Tíminn - 22.12.1993, Page 26

26
tímixixi
Miðvikudagur 22. desember 1993
ÁRNAÐ HEILLA
Þórdís Guðjónsdóttir
Litlu-Avík íAmeshreppi, 80 ára
Þann 20. nóvember sl. varð hún
Pórdís í Litlu-Ávík í Ámes-
hreppi 80 ára.
Aí því tilefni langar mig að setja
nokkur orð á blað til að minnast
þessa afmælis og í þakkarskyni fyrir
langa og góða samfylgd og nágrenni
við hana. Um áratugi höfum við í Bæ
notið vinfengis hennar og aldrei bor-
ið þar brigður á. Þaö er mikið þakk-
arefni, auk þessa þáttar sem hún hef-
ur átt í sameiginlegu starfi og tilveru
þessarar sveitar jafnframt húsmóð-
urstarfi sínu um áratugi. Hún er nú
elsta húsmóðir hér í sveitinni. Pann
sess skipar hún með dugnaði, mynd-
arskap og sóma. Húsmóðursætið er
hveiju heimili eitt mesta tignarsæti
og hagur heimilanna hefur löngum
ráðist af ráðdeild og hagsýni hús-
mæðranna. Það er homsteinn heim-
ilanna og viökomandi samfélags. Því
miður hefur tekist að rýra gildi þess,
nú í seinni tíð, svo að mörg heimili
em rúin þeirri kjölfestu. Þeirra bíður
ekki annað en einstæðingsskapur
þeirra, sem við það búa, og upp úr
því eyðing margra þeirra. Það er
þjóðarógæfa.
Dísa í Ávík, eins og við sveitung-
amir köllum hana í daglegu tali okk-
ar í milli, er fædd á Gíslabala, smábýli
undir rótum hins rismikla Arkar-
fjaUs, í Litlu- Ávíkurlandi. Þar hefur
mér verið sagt, að langafi minn, GísU
Jónsson úr Furufirði í Grunnavíkur-
hreppi, hafi fyrstur byggt yfir sig og
sína á dálitlu skriðuframhlaupi úr
hb'ðinni fyrir ofan, sem greri upp og
myndaði dálftinn valUendisbala. Hef-
ur það líklega verið á öðmm tug síð-
ustu aldar. Gísli flutti síðar, 1833, í
Noröurfjörð og bjó þar tU dánardæg-
urs. Byggð hefur þá faUið niður á
Gíslabala, sem síðan hefur verið
kenndur við þennan forföður minn,
og er ekki talin bújörð fyrr en 1902.
Gíslabali er nú í eyði.
Foreldrar Dísu vom Guðjón Guð-
mundsson og Guðrún Jónsdóttir frá
Litlu-Ávík. Jón Magnússon, faðir
Guðrúnar í Litlu-Ávík, var atorku-
og hagleiksmaður. Smíðaði marga
happafleytuna fyrir sveitunga sína og
gerði við þær þegar þær fóru að
ganga úr sér. Víða mun hann hafa
komið við þegar bæir voru byggðir
og lagfæra þurfti byggingar. Talið var
að Jón Magnússon í Ávík væri fiest-
um mönnum verkdrýgri, þó hann
færi ekki óðfluga til verks, slík var
handlagni hans og útsjónarsemi. Sá
ég hann eitt sinn, aldraðan, við smíð-
ar og þótti mér Ul um afköst hans og
lagni.
Með fjölskyldu sinni flyst Dísa frá
Gíslabala að Litlu-Ávík árið 1920. Þar
áttu foreldrar hennar heima til
dauðadags. Með þeim ólst hún upp
til fullorðinsára.
Ung fór Dísa í sambýli við Svein-
bjöm Guðbrandsson frá Veiðileysu,
en alinn upp á Kambi hjá Kristni
Magnússyni, móðurbróður sínum.
Var Sveinbjöm þá tekinn við búi á
Kambi. Þar bjuggu þau í tvö ár, en
fluttust þá að Litlu-Ávík árið 1934.
Þar hefur hún átt heima síðan. Það
má því segja, að hún hafi alið aldur
sinn í Litlu-Ávík og Litlu-Ávíkur-
landi nær alla ævi sína. Þar liggur
b'fssaga hennar og ævistarf.
