Tíminn - 23.01.1993, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Laugardagur 23. janúar 1993
Jón Helgason, ritstjóri Tímans,
var einnig kominn snemma á vett-
vang. Hann sagði m.a.:
„Við ókum Búastaðabrautina,
staðnæmdumst í nýja hverfinú í
austurbænum. Vikurhríðin duridi
á bílnum linnulaust, og þegar við
stigum út, skullu vikurmolarnir,
hinir stærstu álíka og fingur-
kögglar, á okkur. Vikurinn sat í
hári okkar, þegar við forðuðum
okkur inn í bílinn undan hríðinni.
Um allar götur var lag af vikri og
ösku, og enn bættist við, því að
eldarnir virtust færast í aukana þá
stund, sem við vorum þarna...“
Á forsíðum dagblaðanna fyrir 20
árum mátti lesa:
ELDGOS í HEIMAEY — 100
metra sprunga opnaðist. Hraun-
flóðið rann í sjó fram. Byrjað var
að flytja íbúana í burtu síðastliðna
nótt.
VESTMANNAEYINGAR URÐU AÐ
YFIRGEFA HEIMABÆINN —
vöknuðu af værum blundi við að
eldgos var hafið rétt við austustu
íbúðahverfi bæjarins.
GJÓSANDI GJÁ UM ÞVERA
HEIMAEY — Jarðeldar ógna
byggð í Vestmannaeyjum.
Morgunblöðin komu með síðdeg-
isútgáfur á göturnar þar sem nýj-
ustu fréttirnar af gosinu voru
fluttar. Einnig dreif að fjölda er-
lendra blaðamanna og eldgosið
varð aðalfréttaefni blaða, útvarps
og sjónvarps, sérstaklega á Norð-
urlöndunum. í sænskum blöðum
VAGNHÖFÐAm 112 REYKJAVÍK SÍMI686075
var það fullyrt að Heimaey væri að
sökkva í sæ og í danska útvarpinu
var sagt að Helgafell hefði sprung-
ið í loft upp.
Var hægt að segja fyrir
um gosið?
Tíminn velti fyrir sér daginn eftir
gosið hvort ekki hefði verið hægt að
segja fyrir um gosið á Heimaey. Talið
var að Helgafell væri útdautt eldfjall,
en jarðeldurinn hafði minnt ræki-
lega á sig 10 árum áður á Vest-
mannaeyjasvæðinu, í Surtseyjargos-
inu 1963-1967. Eldgosið á Heimaey
kom svo að segja án nokkurs fyrir-
vara, en eins og áður sagði höfðu
Eyjamenn orðið varir þriggja jarð-
skjálfta áður en gaus. í Tímanum
hljóðaði fréttin á þessa leið:
„Ekki er mönnum grunlaust um að
hægt hefði verið að segja fyrir um
gosið í Heimaey, ef reynsla hefði ver-
ið komin á mæla, sem eru á tveimur
stöðum á Suðurlandi, og eru svo ná-
kvæmir að þeir segja til um minnstu
jarðhræringar og mæla fjarlægðina
mjög nákvæmlega. Sá galli er á
þessu að mælarnir eru aðeins tveir
og koma því í hverju tilfelli tveir
staðir til greina sem upptökustaðir.
Ef þriðji mælirinn bættist í hópinn,
gæti hann veitt fullnaðarstaðfest-
ingu á upptökustað jarðskjálftanna."
Á meginlandinu var Almannavarna-
nefnd ríkisins kölluð saman og hún
hafði aldrei fengist við nokkuð þessu
líkt. Stjórnmálaforingjar snéru bök-
um saman og forsetilslands, biskup
íslands og forsætisráðherra ávörp-
uðu þjóðina og hvöttu landsmenn til
að standa saman og styðja við bakið á
flóttafólkinu frá Eyjum. í Ieiðurum
dagblaðanna var sagt að náttúru-
hamfarirnar á Heimaey væru þjóðar-
áfall. Tíminn segir í leiðara 23. janú-
ar: „Hér er um stórkostlegt áfall
þjóðarinnar allrar að ræða, þótt
Vestmannaeyingar eigi auðvitað um
sárast að binda. Vestmannaeyjar hafa
verið stærsta og öflugasta verstöð
landsins og í fyrra var þar landað
17% af heildaraflanum og gert var
ráð fynr að landa þar um þriðjungi
loðnuaflans, sem svo miklar vonir
voru bundnar við.“
Almannavarnanefnd í samráði við
Rauða krossinn skipulagði fyrst
flutninga frá Þorlákshöfn til Reykja-
víkur þar sem notaðir voru strætis-
vagnar úr Reykjavík. Tekið var á móti
fólkinu í skólum Reykjavíkur. Ákveð-
ið var að skrá alla þessa nýju íbúa í
Reykjavík og var það mikil vinna, en
á miðvikudagsmorgun, 24. janúar,
bauðst IBM-fyrirtækið til að setja all-
ar upplýsingar, sem voru fyrir hendi,
í skýrsluvélar. Þarna skapaðist
grundvöllur fyrir skipulegri vinnu
við hjálparstarfið og er þetta bara
eitt lítið dæmi um þá fórnfýsi og þá
hjálpsemi sem unnin var endur-
gjaldslaust. Þegar á reyndi, stóðu
landsmenn saman.
