Tíminn - 23.01.1993, Blaðsíða 23

Laugardagur 23. janúar 1993
Tíminn 23
Mánudaginn 25. janúar verður bor-
inn til hinstu hvílu Hjörtur Hjartar,
fyrrverandi framkvæmdastjóri, sem
iést á Landspítalanum þann 14. þ.m.
eftir löng og ströng veikindi.
Mín fyrstu kynni af Hirti voru í maí-
mánuði 1966 er ég sótti um starf hjá
Skipadeild Sambandsins, en Hjörtur
var þar framkvæmdastjóri og hafði
verið það frá stofnun deildarinnar ár-
ið 1952. Ég minnist þess hve spum-
ingar hans um mína hagi voru stutt-
ar, hnitmiðaðar og afgerandi, án
hroka eða hnýsni, en vörðuðu þó allt
það er um var að ræða. Engar vífi-
lengjur, en strax komist að kjama
málsins.
Upp úr því hóf ég störf hjá Skipa-
deildinni undir handleiðslu Hjartar
og naut hennar þar til hann lét af
störfum í lok árs 1976.
Ég kynntist Hirti sem mjög ábyrgum
stjómanda, sem gjörþekkti flestalla
þætti kaupskipaútgerðarinnar. Hann
gerði miklar kröfur til starfsfólks,
stundum svo miklar að fólki þótti nóg
um, en ætíð mestar til sjálfs sín.
Út á við fór af honum það orð að
hann væri harður í hom að taka og á
viðskipta- og samningasviðinu var
hann fastur fyrir og fylginn sér, þegar
á því þurfti að halda. Margir höfðu á
orði að á þeim vettvangi vildu þeir síst
mæta Hirti, ekki síst þar sem hann
þekkti alla þætti mála og spilaði út
réttum spilum á réttum tíma. Innan
fyrirtækis síns reyndist hann hins
vegar stjómandi sem ætíð var fús að
leiðbeina þeim sem minna kunnu í
fræðunum eða að skera úr um að-
gerðir eða ákvarðanir sem menn vom
ekki á einu máli um hvemig skyldi
haga. Hann stóð sem klettur að baki
starfsmanna ef eitthvað bjátaði á, og
þar áttu þeir hauk í homi svo umtalað
var.
Ég mun ætíð minnast atvíks er upp
kom er undirritaður hafði staðið fast
á meiningu gagnvart forsvarsmanni
ákveðins fyrirtækis hér í borg, sem
var gagnstæðrar skoðunar. Endaði
það með því að þessi ágæti forstjóri
jós úr skálum reiðinnar og skellti svo
á mig símanum. Stuttu síðar biður
Hjörtur mig að tala við sig og segir
mér að viðkomandi forstjóri hafi rétt í
því verið að klaga mig. Útskýrir Hjört-
ur málið í smáatriðum og varð undir-
rituðum þá ljóst að tvær hliðar væru
á málinu og mín hlið væri veikari. Bjó
ég mig nú undir ádrepu af hendi
Hjartar. En Hjörtur hugsar sig aðeins
um og spyr svo hvort ég hafi staðið
fast á meiningu minni, sem ég játaði.
Þá segir Hjörtur: lrJa, þá er ekki annað
að gera en að keyra það áfram,“ tók
málið að sér og hafði það í gegn. Þetta
sýnir hve vel Hjörtur stóð að baki
starfsmanna sinna og átti það bæði
við í starfi sem og við persónulegar
aðstæður.
Hjörtur var ekki gefinn fyrir „slugs
og slen“ í starfi og ennþá síður óreglu,
og tel ég að fyrirtækið búi enn að
þeirri festu sem hann skóp í Skipa-
deildinni á starfsárum sínum þar.
Hann var mikill vinnuþjarkur og ef á
þurfti að halda vann hann sólarhring-
um saman án hvíldar. Hann ætlaðist
til þess sama af starfsfólki sínu, ef
nauðsyn bar til, en hann gleymdi ekki
slíkum atvikum og umbunaði sfnu
fólki fyrir.
