Tíminn - 24.04.1993, Blaðsíða 14

14Tíminn
Laugardagur 24. aprfl 1993
Magnús Ágústsson ylræktarráðunautur:
Garöurinn
Val á garðstæði getur ráðið
nokkru um hver uppskeran
verður að hausti. Garðar sem
halla í suður eða suðvestur og
eru í nokkuð góðu skjóli veita
betri skilyrði og lengri vaxtar-
tima. Margir teija að einungis sé
hægt að rækta kartöflur í
sendnum jarðvegi en moldar-
jarðvegur í vel framræstu landi
hentar ágætlega þó svo að erflð-
leikar geti komið upp í rigninga-
tíð.
Forspúrun
Nú eru flestir búnir að koma útsæð-
inu í forspírun á bjartan stað (eða und-
ir ljósi við 10-15 gráður f fjórar til sex
vikur). Fjöldi spíra segir til um fjölda
og stærð kartaflna. Lffeðlisfræðiiegur
aldur ræður hér mestu um þannig að
þvf lengur sem forspírun varir þvf
færri og stærri verða kartöflumar og
þeim mun fyrr kemur uppskeran.
Sama gildir um stærðina; smáar kart-
öflur gefa færri spírur en stórar. Æski-
leg stærð útsæðis er talin fjörutíu til
fimmtíu grömm.
Best er að hafa útsæðið f grunnum
rimlakössum úr tré eða plasti. For-
spírun eykur öryggi ræktunarinnar
verulega með því að stytta vaxtartím-
ann en við það næst Ifka að upp koma
betur þroskaðar kartöflur sem þola
betur upptöku og sjúkdóma. heilbrigt
útsæði er mikilvægt ef ræktunin á að
takast vel. Algengir sjúkdómar eru
blöðrukláði en hann getur dregið úr
spírunarhæfni útsæðiskartaflnanna
og gerir kartöflunar lítt fagrar. Blöðru-
kláði veldur einnig þurrrotnun sem
orsakar skemmdir við geymslu. Þeir
sem eiga gott útsæði ættu að halda
uppá það og forðast að kaupa útsæði af
óþekktum uppruna vegna hættunnar
á nýjum sjúkdómum.
Niðursetning og áburðargjöf.
Sett er niður þegar jarðvegurinn er
orðinn sæmilega hlýr (æm.k. 6 gráð-
ur). Dýptin fer eftir jarðvegsgerð.
gefa viðbótaráburð á vaxtartíman-
um en þar er hægt að miða við 2,5
kfló af tilbúnum áburði á hverja 100
fermetra. Ef notaður er búfjáráburð-
ur er mikilvægt að hann sé mork-
inn; annars er hætta á að gulræt-
umarverði greinóttar.
Aðal vaxtartími gulróta er seinni-
partur sumars. Þær bæta mestu við
sig í þyngd á síðustu vikunum og
þess vegna er mikilvægt að leifa
þeim að vaxa eins lengi og veðurfar
leyfir. Ekki er að búast við uppskeru
af ræktun utandyra fyrr en í byrjun
ágúst. -ÁG.
Þannig er sex til átta sm. dýpt hæfileg
í sandgarði en grynnra, fjórir til fimm
sm., í moldarjarðvegi. Algengt bil milli
raða er 60 sm. og milli kartaflna 25-30
sm.
Óhófleg áburðargjöf tíðkast alltof
víða hér á Iandi, jafnt í kartöflurækt
sem annars staðar. Við það rýma gæði
kartaflnanna verulega, þurrefni
minnkar og bragðgæði verða minni.
Of mikið köfnunarefni eykur grasvöxt-
inn svo að plöntumar ná mönnum í
mittishæð en kartöflumar láta á sér
standa. Búfjáráburður hentar kartöfl-
um vel því vaxtartíminn er svo langur
og hluti næringareftianna úr búfjár-
áburðinum þarf nokkum tíma til að
losna og verða nýtanlegur fyrir plönt-
umar. Á hundrað fermetra er talið að
þurfi f moldargarð 2,5 kg. af Blákomi
auk 500 kg. kúamykju eða 300 kg.
sauðatað eða 400 kg hrossatað. í sand-
garð þarf 5 kg. af Blákomi auk sama
skammts af húsdýraáburði og í mold-
argarð. Ef eingöngu er notaður tilbú-
inn áburður fara í hundrað fermetra
11.5 kg. af Blákomi í moldargarð en
13.5 kg. í sandgarð.