Björgun verðmæta
í Eyjum hófst síðan skipulagt björg-
unarstarf og tekið að huga að björg-
un verðmæta. 1345 íbúðarhús voru
þar í gosinu og talið að um 40 til 50
hús, austast á eyjunni, væru í hvað
mestri hættu. Einnig voru gerðar
ráðstafanir til að bjarga afurðum úr
frystihúsunum, þótt það væru smá-
munir saman borið við verðmæti
fasteigna í bænum og innbús fólks.
Einhverju var bjargað úr húsunum á
Kirkjubæ, en margir misstu mikið,
því mörg hús með innbúi fóru undir
hraun. Margir Eyjamenn vildu kom-
ast aftur út í Eyjar til að bjarga bú-
slóð sinni. en fengu ekki fararleyfi.
Guðjón Ármann Eyjólfsson segir
m.a. í bók sinni:
„Við hittumst nokkrir Vestmanna-
eyingar niðri í bæ á þriðjudeginum
og töldum sjálfsagt, að við, sem ætt-
um hús í næsta nágrenni eldstöðv-
anna, fengjum far með öðru hvoru
skipanna.
Það var nú eitthvað annað, þegar á
reyndi. Við landgöngubrúna á Hofs-
jökli vantaði aðeins brugðna byss-
ustingi til að varna okkur uppgöngu.
Enginn úr frystihúsaliöinu kom okk-
ur til hjálpar. Þetta áttum við erfitt
með að skilja. Hvers vegna fengu
menn að fara út í Eyjar til að bjarga
fiskinum sínum, en við máttum ekki
fara til að bjarga aleigu okkar og
húsmunum?"
Þessu sætti Guðjón Ármann ekki og
fór og talaði við skipstjórann á
strandferðaskipinu Heklu þar sem
hann fékk að fara um borð. „Skiln-
ingi skipstjórans á Heklu eigum við
fjölmargir Eyjamenn það að þakka,
URVALS ÞORRAMATUR
Á FRÁBÆRU VERÐI
Fyrir öll tilefni.
Þorrahlaðborðið hentar hvort sem er í veisluna heima, samkvæmi starfs-
hópa og félaga, eða sem tilbreyting frá hversdagslegum mat.
Fullkomin þorraveisla.
Svona er samsetning hlaðborðsins: Hákarl, harðfiskur, lundabaggar,
bringukollar, hrútspungar, blóðmör, lifrarpylsa, sviðasulta súr og ný, ný
svið, heitt saltkjöt, maríneruð síld, hangikjöt, rófustappa, uppstúf
ur), grænmetissalat, smjör, rúgbrauð, flatbrauð, kartöflur,
kartöflumús, 2 síldarréttir og pottréttur ásamt meðlæti.
Aðeins fyrsta flokks hráefni tryggir bestu gæðin.
HÖFÐAKAFFI
Hafðu samband í síma 686075 og fáðu nánarí upplýsingar.
Mikiö hraun rann yfir byggð I Eyjum
og hús stóöu í björtu báli áöur en
hrauniö náði þeim. Hrauniö hefur náö
húsinu í forgrunni og er I þann veginn
aöýtaþví af grunni.
að við gátum næstu daga bjargað
miklu af búslóð okkar og ýmsum
persónulegum hlutum, sem erfitt er
að bæta.“
Þessa fyrstu daga gekk björgunar-
starfið frekar hægt vegna manneklu,
en þegar komst betra skipulag á það
og fleiri bættust við, gekk það betur.
