Tíminn - 24.04.1993, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Laugardagur 24. apríl 1993
Garðar R. Árnason garðyrkjuráðunautur:
Sjö káltegundir fyrir heimilisgarðinn
Ýmsar káltegundir eru á meðal allra mikilvægustu matjurtanna
hór á landi og má þar til dæmis nefna hvítkál, kínakál, blómkál
og spergilkál. Enn aðrar káltegundir geta gefið skemmtilega til-
breytingu I daglegu mataræði, þó svo að þær séu ekki ræktaö-
ar hér I stórum stíl, til dæmis grænkál, hnúðkál, rauðkál og ró-
sakál. Káltegundirnar eru orkusnauðar og bætiefnaríkar og eru
þvi af mörgum taldar ómissandi í hrásalat dagsins.
Káltegundimar eru af krossblómaætt
og eru margar þeirra plássfrekar. Þær
stórvöxnustu henta því síður þar sem
ræktunarrýmið er takmarkað, til
dæmis í litlum heimilisgarði. í gróður-
húsi má einnig reikna með að plönt-
umar verði blaðmeiri en utandyra.
Þyrfti því bæði að takmarka tegunda-
og plöntufjöldann þar sem ræktunar-
svæðið er takmarkað. Við slíkar að-
stæður mætti mæla með blómkáli,
spergilkáli, kínakáli, grænkáli, hnúð-
káli og/eða sumar- og toppkáli.
Svipaðar uppeldis- og ræktunarregl-
ur gilda fyrir flestar káltegundanna.
Þær eru tiltölulega seinsprottnar að
undanskildu kínakáli, grænkáli og
hnúðkáli og þurfa því gott uppeldi fyr-
ir útplöntun. Sáning beint á vaxtarstað
kemur því ekki til greina, nema hugs-
anlega fyrir hnúðkál og spergilkál.
Algengur sáningartími er um miðjan
apríl og algengur útplöntunartími er
um og uppúr mánaðamótum maí-
júní. Að undanskildu hnúðkáli er
gróðursett tiltölulega djúpt og því
dýpra sem plöntumar em teygðari. Af
kvillum þarf einkum að gæta að kál-
maðki og sniglum, auk rótarhálsfúa í
uppeldi.
1. Hvítkál
Hvítkál er mjög mikið ræktað hér á
landi, enda ná fljótsprottin afbrigði oft-
ast góðum þroska í flestum hémðum
landsins.
Hvítkál þrífst í öllum góðum og ffjó-
sömum, vel framræstum jarðvegi.
Hvítkál er meðal áburðarfrekustu mat-
jurtanna og má oft reikna með um tólf
til fimmtán kílóum af garðáburði á
hundrað fermetra fyrir jarðvinnslu að
vori. Auk þess er gott að gefa plöntun-
um tvisvar til þrisvar dálítinn áburðar-
auka á vaxtartímanum, til dæmis kalk-
saltpétur eða Magna 1. Áburðarþörf
hvítkáls er mest við hausamyndunina,
einkum fyrir köfnunarefni og kalí. Þó
skal varast að gefa of mikið köfnunar-
efni, því þá verður blaðvöxturinn óeðli-
lega mikill, hausamyndunin seinni til,
hausamir lausari í sér og meiri hætta á
að þeir springi. Ef ætlunin er að geyma
kálið í lengri tíma, er mikilvægt að
plöntumar skorti ekki kalí.
Af hvítkáli er til fjöldi afbrigða, mis-
jafnlega fljótsprottin. Sum afbrigðin
eru mjög fljótvaxin, en hafa lítið
geymsluþol. Þau seinvöxnu geymast
Grænkál
að öllu jöfnu þokkalega. Af bráðþroska
afbrigðum (sumarkál) má nefha ,Gold-
en Cross’, .Golden Acre’, .Ladi’, ,Tuc-
ana’, .Ditmarsker Ega’, og fleiri Dit-
marsker-afbrigði. Af seinsprottnari af-
brigðum (haustkál) má nefna .Balbro’
og ,Játunsalgets sommerkál’, svo og
,Castello’ sem er mjög seinsprottið.
Toppkál er smágert hvítkál með frekar
lausvafna, keilulaga hausa. Það er ívið
fljótsprottnara (7-10 dagar) en fljót-
sprottnustu afbrigði sumarkáls. Topp-
kál er ekki nærri eins plássfrekt og
margt annað hvítkál og hentar því vel
þar sem pláss er takmarkað.
Óháð afbrigðum verður að forrækta
plöntumar inni í um fimm til átta vik-
ur við um 10-15“C til að þær nái
þokkalegum þroska.
Vaxtarrými plantna eftir útplöntun
hefúr mikil áhrif á stærð hausanna,
þannig að þeir verða því smærri sem
þrengra er um plöntumar. Þar sem af-
Klnakál
brigðin eru misjafnlega blaðmikil, er
vaxtarrýmið að nokkm háð afbrigðum.
Varla er ráðlegt að planta þéttar en
40x40 cm fyrir sumarkál og 50x45 cm
fyrir haustkál. Toppkál getur staðið
svolítið þéttar eða 30-35x30-35 cm.
