Tíminn - 22.12.1993, Blaðsíða 5

skáldsögunni Karama-
zovbræðumir eftlr
IFjodor Dostojefskí er
stórkostlegur kafli sem
heitir „Rannsóknar-
dómarinn mikli'. í kafl-
anum segir frá endur-
komu Krists til jarðar-
irrnar. Sagan er sviðsett í
borginni SeviLla á Spáni
á myrkustu tímum
rannsóknarréttarins. Rannsóknar-
dómarinn mikli er kardínálinn, yfir-
maður rannsóknarréttarins. Og
hann er ekkert að tvínóna við hiut-
ina, heldur lætur umsvifalaust taka
Krist höndum og varpa honum í
fangelsi. Par heldur kardínáhnn
mikla ræðu sem á að rökstyðja eða
réttlæta þann dóm að Kristur verði
brenndur á báli sem argasti villutrú-
armaður. Þetta er mikilfengleg ræða
og hér er ekki tóm til þess að rekja
hana. En í sem stystu máli ásakar
kardínálinn Krist fyrir að ofmeta
manneskjuna með því að ætla
henni að fylgja sér af frjálsum kær-
leika. Manneskjan sé veiklundaðri
en svo að hún geti axlað slíka byrði;
hún þrái öðru fremur jarðnesk gæði
og óskorað vald sem hún geti beygt
sig fyrir. Þess vegna hafi kirkjunnar
menn séð sig knúna til að leiðrétta
verk Krists og grundvalla það á þátt-
um sem hæfi betur mannlegu eðli.
Kristur verði að deyja til að trufla
ekki þetta ætlunarverk þeirra.
Nú eru aðrir tímar. Við fyllumst
hryllingi þegar við leiðum hugann
að grimmdarverkum miðalda sem
mörg hver voru unnin í skjóli krist-
innar kirkju. En hvað ef Kristur stigi
nú niður á .stéttar í Reykjavík fyrir-
varalaust einn daginn? Það væri
gaman að velta því örh'tið fyrir sér
hvemig viðtökur hann myndi fá.
Bæri þennan atburð upp á réttum
miðvikudegi yrði hann eflaust drif-
inn í beina útsendingu hjá Hemma
Gunn. Síðan yrði reynt að ræða við
hann á öllum útvarpsstöðvum, jafnt
frjálsum sem ófijálsum, svo enginn
færi nú á mis við fréttina. Blöð og
tímarit myndu keppa um einkavið-
tal við Jesú og honum yrði boðið að
tala hjá öhum rótarýklúbbum og
hknarfélögum landsins. Jafnvel
Stjómunarfélagið gætí falast eftir því
að heinn héldi námskeið í mannleg-
um samskiptum. Kristur létí líklega
ekki hafa sig út í þetta, en það skiptir
í sjálfu sér ekki máh. Þetta tæki fljótt
af. Lfldega yrðu flestir orðnir leiðir
eftir vikuna og ljósvfldngar færu að
htast um eftir einhveiju öðru spenn-
andi sem aflaði meiri auglýsinga-
tekna. Smám saman féhi Kristur í
gleymsku. Ef hann flentíst eitthvað
nyti hann hins vegar töluverðrar
hylh kringum jólin. Kaupmanna-
samtökin myndu fara þess á leit að
hann kæmi fram í Kringlunni, á
Laugaveginum og við aðrar verslun-
armiðstöðvar til að örva söluna. Það
yrði farið að hóa í hann snemma á
aðventunni, en þess vandlega gætt
að athyglin næði hámarki á að-
fangadagskvöld. Þá kæmi hann
sennilega fram með biskupnum í
jólamessunni í sjónvarpinu til að ná
fram sem bestri stemmningu. Hann
yrði síðan látinn heimsækja spítal-
ana yfir jóladagana, en það yrði
brýnt fyrir honum að láta sem
minnst á sér kræla eftir þrettándann,
því annars yrðu allir orðnir leiðir á
honum og óvíst hvort hægt væri að
notast við hann næstu jól. Menn
myndu segja að þetta væri mjög árs-
tíðabundinn markaður og raunar
félh engin vara eins fljótt í verði og
jólavamingurinn. Þetta ættí við um
alla hluti- tengda jólum. Þannig væri
ekkert fáránlegra en jólasveihn á
röngum árstíma. Ef Kristur ætlaði
sér eitthvert varanlegt hlutverk hér í
heimi yrði hann því að lúta kröfum
markaðarins, semja sig að siðum
jólasveina og þekkja sinn vitjunar-
tíma.
