Afríka
fyrir nýlendutímann bjó ekki við
minna ofbeldi og neyð en aðrir
heimshlutar, trúlega meira. Mikinn
hluta 19. aldar var í austanverðri
álfunni sannkölluð ógnaröld af
völdum arabískra soldána og kaup-
hölda, sem sóttust eftir fílabeini og
rændu fólki til þrældóms. Þessi at-
hafnasemi araba, sem ekki tók enda
fyrr en Bretar stöðvuðu hana með
vopnavaldi, olli álfunni e.t.v. stór-
um meiri skaða en þrælakaup Evr-
ópu- og Ameríkumanna á vestur-
strönd álfunnar.
Evrópsku nýlendudrottnarnir
stjórnuðu Afríku vissulega fremur
með eigin hag en Afríkumanna fyr-
ir augum, lögðu þannig stór svæði
akurlendis undir ræktun á bómull
o.fl. til útflutnings á kostnað mat-
vælaframleiðslu. En nýju ríkin
héldu slíku og þvílíku áfram og í
stærri stíl. Landamæri þeirra, sem
nýlenduveldin höfðu ákveðið og
skáru víða í tvo eða fleiri parta
þjóðir og þjóðflokka, hafa orðið til
stórvandræða, en á hinn bóginn
vefst fyrir mönnum að benda á
betra í staðinn. Álfubúar skiptast í
fleiri þjóðir, þjóðflokka og ættbálka
en nokkur virðist vita með vissu og
sama er að segja um mál og mál-
lýskur. Ef einhverntíma hefði verið
reynt að skipta álfunni í ríki á þeim
grundvelli, segja margir, er ómögu-
legt að giska á hve mörg þau ríki
hefðu orðið og raunar efamál að á
stórum svæðum hefði tekist að
koma upp nokkru sem kalla hefði
mátt ríki í nútíma skilningi orðs-
ins.
„Hvenær linnir sjálf-
stæðinu?“
Á síðustu árum hefur sjálfsgagn-
rýni aukist með Afríkumönnum.
„Margra mál er að Afríkumenn séu
þess ekki megnugir að koma lagi á
eigin málefni,“ sagði nýlega Yoweri
Museveni, forseti Úganda. „Fyrir
kemur að mér þykir sem eitthvað
sé til í því.“ „Hvað sem um ný-
lendustjórnirnar má segja, voru
þær betri en ástandið eins og það er
nú,“ sagði Hassan Ali Mirreh, sóm-
alskur stjórnmálamaður, þegar
Bandaríkjaher steig þar á land um
daginn. Það er sem sé ekki laust við
að Afríkumenn séu farnir að horfa
með söknuði um öxl til nýlendu-
tímans. f ýmsum löndum þar, skrif-
ar þýskur blaðamaður, spyr fólk í
örvæntingu: „Hvenær ætlar þessu
sjálfstæði að linna?“
Arðrán á dreifbýli
Nokkuð Ijóst er að drjúg ástæða til
hörmulegra örlaga Áfríkuríkja er
að mikil vöntun er á sameinandi
holiustu almennings við þau. Frá
Bandaríkjahermenn á leiö til Sómalíu: framveröir „nýrrar heims-
vaidastefnu"?