Þegar amstur dagsins var að baki,
gat Hjörtur verið hrókur alls fagnaðar
og var ekki síður áhugavert að kynn-
ast þeirri hlið hans. Ég minnist sér-
staklega þess er ég og fjölskylda mín
hittum Hjört og Guðrúnu á sólbjartri
Ítalíuströnd árið 1979. Þá eitt síðdegi
buðu þau hjónin okkur upp á mikla
jarðarberjaveislu. Þessa stuttu
ánægjustund hændust böm okkar
svo að þeim hjónum að mörg næstu
árin kölluðu þau Hjört og Guðrúnu
ekki annað en afa og ömmu. Hjarta-
hlýjan rataði þama beint í bamssál-
ina.
Að öllum öðrum ólöstuðum er
Hjörtur frumkvöðull og uppbyggj-
andi kaupskipaútgerðar samvinnu-
manna, Skipadeildar Sambandsins,
annarrar stærstu kaupskipaútgerðar
landsmanna. Hann lagði allan sinn
metnað og kraft í að byggja upp félag-
ið og uppgangur þess var mikill þann
tíma er hann stýrði því. Fyrir hans til-
stilli skapaðist valkostur fyrir lands-
menn í flutningum til og frá landinu,
sem varir enn þann dag í dag.
Hjörtur Hjartar var minn lærifaðir í
kaupskipaútgerð og ég tel mig öðrum
heppnari að fá að alast upp í oft hörð-
um heimi viðskiptanna undir hand-
leiðslu þess afburða- og öðlings-
manns sem Hjörtur var. Slíkir þyrftu
að vera fleiri.
Hann helgaði alla sína starfskrafta
starfi samvinnuhreyfingarinnar á ís-
landi. Því miður gat hann ekki notið
ævikvöldsins svo sem hann hefði átt
skilið, vegna alvarlegs sjúkdóms.
Naut hann í veikindum sínum um-
önnunar og styrks bama sinna, en þó
mest Guðrúnar konu sinnar, sem sýnt
hefur aðdáunarverðan styrk og æðru-
leysi við þessar erfiðu aðstæður. Hef-
ur Hjörtur efalaust kosið að þessi tími
hefði verið öðruvísi og þau Guðrún
gætu betur notið samfylgdarinnar í
Iokin. Frístundir þeirra saman hafa
efalaust oft verið fáar í annasömu
starfi þess áhugasama athafnamanns
sem Hjörtur var.
Ég þakka Hirti ánægjuríka samfylgd
og færi Guðrúnu, börnum þeirra
hjóna og öðrum ættingjum mínar
dýpstu samúðarkveðjur.
Ómar HI. Jóhannsson
Hetjulegri baráttu er lokið. Erfið
glíma við illskæðan og ólæknandi
sjúkdóm stóð hátt í annan tug ára.
Kjarkurinn og viljinn, seiglan og út-
haldið komu kannski aldrei betur
fram en á þessum langa lokakafla æv-
innar. Röddin var brostin en hugur-
inn heill. Viljinn bar lífsneistann
áfram ár af ári, þótt orkan væri löngu
þrotin.
Á blómaskeiði ævinnar gerðu þessir
eiginleikar Hjört Hjartar að einum
fremsta athafnamanni landsins. Ekki
til að auðga sjálfan sig, heldur til að
efla hreyfingu fólksins, fyrirtæki sam-
vinnumanna vítt og breitt um landið,
á flestum sviðum atvinnulífsins.
Þær lifðu lengi fyrir vestan sögumar
af Hirti frænda, þegar hann kom nán-
ast beint frá prófborðinu í skóla Jón-
asar og tók við starfi kaupfélagsstjór-
ans á Flateyri. Gamla verslunarhúsið
varð baráttuvöllur hins unga manns,
sem reyndar var ekki nema tvítugur
og því vissulega spuming hvort hann
hefði lögaldur til að fara með prókúr-
una.