Með Sveinbimi átti hún sex böm,
þijár dætur og þijá syni. ÖU em þau
á lífi nema elsta dóttirin, Halla, sem
dáin er fyrir nokkrum árum, gift
kona og átti böm. Þijú hinna bam-
anna em búsett hér í sveit, hin tvö
eru búsett í Reykjavík. Sveinbjörn
andaðist í apríl 1944. Stóð hún þá
uppi með böm sín ung og hélt áfram
búi sínu með þebn. Síðar gekk hún í
hjónaband með Guðjóni Jónssyni,
frænda sínum, sem þá bjó á öðmm
helmingi jarðarinnar. Með Guðjóni
átti hún tvö böm, það fyrra fæddist
andvana en það seinna lifði. Er það
Jónbjöm, leigubflstjóri í Reykjavík.
Guðjón lést árið 1978. Eftir lát hans
hefur hún búið með Sigursteini, syni
sínum, sem tók við búsforráðum eftir
lát Guðjóns. Bjuggu þau fyrst félags-
búi, en síðar færðist búið alfarið yfir á
Sigurstein.
Litla-Ávík var ekki talin stór bú-
jörð eða kostarík. Engjar vom þar
nokkrar á blautum mýrarflóum, en
túnið var lítið og ræktunarskilyrði
þar heima vart fyrir hendi. Þar var
hver klettahjallinn niður af öðmm
með stórgrýti og gróðurlitlum flag-
móum. Engjaheyskapur á blautum
mýrum var frumstæður, erfiður og
eftirtekjan lítil, miðað við erfiði og
fyrirhöfn. í raun mátti segja það
sama um flestar bújarðir hér í sveit.
Gömlu túnin vom aðeins smáskikar.
Afrakstur þeirra dugði aðeins til að
fóðra þær fáu kýr, sem búið var með,
og tæplega það. Þetta breyttist ekki
fyrr en stórvirkar vinnuvélar komu
til sögunnar og þá einkum eftir að
skurðgröfur komu til að ræsa fram
mýrlendið sem víðsvegar var fyrir
hendi. Þá upphófst ræktunartímabil,
sem gjörbreytti allri aðstöðu til hey-
öflunar.
En áður en skurðgrafan kom
hafði Guðjón í Litlu-Ávík lagt til at-
lögu við það ókræsilega land sem lá
út frá túninu og áður er getið, stað-
ráðinn í að bijóta það til ræktunar.
Með ótrúlegri vinnu og atorku tókst
honum með sínu liði, að pæla upp
gijótið, flytja það burtu og gera þetta
land að iðjagrænum töðuvelli á
skömmum tíma. Það var einstakt af-
rek. Þar hjálpuðust allir að. Jafnframt
vom byggðar heystæður, aðallega
fyrir vothey, við hentugar aðstæður
sem auðvelduðu hirðingu og verk-
un. Og peningshús vom byggð með
sama hætti. Kotbýlið Litla-Ávík var
orðið stórbýli á okkar mælikvarða.
Að því hafði fjölskyldan unnið sam-
huga. Þó Dísa stæði ekki í gijótnám-
inu, lét hún ekki sinn hlut eftir liggja
í því stórvirki.
Eftir að þessum áfanga var lokið
kom ég eitt sinn að Litlu-Ávík í fylgd
með frammámönnum Búnaðarfé-
lags íslands. Eftir að hafa gengið þar
um tún og garða og litið yfir það, sem
þama hafði verið gert, áttu þeir varla
orð til að lýsa ánægju sinni og undr-
un yfir því, sem þarna hafði verið
unnið við þær aðstæður sem fyrir
hendi voru. Það var mikil ánægju-
stund fyrir þau Ávíkurhjónin að
njóta þeirrar viðurkenningar. Þau
vom líka vel að henni komin. Nú er
þetta fært undir „fortíðarvandann"
og þeir menn, sem svo unnu, sakaðir
um að hafa verið ómagar í „þjóðinni*
og sóttir til saka af sjálfskipuðum ráð-
gjöfum um þjóðarhagsmuni. „Mað-
ur líttu þér nær,' segir gamalt mál-
tæki.
Ég hefi hér dregið upp mynd úr
búskaparsögu eins býlis, býlisins
hennar Dísu, sem nú var að fylla átt-
unda áratug ævi sinnar og lítur yfir
farinn veg. Álíka mynd væri hægt að
draga upp af flestum eða öllum býl-
um, sem enn em hér í byggð, þó að-
staðan hafi verið misjöfn frá einu
býlinu til annars. Allt var það gert í
þeirri bjartsýnu trú á að það styrkti
framtíð hvers býlis og framtíð sveit-
arinnar. Nú stefnir í aðra átt. Sagt er
að það sé í „takt við tímann'. Ég kin-
oka mér við að draga upp þá framtíð-
armynd. Hún er fjarri skaplyndi og
draumum hinnar öldruðu konu,
sem hér er minnst.