IUgresi
Okkar algengasta illgresi er haugarf-
inn. Ef byrjað er snemma að reita arf-
ann verður verkið mun auðveldara og
einungis holl hreyfing sem skerpir
auk þess tengslin milli manns og móð-
ur jarðar. Auðvelt er í þurm veðri að
raka létt yfir garðinn áður en grösin
koma upp en við það koma ný fræ upp
og byrja að spíra auk þess sem spfrandi
fræ og plöntur eyðileggjast. Þannig
má markvisst vinna að fækkun illgres-
isfræja f garðlandinu.
Algengasti illgresiseyðirinn í kart-
öflurækt heitir Afalon. Efninu er úðað
f vatnslausn yfir jarðveginn áður en
grösin eru komin upp. Best er að útlit
sé fyrir þurrviðri næstu stundimar en
gjaman má vera rakt á. Efnið getur
safnast fyrir f garðinum og ætti þvf
ekki að vera regla að úða garðinn held-
ur undantekning ef sami garðurinn er
notaður ár eftir ár. Með reglubundn-
um sáðskiptum er illgresi mun minna
vandamál. Svo er líka með þá sjúk-
dóma sem berast með jarðvegi.
Ræktaðu eigin grænmeti í garðinum:
Gulrætur
Gulrætur, bæöi ferskar og soðnar, eru meðal vinsælustu grænmet-
istegunda. Gulrætur eru bæði bragðgóðar og bráðhollar, enda auö-
ugar af ýmiskonar bætlefnum, sór I lagi af karotíni sem mannslík-
aminn vinnur úr A-vítamín.
Það sem skiptir einna mestu máli
við ræktun gulróta er jarðvegurinn.
Þær þroskast best í léttum jarðvegi
og djúpum, t.a.m. sandborinni
mold, og jafhframt þrífast þær ágæt-
lega f fúnum mýrarjarðvegi. Ekki er
mælt með grýttum jarðvegi eða
mjög þéttum.
Gulrótum er best að sá í raðir með
15-20 sentímetra millibili á milli
raða. Síðan má grisja þær eftir þörf-
um eftir að þær eru komnar með
fyrsta kímblaðið. Best er að hafa 2- 4
sentímetra á milli plantna og árið-
andi að draga ekki grisjunina þvf
það kemur niður á þroska plantn-
anna. Tilgangslaust er að reyna að
gróðursetja aftur plöntur, sem tekn-
ar eru upp við grisjun. Hægt er að
flýta fyrir með því að láta fræin spíra
áður en þeim er sáð. Það er Ld. gert
með því að hafa þau í rökum klút
eða grisju á skuggsælum stað við
stofuhita í nokkra daga. Ekki má
láta fræin fljóta f vatni þvf þá kafna
þau og eyðileggjast.
Gulrætur þurfá mikinn áburð en
heppilegur skammtur af garðáburði
eru 6-9 kfló á hverja 100 fermetra
fyrir jarðvinnslu. Þá þurfa gulrætur
talsvert af bór, eða 150-250 afbóraxi
á sama fermetrafjölda. Gott er að
Bridge
UMSJÓN: BJÖRN ÞORLÁKSSON
Þraiit 12
NORÐUR
AK53
VÁK
♦Á
♦T965432
SUÐUR
AÁDGT94
VGT987
♦KD
*.
Spil dagsins býður upp á
skemmtilega leið sem hlýtur að
leiða til vinnings ef vel er að gáð.
Segjum að spilið komi upp í sveita-
keppni. Suður spilar sex spaða án
þess að andstæðingamir blandi sér
í sagnir og útspilið er Iaufkóngur.
Sagnhafi trompar og kannar leg-
una í trompinu með spaðaásnum
og þá hendir vestur hjarta. Hvem-
ig er hægt að tryggja sér 12 slagi?
Án umhugsunar myndi einhver
taka ás og kóng í hjarta en austur
trompar seinna hjartað og skilar
trompi til baka. Eftir það er ekki
hægt að vinna spilið. Þegar suður
veit eftir annan slag að trompin
liggja illa þá má hann búast við að
hjörtun liggi einnig illa. Það sem
sagnhafi verður að forðast eru stífl-
ur á milli handanna. Þess vegna
spilar hann fjórun sinnum trompi
og hendir tígulásnum í borði f
fjórða spaðann. Síðan hendir hann
hjartaás og kóng niður í tígulslag-
ina tvo og spilar síðan hjarta. Aust-
ur getur drepið á drottningu en
það verður eini slagur vamarinnar.