Við myndum því lfldega úthýsa
Kristi á okkar sérstaka hátt. Og þótt
okkar leið jafnist ef til vfll ekki á við
dóm kardínálans, yfirmanns Rann-
sóknarréttarins, um að brenna Krist
á báli þá á hún sér ef tfl vfll sambæri-
legar skýringar. Kardínálinn ætlaði
ekki að láta Krist koma í veg fyrir að
sér tækist ætlunarverk sitt og mark-
aðssamfélagið myndi ekki láta Krist
komast upp með að trufla jólasöl-
una. Stöðug nærvera Jesú myndi
ógna lögmálum markaðssamfélags-
ins engu minna en markmiðum
Rannsóknarréttarins. Við myndum
því reyna að þröngva honum tfl að
dansa í kringum gullkálfinn í takt
við okkur sjálf. Ekki svo að skilja að
nokkurt okkar myndi vflja að svona
færi, en lflcast til myndi það gerast
samt. Fáir virðast kæra sig um að
undirselja jólin lögmálum markað-
arins. Það einfaldlega gerist. Kannski
kardínálinn hafi haft rétt fyrir sér að
manneskjan væri ekki fær um
hlýðni við Krist í frjálsum kærleika?
Menn eru stöðugt að setja skilyrði
fyrir fylgdinni við Krist, skilyrði
bundin þeirra eigin markmiðum og
vflja.
En hvers vegna að leggja nafn
Krists við þann hégóma sem ég hef
verið að lýsa? Það er vegna jólanna.
Er ekki jólaumstangið í nútímaþjóð-
félagi búið að gera Krist að eins kon-
ar jólasveini, sem einfaldlega til-
heyrir þessu tilstandi í skammdeg-
inu og hverfur svo út úr myndinni,
eins og sagt er, þegar hátíðinni lýk-
ur? Aðalatriðið er að myndin sé full-
komin. Þegar klukkan slær sex á að-
fangadagskvöld má hvergi vera
blettur eða misfella á þeirri mynd
sem fólk gerir sér af jólunum. Og
þessi mynd er aðallega af hinu ytra
borði, ásýnd hlutanna skal vera
glansandi, ímyndin hrein. Þetta eru
fagurfræðilegar kröfur, kröfur sem
ná einkum til yfirborðsins, til þess
sem sést og hægt er að stjóma með
handafli á heimilinu. Þó er myndin
ekki fifllkomnuð nema æðri máttar-
völd látí snjóa mátulega mfldð tfl að
náttúran myndi hæfflega umgjörð
um allt saman. Annars er ekki nógu
jólalegt og það kann að skyggja á
gleðina. Ailt varðar þetta yfirborðið,
skreytinguna, og oft er eins og Krist-
ur verði ómissandi hluti af jóla-
skrautinu. Þannig geta umbúðir jól-
anna gersamlega hulið inntak
þeirra, í stað þess að draga það fram
eins og ætlunin er.
Slík skreytikristni, sem ekki ristír
dýpra, er Ifldega eins andstæð boð-
skap Krists og hægt er að komast.
Kristur ræðst ekki á nokkurt fyrir-
bæri jafnoft og hræsni, áherslu á
ytra borð sem ekki nær tíl hjartans.
Þannig segir í Markúsarguðspjalli
þar sem Jesús heldur því fram að
siðvenjur um ytri þætti skipti ekki
máli, heldur hið innra ástand mann-
eskjunnax (7: 20-23):
Og hann sagði: „Það sem fer útfrá
manninum það saurgar manninn.
Því að innan frá, úr hjarta mannsins,
koma hinar illu hugsanir, saurlifn-
aður, þjófnaður, manndráp, hór-
dómur, ágirnd, fllmennska, svik-
semi, taumleysi, öfund, lastmælgi,
liroki, heimska. Allt þetta flla kemur
innan að og saurgar manninn.'
í samræmi við þetta mættí hugsa
sér að það hæfði vel í kristnu samfé-
lagi ef jólahreingemingin einskorð-
aðist ekki við veggi og gólf, heldur
beindist hún einkum að sálarkim-
um manna og hugarfylgsnum. Það
mun að vísu ekki óþekkt fyrirbæri
að fólk notí jólaglöggdrykkju einmitt
tfl slíkrar hreinsunar; þá geri menn
gjama upp sakir hver við annan og
fyrirgefi hver öðrum allt í nafni jól-
anna. En þessari leið fylgja ýmsir
annmarkar sem ég ætla ekki að
ræða hér. Aðrir beita þeirri aðferð að
fara í kirkju á jólunum og fá þá eins
konar sálarhreingemingu sem end-
ist þeim til næstu jóla. Þriðja leiðin
sem ég hef heyrt um er að vera ó-
venjugóður yfir jólin, halda sér á
mottunni yfir bláhátíðina til þess að
skemma ekki stemmninguna. Flestir
reiða fram fjármuni til hjálpar bág-
stöddum á aðventu. Og við gefum
bömum okkar stórgjafir tfl þess aö
bæta fyrir vanræksluna í uppeldinu.