Plöntumar em gróðursettar tiltölu-
lega djúpt og því dýpra sem þær em
teygðari til að draga úr hættunni á að
þær velti um koll síðar meir. Við rækt-
un utandyra má flýta fyrir uppsker-
unni með því að breiða plast- eða
akrýldúk yfir plöntumar fyrstu fimm
til sjö vikumar. Gæta verður vel að hit-
anum undir plasti á sólríkum dögum.
2. Rauðkál
Rauðkál telst til höfúðkáls og einn
helsti munurinn á því og hvítkáli er lit-
ur blaðanna, sem er rauður eða blá-
rauður, bæði á ytri og innri blöðum.
Hvltkál
Rauðkál er ræktað eins og hvítkál, en
gerir meiri kröfur til hita og þarf því
góð skilyrði til að skila þokkalegri upp-
skem.
Rauðkál er seinsprottið og þyrfti því
dálítið lengra uppeldi en hvítkál.
Plöntumar em því stærri við gróður-
setningu en almennt gerist og þyrftu
þær því stærri potta, að minnsta kosti
á síðari hluta uppeldistímans, til dæm-
is 10 cm potta. Að lokinni gróðursetn-
ingu þarf að skýla plöntunum, a.m.k.
fyrsta mánuðinn.
3. Grænkál
Grænkál er ein harðgerðasta matjurt
sem ræktuð er hér á landi og getur gef-
ið uppskem í öllum hémðum. Þrátt
fyrir nægjusemi sína er grænkál lítið
ræktað, sem er miður, því það er mjög
bætiefnaríkt, til dæmis af A- og B-vít-
amínum. Grænkál er borðað bæði
hrátt og soðið, til dæmis í jafninga, og
ennfremur má frysta það.
Við góðar aðstæður er hægt að sá
grænkáli beint í beð utandyra. Ömgg-
ara er þó að gefa plöntunum fjögurra
til fimm vikna forræktun inni. Hæfi-
legt vaxtarrými er um 50x35 cm.
Þar sem grænkál myndar ekki hausa,
má nýta blöð þess á hvaða þroskastigi
sem er. Rétt er þó að bíða með að
brjóta af neðstu blöðin þar til plönt-
umar hafa myndað sex til átta blöð.
Blöðin em síðan tekin jafnt og þétt
framá haust og jafnvel vetur, því græn-
kál þolir talsvert frosL
4. Blómkál
Blómkál er einær planta. Áður en hún
blómstrar myndar hún hvíta, kúpta
hausa sem samanstanda af
blómknöppunum og efri hluta blóm-
leggjanna. Blómkál er mjög vinsælt til
matar, bæði hrátt og matreitt á ýmsan
hátt Plöntunum hættir stundum til
að mynda Iitla örverpishausa („tú-
kalla“) löngu áður en blaðvöxtur er
nægilega mikill fyrir eðlilegan vöxt
hausanna. Hér á landi er algengt að
kuldi rétt efdr gróðursetningu valdi
þessu. Ennfremur getur slfid orsakast
af langvarandi hita og þurrkum.
Rótarkerfi blómkáls er gmnnt og
veikbyggt og þrífast plöntumar því
best í hæfilega rakaheldum moldar-
jarðvegi. Sé jarðvegurinn þurr, verður
að vökva, því blómkál er viðkvæmt fyr-
ir molybden- og bórskorti. Við molyb-
denskort verða blöðin vansköpuð,
blaðkan oftast lítil sem engin og
hausamyndun misferst að miklu eða
öllu leyti. Til að koma í veg fyrir skort
mætti bera á 5-20 gr af ammóníum-
eða natríummolybdati á 100 m2, eða
vökva plöntumar með 1-2 gr af fyrr-
nefndum áburði á fermetra fyrir út-
plöntun. Við bórskort verður merg-
hluti stöngulsins brúnleitur og á haus-
ana koma dökkir, slepjaðir blettir. Til
að koma í veg fyrir bórskort mætti gefa
150-250 gr af bóraxi á hundrað fer-
metra. Þar sem blómkálsplöntur fara
auðveldlega yfir í að mynda smáhausa,
fái þær lágan hita fyrstu fiórar til sex
vikumar, þarf að sá til plantna og for-
rækta inni, gjaman við 16-20 gráður í
fiórar til sex vikur. Af afbrigðum fyrir
mjög snemmskoma uppskeru má
nefna .Opaal’, ,Bravo’, Junal’ og
,Linda’ og fyrir seinskomari uppskeru
,White Top’, ,White Rock’, ,Montano’
og .Lateman’. Heppilegt er að vera
með að minnsta kosti tvö mismunandi
afbrigði í ræktun.
Massey-Ferguson
Mest selda dráttarvélin í Vestur-Evr-
ópu. Bjóðum eftirtaldar gerðir:
362x2 62 ha. 390T x 4 92 ha.
362x4 62 ha. 399x4 102 ha.
375x2 70 ha. 3085 x 4 100 ha.
375x4 70 ha. 3115x4 115 ha.
390x2 80 ha. 3125x4 125 ha.
390x4 80 ha. 3065 x 4 85 ha.
GOTT VERÐ OG GREIDSL UKJÖR
Hafíö samband viö sölumenn okkar =
sem veita nánarí upplýsingar.
Ingvar
Helgason hf.
VÉLASALA
Sævarhöföa 2, SIMI 91-674000.
M-F — Óskavél íslenskra bænda.