Allt spilið:
NORÐUR
♦ K53
V ÁK
♦ Á
♦ T965432
VESTUR AUSTUR
♦ Á83 ♦ DT752
V G652 V T983
♦ KDGT9 ♦ 7
♦ G ♦ T83
SUÐUR
4 ÁDGT94
V GT987
♦ KD
♦ -
í mars-hefti breska mánaðarrits-
ins BRIDGE er lesendum gefinn
kostur á að spreyta sig á svk. „Bra-
intwisters" úr Sunday Times tví-
menningnum 1993 sem Guð-
mundur P. Amarson og Þorlákur
Jónsson heimsmeistarar tóku þátt
í og stóðu sig með ágætum. Lítum
á eitt spil.
VESTUR
♦ D84
V DGT43
♦ K73
♦ K9
ASUÐUR
V ÁGT32
4 86
* G86
Þú ert í suður í vörn gegn 3
gröndum dobluðum.
vestur norður austur suður
pass 1* 14
2V pass 2gr. pass
3gr. dobl allir pass
Þú spilar út spaðagosa sem sagn-
hafi drepur á kóng. Austur spilar
hjartaás og meira hjarta sem mak-
ker drepur í þriðju umferð á kóng
og spilar síðan seinni spaðanum
sínum. Hvemig hyggstu verjast?
NORÐUR
♦ KT852
V 93
♦ Á74
♦ Á93
VESTUR AUSTUR
♦ D84 ♦ DG7
V DGT43 V ÁDG76
♦ K73 ♦ D8
♦ K9 * 874
SUÐUR
4 ÁGT32
V 86
♦ G86
♦ 873
Það vom fæstir á hinu sterka móti
sem fundu að skipta í lauf. She-
enah sem var í suður spilaði tígli
og eftir það fékk sagnhafi 10 slagi
eftir áhættusamt dobl Munir Ata-
Ullah.
Guðmundur Páll og Þorlákur
Jónsson sögðu 3 grönd í sama spili
og þar varðist Chagas í norður vel
með því að spila tígulníunni eftir
að hann fór inn á hjartakóng til að
gefa til kynna að þar ætti hann
engar fyrirstöður. Branco, félagi
hans, svaf hins vegar á verðinum
og setti lítinn spaða þegar Þorlákur
spilaði litlu að drottningunni í
borði. Þar með stóð geimið einnig
þar.
Landsliðskeppnir
Helgina 17. til 18. apríl vom
haldnar f Sigtúni 9 landsliðs-
keppnir í flokki yngri spilara og
kvenna.
í kvennaflokki kepptu 16 pör, spil-
aður var Butler tvímenningur, átta
spil milli para alls 120 spil. Sigur-
vegarar í þessari keppni urðu Hjör-
dís Eyþórsdóttir og Ljósbrá Bald-
ursdóttir með 175 stig og unnu sér
þar með landsliðssæti í kvenna-
flokki og keppa á Evrópumóti í
Menton á Frakkladi f júní í sumar.
í öðm sæti lentu Esther Jakobs-
dóttir og Valgerður Kristjónsdóttir
með 85 stig og í þriðja sæti urðu
Stefanfa Skarphéðinsdóttir og
Stefanfa Sigurbjömsdóttir með 78
stig.
I flokki yngri spilara kepptu 10
pör og var einnig notað Butler-
formið þar, sjö spil milli para, tvö-
föld umferð, alls 126 spil. Sigur-
vegaramir þar urðu Sveinn Rúnar
Eiríksson og Hrannar Erlingsson
með 201 stig og unnu þeir sér
landsliðssæti í flokki yngri spilara.
í öðm sæti lentu Halldór Sigurðs-
son og Hlynur T. Magnússon með
65 stig og í þriðja Ragnar T. Jóns-
son og Tryggvi Ingason með 30
stig. Verkefni yngri spilaranna á
þessu ári er Norðurlandamót sem
haldið verður í Árósum í Danmörki
í júní og verður liðið skipað Ólafi
Jónssyni og Steinari Jónssyni ffá
Siglufirði og Sveini R. Eiríkssyni
og Hrannari Erlingssyni.
Nýtt landslið valið
Karl Sigurhjartarson sem hefur
tekið við stöðu landsliðseinvalds af
Birni Eysteinssyni, hefur valið nýtt
landslið í bridge. Helsta verkefni
sveitarinnar verður að fara á Evr-
ópumótið í sumar og ef íslending-
amir lenda í fjómm efstu sætun-
um þar, munu þeir fá kost á að
verja heimsmeistaratitilinn í
haust. Guðlaugur Jóhannsson og
öm Amþórsson verða ekki með en
í þeirra stað koma Bjöm Eysteins-
son og Sævar Þorbjörnsson. Aðrir
spilarar em Jón Baldursson, Aðal-
steinn Jörgensen, Þorlákur Jóns-
son og Guðmundur Páll Amarson
Kartöflumygla
í heimilisgörðum verður fatt um
vamir. Þau lyf sem koma til greina em
í svo stórum einingum að ekki má
gera ráð fyrir almennri notkun. Setja
ætti aðeins niður heilbrigt útsæði og
fjarlægja villigrös úr garðinum. Þeim
sem ætla að úða gegn myglu eða láta
úða garða er ráðlagt að hefjast handa
um miðjan júlf ef talið er útlit fyrir
myglu. Lyfin Dithane og Ridomil em
skráð hér til notkunar á myglu. Dit-
hane er fyrir byggjandi þannig að
myglugróin ná ekki að spfra á meðan
efhið er á blöðunum. Gallinn er hins-
vegar sá að efnið skolast af í rigningu.
