Tíminn - 09.01.1993, Blaðsíða 9

Laugardagur 9. janúar 1993
Tíminn 9
fornu fari hafa Afríkumenn fyrst og
fremst verið hollir ætt sinni og
ættbálki og gengið að því sem vísu
að einstaklingur, slitinn úr holl-
ustutengslum við ætt og ættbálk,
væri á köldum klaka.
Með hliðsjón af þessu reyndu vald-
hafar Afríkuríkja, borgaralegir sem
hermenn og hvort sem þeir töldu
sig sósíalista eða kapítalista, að
tryggja völd sín með stuðningi
borgarbúa, sem ekki voru alveg
eins ættbálkatengdir og dreifbýl-
ingar. í framkvæmd leiddi þetta til
þess að dreifbýlið var vanrækt og
víða til grófs arðráns borga á dreif-
býli. Til að hafa borgabúa góða
héldu stjómir niðri verði á land-
Bokassa, liðþjálfi I franska ný-
lenduhernum og slðar Mið-Afr-
íkukeisari: ruplaði seðlabanka
og ríkissjóði.
búnaðarvörum, með þeim afleið-
ingum að sveitamenn fengu svo lít-
ið fyrir framleiðslu sína að þeir
hættu víða að framleiða nema til
eigin nota. Annað, sem valdhafar
gerðu til að tryggja sig í sessi, var
að stækka drjúgum opinbera geir-
ann, einkum með því að taka inn í
hann fólk af eigin ættbálkum. Sam-
kvæmt fornum og enn ríkjandi
hefðum þar í álfu, á þá leið að án
ættbálks síns geti einstaklingurinn
ekki lifað, voru ráðamenn raunar
skyldugir til þesskonar klíkuskap-
ar.
Þegar franska Kongó (stundum
kölluð Kongó-Brazzaville) varð
sjálfstætt ríki 1960, voru opinberir
starfsmenn þar um 3000. 1987
hafði þeim fjölgað í 73.000 og laun
þeirra voru þrír fjórðu útgjalda á
fjárlögum. Markmiðið hjá fólki í
ríkisgeiranum, skrifar breski afr-
íkusagnfræðingurinn Basil David-
son (þekktur sem aðdáandi álfunn-
ar), „varð ekki að starfa, heldur að
taka laun. Rófan (borgirnar) dillaði
hundinum (dreifbýlinu).“
Þjófræði
Samfara þessu varð gríðarleg opin-
ber spilling. Embættismenn feng-
ust ekki til að greiða fyrir fram-
kvæmdum og viðskiptum nema
þeim og/eða ættingjum þeirra væri
mútað. Vegna ættrækni sinnar
mikillar, áttu margir Afríkumenn
raunar erfitt með að líta á það sem
vítavert athæfi. Valdhafar og gæð-
ingar þeirra rupluðu ríkissjóði og
banka landa sinna blygðunarlaust,
fýrir sig og sína frændur. Út frá því
hefur stjórnarfar sumra Afríkuríkja
verið kallað þjófræði (kleptokratí).
í mestar öfgar gekk þetta hjá ein-
ræðisherrum eins og Idi Amin í Úg-
anda, Bokassa Mið-Afríkukeisara,
Mobutu í Saír og Samuel Doe í Lí-
beríu. Mobutu, sem ríkt hefur síð-
an 1965, hefur meðhöndlað ríki
sitt, stórauðugt af hráefnum, sem
persónulega eign sína, líkt og Le-
ópold annar Belgíukonungur um
aldamótin, eftir að Belgar höfðu
lagt Kongólönd undir sig. Af 400
milljörðum zaires (svo heitir gjald-
miðill landsins) sem prentaðir voru
í fyrra, fór helmingurinn beint í
vasa landsföðurins.
Þessir valdhafar og aðrir litlu
skárri högnuðust lengi dável á
kalda stríðinu, fengu drjúga efna-
hagsaðstoð frá öðru risaveldinu eða
hinu fyrir að „vera á móti komm-
únismanum" eða „heimsvalda-
stefnunni". Bandaríkin veittu Doe,
er gaf sem hryðjuverkamaður við
stjórnvöl þeim Bokassa og Idi Amin
lítið eftir, að sögn bandarískra
fréttamanna, um 500 millj. dollara
í efnahagsaðstoð 1980-85. Mobutu,
sem er einn af ríkustu mönnum
heims jafnframt því sem land hans
er á kúpunni og í upplausn, hagn-
aðist enn betur á því að vera Vest-
ursins megin. En samtímis kalda
stríðinu hvarf vilji risaveldanna (og
geta þeirra, hvað Sovétríkin varðar)
til að halda því örlæti áfram. Það
varð ein af meginástæðunum til
þess að Siad einræðisherra Barre
missti taumhaldið á Sómölum.