Forystumenn samvinnuhreyfingar-
innar höfðu mikla trú á þessum efnis-
manni, enda átti hann eftir að vera í
aldarfjórðung í fremstu röð stjóm-
enda Sambandsins, einmitt á því
skeiði þegar veldi þessarar miklu
samsteypu var hvað mest í íslensku
þjóðfélagi.
Við lok síðari heimsstyrjaldarinnar
var Hirti falið að stýra Kaupfélagi
Siglufjarðar og uppgangstími sfidar-
áranna átti vel við skaplyndi hans og
orku. Hann fékkst jafnvel við tækni-
nýjungar í sfidarsöltun og hlaut
löngu síðar fyrir það hugvit sérstaka
heiðursviðurkenningu. Hugmyndin
hafði þá fært sfidarsaltendum, fyrir-
tækjum og starfsfólki, ærinn auð í
hagræðingu og tekjuauka. Sjálfur
hlaut Hjörtur hins vegar, eins og oft
síðar, aðeins ánægjuna af sköpuninni
sjálfri, gleðina við að gera eitthvað
nýtt, sjá framfarir og hagsæld byggð-
arlaganna og styrkja búskap landsins
alls.
Það er meðal fyrstu minninga minna
um Hjört frænda minn, að ganga með
honum um götur og bryggjur í Siglu-
firði, pottormur í heimsókn með afa
og ömmu, og skynja kraftinn og kæt-
ina þegar Hjörtur sýndi systursynin-
um unga ríki sitt í Siglufirði. Það var
kannski logi frá þessari bemskuheim-
sókn til Siglufjarðar og virðingarvott-
ur við framtakssemi og sóknarhug í
Hirti sem hvatti mig til þess, um
fjömtíu ámm síðar, að koma frysti-
húsinu, togaraútgerðinni og rækju-
vinnslunni í hendur heimamanna.
Eftir glæsilegan feril á Flateyri og
Siglufirði var Hirti falið, aðeins 35 ára
að aldri, að taka við framkvæmda-
stjórastarfi Skipadeildar Sambandsins
og var hann upp frá því í aldarfjórð-
ung í fremstu forystusveit stjómenda
Sambandsins. Hjörtur gerði Skipa-
deildina að stórveldi í íslenskum sigl-
ingum, festi kaup á stærsta skipi sem
íslendingar hafa eignast, olíuskipi,
kórónu íslenska flotans. Pólitískur
fjandskapur, öfund og skammsýni
Viðreisnarstjómarinnar komu hins
vegar í veg fyrir að hið íslenska stór-
skip fengi að flytja olíu til landsins og
því glataði þjóðin þessum glæsilega
farkosti.
Trúnaðarstörfin hlóðust á Hjört.
Hann var í bankaráði Samvinnubank-
ans, stjómarformaður í Olíufélaginu,
aðalsamningamaður Vinnumálasam-
bandsins um kaup og kjör, bar ábyrgð
á hótelrekstri í Bifröst þegar þar
skartaði glæsilegasta sumarhótel ís-
lendinga. Listinn yfir trúnaðarstörfin
er langur og sporin bæði mörg og
djúp í atvinnusögu þjóðarinnar. Sam-
bandið var á þessum áratugum stór-
veldi í íslensku efnahagslífi og Hjört-
ur var í hópi þriggja manna sem
mestu réðu um ákvarðanir allar og
stefnumótun.
Þegar sagnfræðingar framtíðarinnar
fara að skýra blómaskeið Sambands-
ins og hin risavöxnu umsvif þess í ís-
landssögu þessarar aldar, þá verður
kaflinn um þátt Hjartar fjölbreyttur,
langur og mikill að vöxtum.