Til eru margar lýsingar á því hvern-
ig búslóðaflutningarnir gengu fyrir
sig. Margir lögðu sig beinlínis í lífs-
hættu og margar búslóðir fóru mjög
illa í flutningunum, enda mörgum
bjargað á síðustu stundu og þeim
staflað á vörubílana sem voru óvarð-
ir fyrir glóandi gjall- og vikurstein-
um.
Þorsteinn Þ. Víglundsson, fýrrver-
andi sparisjóðsstjóri, lýsir í riti sínu
Blik, frá 1973, þegar hann fór aftur
til Eyja með v/s Heklu að kvöldi 23.
janúar, til að ná í „gögn og gæði“
sem þurfti að nota til að reka Spari-
sjóðinn í Reykjavík. Hann segir svo
frá:
„Tvennt létum við þó ekki í bifreið-
arnar af eigum Sparisjóðsins. Það
var sjóðurinn, rúmar tvær milljónir,
og víxlabirgðirnar, sem námu meira
en sjötíu og þrem milljónum króna.
Sjóðinn lét gjaldkerinn í járnkassa
og hann síðan í pappakassa, sem var
vandlega krossbundinn. Kassa þenn-
an skyldi hann síðan aldrei við sig
skilja fyrr en á áfangastað — í Seðla-
bankahúsinu í Reykjavík.
Víxlabirgðirnar, andvirði 73 millj.
og vel það, létum við í traustan
pappakassa fremur ósjálegan, svo að
engu var þar eftir að sækjast! Enda
áttum við ekki kost á öðru íláti betur
við hæfi. Kassann krossbundum við
vandlega. Síðan fól ég sjálfum mér
varðveislu hans.“
Þorsteinn fór síðan til Reykjavíkur
og skilaði þessu í Seðlabankann.
íbúðarhús í björtu báli
En þar sem Þorsteinn hafði miklar
áhyggjur af húsi þeirra hjóna, Goða-
steini, fór hann aftur út í Eyjar. í
húsinu voru mikil verðmæti. M.a.
átti Vestmannaeyjabær þar 34 lista-
verk eftir Jóhannes Kjarval listmál-
ara og þarna voru líka geymd ýmis
önnur söfn, svo sem bóka- og skjala-
safn Byggðasafnsins, ómetanlegar
sögulegar heimildir og allt bókasafn
Þorsteins, sem var mjög myndarlegt.
Eftir að dómsmálaráðherra hafði
fengið leyfi fyrir Þorstein, fór hann
til Vestmannaeyja og hóf björgunar-
aðgerðir sínar. Svo segir Þorsteinn:
„Um kvöldið og nóttina sá ég íbúðar-
hús vina minna og kunningja standa
í björtu báli austan við Goðastein og
suðaustur af honum. Glóandi gjall-
eða vikursteinar runnu viðstöðu-
laust gegnum þök húsanna og
kveiktu í þeim. Þakið á Goðasteini er
lagt báruðum asbestplötum. Á styrk-
leika þeirra og eiginleika gegn gló-
andi steinregninu trúði ég og treysti
þeim til að verja líf mitt og Iimi.“
Eftir mikla raun tókst Þorsteini
með góðra manna hjálp að bjarga
flestum verðmætum úr Goðasteini.
En það voru ekki allir jafn heppnir
og Þorsteinn. Hraðinn við flutning-
ana var mikill og mikið skemmdist.
Ástandið batnaði þó mikið þegar
gámarnir komu til sögunnar. Reynir
Guðsteinsson, skólastjóri Barnaskól-
ans, tók að sér að skipuleggja flutn-
ingadeild.
Árni Gunnarsson fréttamaður segir
í bók sinni: „Oft var það svo að eig-
endur húsa tvístigu lengi áður en
þeir gátu tekið ákvörðun um að flytja
búslóð sína í burtu. Þeir vildu helst
ekki trúa því, að það væri nauðsyn-
legt, og í nokkrum tilvikum hófust
flutningarnir ekki fyrr en á síðustu
stundu. Rigndi þá gjalli yfir húsin,
eða hraunið var komið að húsvegg.
Þegar líða tók á fýrsta daginn lengd-
ist gossprungan til norð-austurs og
út í sjó. Þar risu upp tvær gjalldyngj-
ur. Allt í kring kraumaði og sauð og
mikinn gufustrók lagði til himins.
Þá var kominn rigningarsuddi og
gosmökkurinn rann saman við regn-
sortann... Hraunflygsurnar héldu