Litlu betur og mikið til af sömu
ástæðu er Mobutu nú staddur; að
sögn þýsks blaðs ná völd hans varla
út fyrir höfuðborg landsins, Kins-
hasa, og sjálfur býr hann og sefur
um borð í lystisnekkju sinni úti á
Zaire-(áður Kongó-)fljóti, til að
geta flúið land fyrirvaralaust.
Pandóruaskja
ættbálkahyggju
Við af kaldastríðsástandinu tók í
Afríku það sem stjórnarandstæð-
ingar í Ghana kalla „einræði Al-
þjóðlega gjaldeyrissjóðsins". í
stuttu máli sagt, þá ávarpa Vestur-
landamenn Afríkuríkin nú í öðrum
og kuldalegri tón en fyrr. Til þess
að fá hjálp frá þróaða heiminum
verði þau að taka upp lýðræði og
markaðsbúskap að vestrænni fyrir-
mynd og skera í stórum stfl niður
útgjöld hins opinbera.
Þetta reyna nú mörg Afríkuríki.
En sparnaðurinn kemur hart niður
á mörgum og ekki einungis þeim,
sem nutu góðs af ástandinu eins og
það hefur verið, heldur og gerir það
fátækt sumra að beinni neyð. Og
lýðræðið vill koma þannig út að
stjórnmálaflokkar verði pólitískir
armar þjóðflokka og ættbálka, t.d. í
Kenýu. Wangari Maathai, kenýsk
baráttukona fyrir mannréttindum
og prófessor, segir að með „inn-
leiðslu fjölræðis" sé að opnast
„pandóruaskja" ættbálkahyggju og
þar neð útrýmingar möguleika á
„þjóðarsátt" ráðamanna ríkjanna
og almennings. Og vaxandi neyð
eykur líkur á að menn missi alla
trú á viðleitni til að halda við ríkj-
um og samfélögum að fordæmum
frá norðurheimi og snúi aftur alfar-
ið í faðm ættbálkanna og hollust-
unnar við þá — eins og þegar hefur
gerst í Sómalíu.
Lágt og óstöðugt verð á hráefnum
hefur lengi verið mikið vandamál
fyrir Afríku, en takmarkaðar lfkur
eru á að sinnt verði kröfum Afríku-
manna um einhverja verðtrygg-
ingu á hráefnum, enda slíkt í ósam-
ræmi við markaðslögmálið. Ekki
virðist heldur almennt ráð fýrir því
gert að stjórnir Afríkuríkja verði á
næstunni að stórum mun dug- og
heiðarlegri en þær hafa verið. Ríki
álfunnar eru raunar að margra
mati mörg hver komin út í slíkar
ógöngur að of seint sé fyrir þau að
snúa óheillaþróuninni við af eigin
rammleik.
„Er tími til þess kominn að ný
heimsvaldastefna (imperíalismi)
gangi í garð?“ spyr James MacMan-
us, breskur Afrfkufræðingur. Eitt-
hvað í líkingu við það tala nú fleiri
Vesturlandamenn og raunar Afr-
íkumenn líka.
Sagt er að óhjákvæmilegt sé, úr
því sem komið er, að heimurinn
(þ.e.a.s. þróaðasti hluti hans, eink-
um Vesturlönd) setji Afríku sunnan
Sahara undir einskonar umboðs-
stjórn er að formi til yrði á vegum
S.Þ. Eftir kalda stríð hefur gætt í
heiminum utan Afríku tilhneiging-
ar að láta hana sigla sinn sjó, en
það gæti að margra ætlan haft mið-
ur velkomnar afleiðingar fyrir fleiri
en Afríkumenn, m.a. mestu þjóð-
flutninga sögunnar hingað til frá
Afríku til betur stæðari heims-
hluta.
ÞEIRSEMÆTLA
AÐ ÁVAXTA
UM 30 MILUARÐA
TAKA AUÐVITAD
ENGAÁHÆTTU
KJÖRBÓK
LANDSBANKANS
GAF
3,0;5,P%
RAUNAVOXTUN
ÁRIÐ1992
Innstæöa á tæplega 100 þúsund Kjörbókum í Landsbankanum
er nú samtals um 30 milljarðar. Kjörbókin er því sem fyrr
langstærsta sparnaöarform í íslenska bankakerfinu.
Ástæðan er einföld: Kjörbókin er traust, óbundin og áhættulaus
og tryggir eigendum sínum háa og örugga ávöxtun.
Ársávöxtun á árinu 1992 var4,6-6,6%
Raunávöxtun á grunnþrepi var því 3,0%,
á 16 mánaða innstæðu var hún 4,4%
og á 24 mánaða innstæðu var raunávöxtunin 5,0%
Kjörbókin er einn margra kosta sem bjóöast í RS,
Reglubundnum sparnaði Landsbankans
Landsbankinn óskar landsmönnum vaxandi gæfu
og góös gengis á árinu 1993.
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna