Tíminn - 24.04.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 24. apríl 1993
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVIHNU OG FELAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvaemdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingasflóri: Steingrfmur Glslason
Skrtfstofur: Lynghálsi 9,110 Reykjavík Sfml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,-
Gmnnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Eldsmatur
Það er ekki nýtt að íslenskar menningarminjar verði eldi að bráð.
Bækur brunnu í Kaupmannahöfn, hús á íslandi og í gærmorgun
fuðruðu bátar Þjóðminjasafnsins upp í Kópavogi. Sagði þjóð-
minjavörður að það væri svartasti dagur í minjavörslu hér á
landi. En gamlir bátar eru víðar til, svo sem í Sjóminjasafninu og
í byggðasöfnum víða um land, sem mörg eru hin merkustu og
flest til orðin fyrir ffamtak heimamanna og ræktarsemi við sögu
og menningu þjóðarinnar.
Bátabruninn leiðir hugann að því hvemig varðveislu minja og
menningarverðmæta er háttað hér á Iandi. Bátamir vom í
geymsluskemmu og við hlið hennar var önnur skemma, sem í
em geymdir munir tilheyrandi tækniminjasafninu og em enn
óbmnnir.
í sjálfu Þjóðminjasafninu við Hringbraut liggja safngripir undir
skemmdum, þar sem sjálf byggingin er hriplek og þarf að verja
miklu fé til viðgerða og viðhalds. Til tals hefiir komið að flytja
safhið í önnur húsakynni og jafnvel að byggja yfir það á nýjan
leik, stærra hús og vandaðra.
Ekki er langt um Iiðið síðan Listasafn íslands var flutt úr húsi
Þjóðminjasafnsins og er nú rekið sem eins konar gallerí fyrir far-
andsýningar, en hið eiginlega listasafn geymt í myrkum kjöllur-
um nýbyggingar við gamalt og gott íshús.
Við þá flutninga batnaði aðstaða Þjóðminjasaftisins nokkuð, en
vegna lélegs ástands byggingarinnar nýtist hún hvergi sem
skyldi.
Enginn ágreiningur er um að Þjóðminjasafn á að vera öflug
stofnun, sem á að sinna hlutverki sínu með reisn. Hlutverkið er
margþætt, en er í höfuðdráttum að rannsaka og varðveita og síð-
ast en ekki síst að kynna og sýna það fjölbreytta safn, sem telst til
menningarminja genginna kynslóða og minnir á búsetu hennar í
landinu við mismunandi skilyrði.
En síðan hús Landsbókasafnsins við Hverfisgötu var reist um
aldamótin er eins og allan stórhug og ffamkvæmdavilja til minja-
vörslu skorti. Kotungshugsunarháttur og viðvarandi væl um fjár-
skort, þegar menningarverðmæti eru annars vegar, einkenna allt
það hálfkák sem er viðhaft þegar munir og menning þjóðarinnar
eru annars vegar.
Hvað varðar minjavörslu, eru það helst nokkur byggðasöfri sem
halda merkinu á lofti. Eljusamir safnarar og ósérhlífriir sjálfboða-
liðar hafa skapað merk söfn, sem eru byggðarlögunum til sóma
og gestum til ánægju, og er sannur menningarauki að starf-
rækslu þeirra.
Það leiðir hugann að því hvort það sé endilega rétt stefina að
safna sem flestum gripum og munum á einn stað, fremur en að
þeir séu varðveittir sem næst þeim stöðum þar sem þeir þjónuðu
sínu hlutverki. Bókabruninn í Kaupmannahöfn og bátabruninn í
fyrradag sýna að það getur verið varasamt að geyma alltof marga
muni undir sama þaki.
Það er óviðunandi í gegndarlausu byggingabruðli, sem einkenn-
ir okkar daga, að þegar reisa skal hús yfir bækur, safngripi og
önnur menningarverðmæti, sem gera íslendinga að þjóð, þá er
skrúfað fyrir öll fjárframlög og samhaldssöm nískan nær yfir-
höndinni.
Vegna veðurlags og forgengilegra byggingarefna er fátt eitt til í
landinu af minjum sem tengjast lífi og starfi þjóðarinnar gegnum
aldimar. Þau fágæti, sem til eru, teljast því þeim mun verðmæt-
ari og brýn ástæða er til að varðveita þau sem besL Það er því hlá-
legt, þegar floti gamalla skipa verður eldsmatur í einu lagi.
Á umbrotatímum er meiri ástæða til en ella að leggja rækt við
sögu og menningu þjóðar, og er Þjóðminjasafnið og starfsemi því
tengd mikilvægur liður í þeirri viðleitni. Harma ber skipabrun-
ann, en hann getur líka orðið hvatning til að hlúa enn betur að
þjóðlegum verðmætum en nú er gert Það er svo margt annað,
sem vel er hægt að spara til að gera vel við okkar eigin sögu.
nokkrum vafa um ágæti þess að
vega og meta hvort verið sé að
fóma meiri hagsmunum fyrir
minni. Þess vegna kemur það jafn-
vel enn meira á óvart að sjálfstæð-
isforystan hafi ekki einu sinni bor-
ið það við að fara út í slfka grund-
vallarútreikninga í Hrafnsmálinu.
E.t.v. gleymdi Jón Baldvin að
benda Davíð á þetta og furðulega
vörn Jóns í málinu fyrir vonlaus-
um málstað Sjálfstæðisflokksins
má kannski skýra með því að hann
sé að bæta fyrir þessa gleymsku
sína. Hver veit? En hitt er víst að
Jón Baldvin hefur lagt stund á
stjómmálafræði í Edinborg og
þekkir því væntanlega eitthvað til
grundvallarhugtakanna í þeim vís-
indum öllum. I því samhengi rifj-
ast það upp fyrir þeim sem þetta
ritar þegar hann sat fyrir mörgum
árum í stjómmálafræðideild kan-
adísks háskóla og ræddi þar m.a.
við menn um „strategísk" fræði,
en það em fræði sem fjalla um
rökræna uppbyggingu öryggis-
mála og herstjómarlistar í heimin-
um. Þá yfirskyggði samband risa-
veldanna flest annað á þessu sviði
og menn útskýrðu alþjóðastjóm-
mál jafnt sem herfræðileg við-
brögð í einstökum heimshlutum
með tilvísan til þess ástands.
„MAD“ á íslandi
Birgir Guðmundsson skrifar
Árni Johnsen, alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins, talaði um það
á Alþingi á dögunum að stjómar-
andstæðingar væm umhverfis-
firrtir. Tilefnið var að hafin hafði
verið umræða um Hrafnsmálið
svokallaða en Ámi taldi slfkt ekki
vera stórmál.
Ámi virðist þó hafa haft ótrúlega
rangt fyrir sér að þessu sinni enda
eðlilegt að niðurstaða hans hafi
mótast meira af óskhyggju en
íhugun. Er nú svo komið að flestir
líta á málið sem hreinan skrípaleik
þar sem hvert atriðið öðm fárán-
legra rekur annað. Það þarf því
umhverfisfirringu á vemlega háu
stigi til að halda því fram að málið
sé bundið við sérkennilegar skoð-
anir nokkurra stjómarandstöðu-
þingmanna.
Hrafnista í þinghúsinu
Ástandið er raunar orðið þannig
að fólk setur sig í sérstakar stell-
ingar þegar Hrafhsmálið ber á
góma, rétt eins og menn setja sig í
stellingar þegar þeir horfa á grín-
þátt í sjónvarpi eða fletta hinum
víðfrægu MAD-blöðum. MAD-blöð
þóttu lengi vel og þykja kannski
enn einhver hugmyndaríkasti
miðill um ólíkindi enda komu
brandaramir þar endalaust á óvart.
Svipað má segja um Hrafnsmálið,
framan af í það minnsta, en upp á
síðkastið hefur hið óvænta raunar
farið að verða nokkuð venjulegt
vegna sífelldra endurtekninga.
Hrafnsfarsinn er raunar ,J1AD“-
legur í öðmm skilningi líka eins
og vikið verður að hér á eftir. Og
vitaskuld gantast almenningur
heilmikið með málið og kallar
þingflokksherbergi sjálfstæðis-
manna Hrafnistu og segir það mik-
ilvægara fyrir pólitíkusa að treysta
á bílaumboð en umboð frá þjóð-
inni.
Einn af athyglisverðari öngum
þessa máls er spumingin um áhrif
þess á Sjálfstæðisflokkinn. Ótal-
margt bendir til að skaði flokksins
sé mikill og að það geti liðið lang-
ur tími þangað til fennt hafi í spill-
ingarsporin og flokkurinn losnað
við ásýnd valdhroka og klíkustarf-
semi. Það er allt að því ótrúlegur
bamaskapur hjá forystu Sjálfstæð-
isflokksins ef hún heldur að pólit-
ískt minni almennings sé svo stutt
í svona málum að það verði flokkn-
um ekki að fótakefli t.d. í næstu
kosningum og fomstunni jafnvel
strax á næsta landsfundi.
Hinn pólitíski fómarkostnaður er
því orðinn vemlegur og fær menn
til að velta fyrir sér dómgreind
þeirra stjórnmálamanna sem að
málinu hafa komið. í það minnsta
hljóta góðir og gegnir sjálfstæðis-
menn að velta því fyrir sér hvort
eðlilegt sé að flokksforystan hætti
völdum og áhrifum flokksins fyrir
mál eins og Hrafnsmálið. Efa-
semdir hljóta að vakna um hug-
myndir helstu forvígismanna
flokksins, einkum þeirra Davíðs og
Ólafs G., um það hvernig þeir skil-
greina flokkshagsmuni og hvort
þeir sjái mun á flokkshagsmunum
og þröngum og jafnvel persónu-
legum hagsmunum vina, vanda-
manna eða einstakra flokksmanna.
Stundum geta þessir hagsmunir
farið saman og stundum ekki. í
Hrafnsmálinu er með áberandi
hætti verið að fóma flokkshags-
munum fyrir aðra og óflokkslegri
hagsmuni.
Þessi fórnfysi á flokkshagsmuni
er ekki síst athyglisverð í Ijósi þess
að formaður Sjálfstæðisflokksins,
og fleiri forystumenn flokksins
raunar líka, hafa vísað í tíma og
ótíma til nýyrðis Jóns Baldvins um
„veruleikafirringu" sem Árni John-
sen hefur raunar stílfært með til-
færingum yfir í „umhverfisfirr-
ingu“. En veruleikafirringin sem
formaður Alþýðuflokksins kallaði
svo og sjálfstæðismönnum hefur
síðan verið tíðrætt um vísaði til
verkfallshugmynda BSRB og
kennara í því árferði sem nú ríkir
og jafnframt til þess að það sem
menn gerðu sér vonir um að ná
fram með slíku verkfalli væri ekki í
nokkru samræmi við þann fómar-
kostnað sem af hlytist.
Jón B. og stjóm-
málafræðin
í þessu samhengi sem sagt virðist
forusta Sjálfstæðisflokksins ekki í
Gereyðingin
Eitt af grundvallaratriðum þess-
ara fræða var kenningin um sveigj-
anleg viðbrögð. Hún kvað á um að
það yrði að vera samræmi milli
pólitísks mikilvægis einhvers
markmiðs og þess hvaða leiðir
væru farnar til að ná því. í sam-
hengi kjamorkuógnarinnar þýddi
þetta t.d. að það þótti ekki trúverð-
ugt af Vesturveldunum að hóta
allsherjar kjamorkustríði og þar
með endalokum hins siðmenntaða
heims sem svari við minni háttar
árekstrum á mörkum austurs og
vesturs. Því var komið á fót mögu-
leika þar sem hægt var að hóta við-
eigandi gagnaðgerðum eftir því
hversu stórkostleg ógnin væri. En
áður en kenningin um sveigjanleg
viðbrögð var tekin upp var einmitt
í gildi áætlun sem byggðist á gjör-
eyðingarhótuninni einni. Sú
kenning gekk undir nafninu
,JLAD“ (Massive Assured
Destruction) eða „gjöreyðingin". í
þeirri áætlun fólst hins vegar ekk-
ert mat á meiri hagsmunum eða
minni og kjamorkuhótun var eina
úrræðið sem fyrir hendi var, sama
þótt hið pólitíska markmið væri
augljóslega ekki virði gjöreyðing-
arinnar. Þess vegna þótti áætlunin
hálfgert brjálæði og skammstöfun-
in ,>1AD“ engin tilviljun.
Öll em þessi fræði nú orðin úrelt
enda heimurinn breyttur. Hins
vegar rifjast þessi sagnfræði óneit-
anlega upp þegar horft er til mats
sjálfstæðisforystunnar á því hvað
séu flokkshagsmunir og hvað ann-
ars konar hagsmunir. Þar virðist
lítið gert með spuminguna um
minni og meiri hagsmuni og eng-
an varðar um fórnarkostnaðinn
eða hvort úrræðin sem beitt er séu
í einhverju samræmi við þau pólit-
ísku markmið sem í húfi eru. í
Hrafnsmálinu er valtað áfram með
sömu gömlu „ég hefvaldið"- stefn-
una og vissulega skilar það þeim
árangri að forystan hefur sitt fram
í bili. Gallinn er hins vegar sá að
gagnvart flokkshagsmunum til
lengri tíma hefur „MAD“-kenning-
in verið valin. Með pólitískri kjam-
orkusprengju er flokksgæðingi út-
veguð staða og Hrafnsmálið verð-
ur þannig, hvað fylgi varðar, að
pólitískri gereyðingastefnu for-
ystumanna Sjálfstæðisflokksins.