Ungur að ámm fylgdist ég með þess-
um umsvifamikla frænda mínum, því
að heimili Hjartar var í reynd líka
vettvangur starfsins. Kvöld, nætur og
helgar var hann í beinu sambandi við
skipstjórana, sem vom á siglingu um
heimsins höf eða í erfiðleikum í fjar-
lægum höfnum. Heimilið á Lynghag-
anum var oft eins og stýrishús á
miklu athafnaskipi og húsbóndinn
lagði sig allan í starfið, enda árangur-
inn oft á tíðum glæsilegur. Þó var tími
fyrir okkur krakkana: Hjörtur hlýr og
ráðagóður, stundum að vísu nokkuð
strangur og ákveðinn. Við frænd-
systkinin bámm óttablandna virð-
ingu fyrir þessum mikla krafti. Það
var sérstakur hátíðartónn í röddinni,
þegar smáfólkið í fjölskyldunni talaði
um Hjört frænda.
Síðar á ævinni kynntist ég mörgum
samstarfsmönnum Hjartar og skynj-
aði þá virðingu og vináttu, sem hann
naut hjá félögum sínum í forystu
Sambandsins, fann valdið sem mál-
flutningur hans á aðalfundum Sam-
bandsins bar með sér. Ég held að á
Ótrúlegt en satt, Gunnar Leósson,
pípulagningameistari í Bolungarvík,
er sextugur.
Pabbi fæddist á Höfðaströnd í
Gmnnavíkurhreppi 26. janúar 1933.
Foreldrar hans em Leó Jónsson sem
búsettur er á Siglufirði, og Soffía
Júlíana Bæringsdóttir sem nú er lát-
in. Gunnar ólst upp hjá afa sínum og
ömmu, þeim Bæringi Einarssyni og
Vagnfríði Vagnsdóttur. Hann hefur
lengst af búið í Bolungarvík en 12
ára flutti hann með afa sínum og
ömmu frá Höfðaströnd út í Skálavík
þar sem þau bjuggu í um tvö ár.
Pabbi á tvær hálfsystur, þær Ásdísi
Svövu Hrólfsdóttur, búsetta í Bol-
ungarvík, og Minný Leósdóttur sem
býr á Sauðárkróki. Auk þess átti
hann hálfbróður, Vagn Margeir
Hrólfsson, sjómann úr Bolungarvík,
sem lést í sjóslysi í desember 1990.
Pabbi hefur unnið mörg og ólík
störf um dagana. Rétt upp úr ferm-
ingu fékk hann því framgengt að
fara á sjó og stundaði sjóinn í nokk-
ur ár. Hann fór síðan til Reykjavíkur
í ævintýraleit og lenti inn á sauma-
stofu að læra klæðskeraiðn. En það
átti ekki fýrir honum að liggja að
sníða jakka og buxur á landann. Því
næst dreif hann sig í að læra pípu-
lagnir og vann þá um tíma á Kefla-
víkurflugvelli.
Verklega hluta námsins tók pabbi í
Reykjavík en þann bóklega á ísafirði.
Þar datt hann í lukkupottinn því þar
kynntist hann Guggu, Guðbjörgu
Stefánsdóttur frá Horni. Að námi
loknu setjast þau að í Bolungarvík
og eignast börn og buru. Á Bolung-
arvík hefur pabbi síðan starfað að
pípulögnum og fyrr á árum vann
hann auk þess í lögreglunni og lagði
þar með sitt af mörkum til að halda
uppi lögum og reglu á staðnum.
Enda er réttlætiskennd og sam-
viskusemi eitt af aðalsmerkjum í fari
engan sé hallað, þó.tt fullyrt sé að
ásamt Vilhjálmi Þór og Erlendi Ein-
arssyni hafi Hjörtur Hjartar verið
áhrifamesti leiðtogi Sambandsins á
árunum 1950-1975.