Upp úr kreppunni byggði Guðjón
bóndi í Litlu-Ávík sér h'tið en snoturt
íbúðarhús úr timbri. Efni þá leyfðu
ekki að byggja stórt. í það fluttist Dísa
er hún hóf sambúð með Guðjóni
bónda sínum. Hún hefur því lengst-
um búið við þröngan húsakost. Með
hagsýni og þrifnaði hefur henni tek-
ist að gera þau litlu húsakynni vistleg
og alltaf hefur verið hreinlegt í híbýl-
um hennar. Það rættist vel, sem einn
sveitungi minn sagði við mig þegar
við vomm ungir að árum: „Það kafn-
ar enginn í skít sem fær hana Dísu.'
Svo hefur líka orðið raunin á.
Fyritr tveimur árum ákvað Sigur-
steinn sonur hennar að bæta úr hús-
næðisþörfinni og byggði stærri og
þægilegri íbúð í tengslum við gamla
húsið. Var það svo til fullgert á sl.
sumri og Sigursteinn fluttur í það.
Dísa vildi ekki láta sinn hlut eftir ligg-
ja, enda vart pláss fyrir hana og
hennar muni í nýju íbúðinni. Henni
óx ásmegin og tók til á sl. sumri að
láta gera upp litla bæinn sinn og
stækka hann á þann hátt að hann
félli vel að nýju íbúðinni og yki rúm
fyrir hana og hennar muni. Þessu
verki var lokið á sl. sumri og hausti.
Naut hún dóttursona sinna við það
verk. Þetta sýnir dug hennar og
framkvæmdavilja. Þessar tvær íbúðir
falla saman og mynda eina heild, ef á
þarf að halda, en em annars aðskild-
ar.
Ég hefi ekki komið að Litlu-Ávflc
um nokkurt skeið. En á afmælisdag-
inn mannaði ég mig upp og fór
ásamt mínu heimilisfólki að heim-
sækja Dísu og drekka afmæliskaffið
hjá henni, sem þakklætisvott fyrir
löng og góð kynni og þann skerf, sem
hún hefur verið samtíðarmönnum
og sveitungum með löngu og farsælu
starfi sínu. Ég ætlaði varla að trúa því
sem fyrir augu mín bar. f stað litla,
snotra bæjarins var nú komið stórt
slot, búið húsgögnum og nútíma
þægindum með mörgum herbergj-
um og vistarverum. Allt var þetta út-
búið húsgögnum og fínum mublum.
Handavinna húsmóðurinnar frá
liðnum árum hafði nú fengið nýjan
sess og sýndi að hún hafði ekki setið
auðum höndum þegar tóm gafst til
frá daglegu starfi og fyrirhöfn þess.
Hillur og skápar með skrautmunum
sýndu hver fagurkeri hún er. Þetta
voru munir sem hún hafði eignast á
undanförnum árum, en ekki haft
möguleika á að láta njóta sín í litla
bænum. Allt þetta bar vitni um
smekkvísi, þrifnað og dugnað henn-
ar. Allir sögðu einum rómi: „Þetta
hefði hún Dísa þurft að fá fyrr.'
Ég held að nálega allir fullorðnir
sveitungar Dísu hafi heimsótt hana
þennan dag, og eitthvað var þar af
yngri kynslóðinni, til að heiðra hana
með nærveru sinni og þakka henni
samfylgdina.
Dísa hefur alltaf verið mann-
blendin og ekki setið heima þegar
sveitungar hennar komu saman til
mannfagnaðar og mannfunda og
notið þess að vera með fólki. Hún er
hressileg og hispurslaus í framkomu
og þá jafnan glatt í kringum hana.
Hún er opinská og hreinlynd, segir
meiningu sína ef henni býður svo við
að horfa. Hún er stórlynd en hrein-
lynd, og hún hýsir ekki lengi þykkju
sína eða erfir smámuni. Með reisn og
sóma getur hún litið yfir farinn veg.
Hún hefur skilað á löngum starfsdegi
miklu starfi. Fyrst og fremst fyrir
heimili sitt og böm sín, og þá sérstak-
lega hann Sigga sinn, nú síðustu árin
eftir að þau voru orðin tvö um heim-
ilishaldið, og jafnframt fyrir sitt sam-
félag og sveitunga. Þeir þakka henni
ævistarfið og óska henni blessunar.