Með þessu mótí virðast jólin bjóða
uppá ýmsar leiðir tfl þess að fá eins
konar skjóta syndaaflausn með at-
höfnum sem ekki þurfa að rista
dýpra en þrifin á hinu ytra borði.
Eigi þær sér ekki rætur í kærleiks-
ríku hugarfari eru þær að mati
kristninnar einskis nýtar, sjálf-
hverfar réttlætingar án verðskuld-
unar. Þær hreinsa ekki hinn innri
mann fremur en skatan sem menn
borða á Þorláksmessu.
Sé nú eitthvað tfl í því sem ég hef
verið að halda fram, virðast jólin
orka nokkuð tvímælis frá kristflegu
sjónarmiði. í stað þess að ala á
kristnum verðmætum, kynda þau
undir yfirdrepsskap og hræsni. í orði
kveðnu höldum við uppá þau sem
fæðingarhátíð frelsarans, en í raun
eru þau hámark verslunar og við-
skipta, auglýsingamennsku og um-
búða af öllu tagi. í stað þess að beina
sjónum okkar inn á við köfnum við í
hlutunum sem aldrei fyrr, gjöfunum
og glingrinu. Skyldi Kristur kæra sig
um að við höldum upp á afmælið
hans með þessum hætti? Það er ekki
mitt að dæma, en ég á erfitt með að
sjá nokkum hlut í nútímajólahaldi
sem væri honum að skapi. Það er
hins vegar aukaatriði frá kristilegu
sjónarmiði. Aðalatriðið er hitt
hvemig líf okkar og samfélag er frá
degi til dags. Breytni eftir Kristi,
hvort heldur er í lífi einstaklingsins
eða í skipan samfélagsins, ræðst ekki
afafmörkuðum tíma eins og jólum,
heldur af þeirri heildarafstöðu sem
lífsmátí okkar ber vott um. Og í því
efni hafði rannsóknardómarinn
spænski mikið til síns máls, að það er
erfitt að sjá hvemig manneskjan get-
ur risið undir kröfum Krists.
Til marks um þær kröfur sem
Kristur gerir til einstaklinga tek ég
kafla úr Matteusarguðspjalli (6: 24-
34);
Enginn geturþjónað tveimur herrum.
Annaðhvort hatar hann annan og elsk-
ar hinn eða þýðist annan og afrækir
hinn. Þérgetið ekki þjónað bæði Guði og
mammón.
Því segi ég yður: Verið ekki áhyggju-
fullir um líf yðar, hvað þér eigið að eta
eða drekka, né heldur um líkama yðar,
hverju þér eigið að klæðast. Er lífið ekki
meira en fæðati og líkaminn meira en
klæðin? Lítið til fugla himinsins. Hvorki
sá þeir né uppskera né safna í hlöður og
faðiryðar himneskur fæðir þá. Eruð þér
ekki miklu fremri þeim? Og hveryðar
getur með áhyggjum aukið einni spönn
við aldursinn?
Og hví eruð þér áhyggjufullur um
klæði? Hyggið að liljum vallarins,
hversu þær vaxa. Hvorki vinna þær né
spinna. En ég segi yður: Jafnvel
Salómon í allri sinni dýrð var ekki svo
búin, sem ein þeirra. Fyrst Guð skrýðir
svo gras vallarins, sem i dag stendur, en
á morgun verður á ofh kastað, skyldi
hann þá ekki miklu fremur klæðayður,
þér trúlitlir.
Segið þvíekki áhyggjufullir: Hvað eig-
um vér að eta? Hverju eigum vér að
klæðast? Alltþetta stunda heiðingjamir,
ogyðar himneskifaðir veit, að þérþarfh-
ist alls þessa. En leitið fyrst ríkis hans og
réttlætis, þá mun allt þetta veitastyður að
auki. Hafið því ekki áhyggjur af morg-
undeginum. Morgundagurinn mun
hafa sínar áhyggjur. Hverjum degi næg-
irsín þjáning.
Framhald á bls. 6