Hægt er að auka regnfestu efnisins
með fblöndun viðloðunarefna. Ridom-
il stöðvar að auki framgang sveppsins
en ekki má nota það oftar en tvisvar
sinnum á sumri vegna hættu á að
ónæmi komi upp hjá sveppnum. Fæst-
ir heimilisgarðyrkjumenn munu nota
lyfin og kemur þá til greina að fjar-
lægja grösin um leið og mygla sésL Ef
ræktað er undir akryldúk ætti ekki að
taka dúkinn af öðmvfsi en grösin séu
klippt burt um leið. Að öðmm kosti
má búast við að myglusmit, sem getur
myndast vegna hagstæðra skilyrða
undir dúknum þó svo að mygluskil-
yrði séu ekki undir bemm himni,
breiðist út um leið og dúkurinn er tek-
inn af.
Dúkar
Notkun plast- og trefiadúka hefiir
aukist sfðustu tvo áratugina. Plastdúk-
amir sem notaðir em í kartöflurækt
em ýmist svartir eða glærir. Sá svarti
er helst notaður ef um er að ræða erf-
itt illgresi í landinu svo sem húsapunL
Plastið er þá sett yfir eftir að sett hefur
verið niður og göt gerð fyrir grösin
þegar þau taka að lyfta dúknum. Glæra
plastið hinsvegar er oftast tekið af þeg-
ar hætta fer að verða á að grösin
brenni undir því vegna sólarhita sem
getur orðið býsna mikill.
Akryldúkur er léttur trefiadúkur sem
hefur mtt sér til rúms á sfðustu ámm.
hann er svo léttur að Iftil hætta er á að
hann skemmi grösin þó að hann berj-
ist um í hvassviðri. Því má láta hann
Iiggja fram til uppskerutíma. Nokkuð
hefur verið um að dúkurinn vilji riftia
á saumunum. Ef vel er farið með dúk-
inn og hann geymdur f dimmu má
nota hann tvisvar til þrisvar sinnum.
Afbrigði
Algengustu afbrigðin í ræktun em
rauðar fslenskar, gullauga, premiére,
amazon og helga. Auk þess em tugir
afbrigða til f ræktun hjá einstakling-
um útum allt land. Ég tel að afbrigða-
safnarar ættu að mynda félag því ég
hef orðið þess var að þetta er áhuga-
mál margra auk þess sem greining og
skráning afbrigða gæti verið fróðleg.
Hvert afbrigði hefur nokkuð til sfns
ágætis en flestir reyna að vera með
fljótvaxið afbrigði svo sem premiére
eða amazon og síðan seinvaxnari svo
sem gullauga, helgu eða rauðar. Mat-
gæði kartaflna ráðast mikið af því
hversu þurrefnisríkar þær em en fljót-
sprottin afbrigði em yfirleitt ekki eins
þurrefnisrík og seinvaxnari afbrigði.
Þurrefnið eykst með þroska kartafln-
anna. Því má með þeim ráðum sem
flýta þroska, til dæmis með forspímn,
hafa áhrif á bragð kartaflnanna að
hausti.
Upptaka og geymsia
Þegar að upptöku er komið ber að
hafa í huga að kartöflumar em við-
kvæmar lifandi vemr og ber að með-
höndla þær sem slíkar. Því minna
hnjask sem þær verða fyrir því minna
verður um geymslusjúkdóma og þvf
þroskaðri sem þær em við upptöku þvf
betur þola þær hnjask.
Eftir upptöku á að geyma kartöflum-
ar við fimmtán gráðu hita f tvær vikur
til að græða þau sár sem komið hafa
við upptöku og einnig til að kartöfl-
umar þomi sem fyrst. Síðan er æski-
legt hitastig við geymslu fiórar til sex
gráður.
Geymsluna þarf að þrífa vel fyrir inn-
töku nýju kartaflnanna og jafnvel sótt-
hreinsa ef sjúkdómar hafa verið í kart-
öflunum árið áður. Efni með joðsam-
böndum verka ágætlega við mörgum
sjúkdómum.