Þegar Hjörtur lét af störfum fram-
kvæmdastjóra Skipadeildar, undruð-
ust margir hve snemma hann hætti,
enda ekki orðinn sextugur að aldri og
virtist í fullu fjöri. Þá þegar var sjúk-
dómurinn búinn að knýja dyra, þótt
ekki væri unnt að greina eðli hans í
fyrstu. Hjörtur fann að þrótturinn var
ekki eins mikill, eldurinn íbrjósti log-
aði ekki eins glatt og áður. Það hæfði
ekki skaplyndi hans að standa í
brúnni, ef krafturinn var smátt og
smátt að þverra.
Hjörtur gekk ekki lengur til daglegra
starfa, en gegndi í nokkur ár ýmsum
trúnaðarstörfum. í stofunni heima á
Lynghaga settist hann við skrifborðið
og reit fjölda blaðagreina til sóknar og
vamar fyrir málstað samvinnuhreyf-
ingarinnar. Þessar greinar birtust
undir dulnefni í Tímanum á árunum
1977-1982 og voru heilsteyptasta til-
raun á síðari áratugum til að færa
fram hugmyndir, stefnugrundvöll,
verkefni og lífssýn samvinnumanna.
Þær sýndu að athafnamaðurinn bjó
yfir einstæðum hæfileikum til rit-
starfa og málflutnings, hefði ekki síð-
ur sómt sér vel á ritstjórastóli Tímans
eða í sölum Alþingis en í stjómarher-
bergjum Sambandsins.
Hún var viðburðarík ævi drengsins
frá Þingeyri, sem byrjaði unglingur í
Kaupfélaginu, fór síðan í skólann til
Jónasar, gerðist kaupfélagsstjóri á
Flateyri og Siglufirði, síðan forstjóri
Skipadeildar og helsti áhrifamaður
Sambandsins og lauk ferlinum með
hugmyndalegu varnarriti og sóknar-
bók samvinnuhreyfingarinnar. ,Á líð-
andi stund — Nokkur rök samvinnu-
manna 1977-1982“, var heiti greina-
safnsins úr Tímanum, sem gefið var
út í sérstakri bók árið 1984, og þá
kom Hjörtur fram á völlinn sem höf-
undurinn á bak við dulnefnið. Það rit
stendur enn sem helsta hugmyndarit
60 ára á þriðjudag:
hans. Á meðan á Reykjavíkurdvöl-
inni stóð eignaðist pabbi sitt fyrsta
barn, Fannýju, en síðan fylgdu fjög-
ur í kjölfarið með Guðbjörgu, þ.e.
Hafþór, Jóhanna Sóley, Bæring
Freyr og Elín. Nú eru barnabörnin
orðin átta talsins og þar af tveir
í ÁRNAD HEILLfl 1
V.____________________________/
nafnar. Hugðarefni pabba eru mörg
og mismunandi. Fyrr á árum starf-
aði hann að bæjarmálefnum og var
virkur í Slysavarnasveitinni Ernir í
Bolungarvík en hin síðari ár hefur
Skálavík átt hug hans allan. Það er
stutt í sveitamanninn í honum og
hvergi unir hann sér betur en við að
byggja upp og dytta að bústöðunum
sínum í Skálavík.
Ferðamenn geta nýtt sér aðstöðuna
í Skálavík enda er eitt af því
skemmtilegasta sem pabbi gerir að
spjalla við fólk um allt milli himins
og jarðar svo sem landsmálin, gamla
daga og búskaparhætti. Hann hefur
sínar meiningar á hlutunum, er orð-
heppinn, en alltaf er stutt í hlátur-
íslenskra samvinnumanna á síðari
hluta tuttugustu aldar.