Hún getur með sanni sagt: „Minn
hlutur hefur ekki eftir legið.'
Því miður hefur heilsu hennar
hnignað síðustu árin og það gert
henni erfitt fyrir. En hún stendur
meðan stætt er. Með síðustu athöfn-
um sínum hefur hún undirstrikað
með sérstökum hætti hug sinn og
vonir um framtíð þess byggðarlags,
sem ól hana og hefur verið hennar
hálfa líf og starfsvettvangur langa
ævi. Megi þær vonir hennar og þrá
rætast og hún njóta þeirra sem
lengst. Með þeirri ósk og bæn flyt ég
henni afmæliskveðju mína og fjöl-
skyldu minnar með innilegri þökk
fyrir samfylgdina.
GuðmundurP. Valgeirsson, Bæ
RANNSÓKNARÁÐ RÍKISINS
RANNSÓKNASJÓÐUR
AUGLÝSING UM STYRKI ÁRIÐ 1994
Rannsóknaráð ríkisins veitir styrki úr Rannsóknasjóði til rannsókna- og þróunarstarfsemi.
Þrenns konar styrkir verða veittir árið 1994
H Rannsókna- og þróunarverkefni.
H „Tæknimenn í fyrirtæki".
H Forverkefni.
Umsóknareyðublöð fyrir allar tegundir styrkja fást hjá skrifstofu Rannsóknaráðs ríkisins,
Laugavegi13, sími 621320.
Rannsókna- og þróunarverkefni
Rannsóknaráð ríkisins veitir styrki til rannsókna- og þróunarverkefna.
Umsóknarfrestur er til 1. febrúar 1994. Um styrk geta sótt fyrirtæki, stofnanir eða einstaklingar.
Styrktarfé skal varið til rannsókna og þróunar á nýrri tækni, vöru eða aðferðum.
Að uppfylltum kröfum um gæði verkefnanna og hæfni umsækjenda skulu að jafnaði njóta forgangs
verkefni, sem svo háttar um að;
i niðurstöður gætu leitt til umtalsverðs efnahagslegs ávinnings;
H stefnt sé að umtalsverðri breytingu á tæknistigi fyrirtækis og bættri
samkeppnisstöðu þess en ekki lausn almennra stjórnunarverkefna;
H verksviðið falli að áherslum í stefnu Rannsóknaráðs um almenna styrki úr
Rannsóknasjóði.
„Tæknimenn í fyrirtæki“
Um er að ræða nýjan flokk styrkja, sem Rannsóknaráð hefur samþykkt að taka upp. Um styrk geta
einungis sótt fyrirtæki. Veittir verða 5 styrkir á árinu.
Umsóknarfrestur er til 1. febrúar 1994. Styrktarupphæð nemur hálfum launum sérfræðings með
meistaragráðu. Miðað er við launaflokk BHMR 150 og 40 tíma fasta yfirvinnu á mánuði ásamt
launagjöldum. Tæknimaðurinn skal ráðinn í fullt starf hjá viðkomandi fyrirtæki, sem greiði helming
launanna.
Forgangs skulu njóta umsóknir sem svo háttar um að;
H umsækjandi er fyrirtæki sem er að hefja nýsköpun og ekki hefur vísinda-
eða tæknimenntað starfsfólk í þjónustu sinni;
h stefnt sé að umtalsverðri breytingu á tæknistigi fyrirtækis og bættri
samkeppnisstöðu þess en ekki lausn almennra stjórnunarverkefna;
H verksviðið falli að áherslum í stefnu Rannsóknaráðs um almenna styrki úr
Rannsóknasjóði.
Forverkefni
Rannsóknaráð ríkisins veitir styrki til forverkefna. Hlutverk forverkefna er að kanna nýjar hugm.ynd-
ir og skilgreina tæknileg og þróunarleg vandamál og markaðsþörf, svo og forsendur samstarfs. áð-
ur en lagt er í umfangsmikil rannsókna- og þróunarverkefni, sem hugsanlega verða styrkt úr Rann-
sóknasjóði. Styrkir þessir eru einnig ætlaðirtil minni rannsókna- og þróunarverkefna. Um styikgeta
sótt fyrirtæki, stofnanir og einstaklingar.
Gert er ráð fyrir að upphæð stuðnings við forverkefni geti numið allt að 1.000.000 krónum Um-
sóknarfrestur er opinn.