Skólagangar. var ekki löng, að loknu
skyldunámi bara vetumir tveir í
kennslustofum Samvinnuskólans. En
mannkostir og einstæð greind gerðu
Hjört að forystumanni í íslensku
þjóðlífi. Hann gekk ungur í sveit sam-
vinnumanna og helgaði líf sitt hug-
sjóninni um hagsmuni fólksins og
lýðræði fjöldans á bak við umfang fyr-
irtækjanna. Hann var stórhuga arf-
taki fátæku bændanna í Þingeyjar-
sýslum, sem stofnuðu kaupfélögin á
hörðum árum sjálfstæðisbaráttunnar,
og glæsilegur fulltrúi hins besta í fari
samvinnuhreyfingarinnar. Hjörtur
vann málstaðnum allt, hlífði sér
hvergi og færði öðrum árangurinn af
erfiðinu.
Á hinu langa og stranga ævikvöldi, í
harðri baráttu við ólæknandi sjúk-
dóm, stóð Guðrún við hlið Hjartar
eins og klettur í úfnu hafi. Sambúð
þeirra og ást var fagur vitnisburður
um gagnkvæmt traust og virðingu.
Þau voru vinir og félagar í blíðu og
stríðu. í ærið mörg ár heimsótti Guð-
rún daglega sjúkrabeð Hjartar. Hún
var honum gleðigjafi og uppspretta
ánægju á erfiðum tímum. Það lýsti
mikilli ást, umhyggju og vináttu af
aðhlynningu hennar og umönnun.
Nú er hvíldin komin. Minningar um
athafnaskáld, sem fómaði sér í þágu
fólksins sjálfs, lands og þjóðar, og
einnig minningin um góðan dreng og
litríkan frænda munu lifa með okkur
öllum.
Á kveðjustund þakka ég umhyggju
og kærleiksríkan bróðurhug, sem
Hjörtur sýndi móður minni, og vin-
áttuna, sem faðir minn mat mikils.
Þau em að vísu bæði löngu horfin yf-
ir móðuna miklu, en hlýhugurinn
milli Hjartar, Svanhildar og Gríms
hefur orðið mér dýrmætt vegamesti
frá bemskudögum og allt til þessa
kveðjudags.
Ólafur Ragnar Grímsson
inn. Hann á gott með að kynnast
nýju fólki enda hefur hann mikið að
gefa.
í ýmsu hefur pabbi brasað um dag-
ana og ekki farið fáar ferðir hvorki á
sjó né landi, keyrandi eða á vélsleða
um norðanverða Vestfirði. Hann
lætur sig ekki heldur vanta þegar
gamlir sveitungar og skyldulið fjöl-
menna á æskuslóðirnar í Flæðar-
eyri.
Pabba er ýmislegt til lista lagt.
Hann á jafn auðvelt með að sauma
yfirbreiðslur á vélsleða, skera út,
gera upp og endurnýta gamla muni
og gefa þeim nýtt hlutverk, hanna
og smíða nytjahluti og skondnar
viðurkenningar fyrir vini og vanda-
menn. Það síðasta sem hann fékk
áhuga á var að læra að spila á gítar
enda hefur hann gaman af því að
syngja í góðra vina hópi og á gott
með að bregða sér í ýmis gervi og
troða upp á mannamótum.
Fyrir nokkmm árum fékk hann
tækifæri til að setja sig í spor for-
feðranna og leika formann á árabát í
heimildamynd um sjósókn fyrr á
tímum. Alit stússið í kringum
myndatökuna átti vel við hann og
hann féll vel inn í hlutverkið eftir að
hafa safnað skeggi og klæðst voldug-
um skinnstakk. Það er örugglega
ýmislegt sem pabbi á eftir að bar-
dúsa á komandi árum enda er það að
slappa af eða drepa tímann eitt af því
sem hann kann ekki.
Endalaust er hægt að byggja upp og
betrumbæta aðstöðuna í Skálavík og
þar sem áhugamálin eru mörg og
mismunandi er alltaf hægt að finna
sér ný og fjölbreytileg viðfangsefni.
Á þessum tímamótum viljum við
börn, tengdabörn og barnabörn
senda þér okkar bestu óskir um
gæfu og gengi á komandi árum.
Fanný, Hafþór, Jóhanna Sóley,
Bæríng Freyr og Elín
Gunnar Leósson