Tíminn - 14.05.1994, Qupperneq 5

Laugardagur 14. maí 1994
5
Velferðarstefna er
einstaklingshyggj a
Jón Kristjánsson skrifar
Atvinnuleysi 8 þúsund
manna er sú staðreynd
sem er uggvænlegust í
íslensku þjóðfélagi á 50
ára afmæli lýðveldisins. Meðan
ástandið er svo, stoðar ekki fyrir
stjómmálamenn að byggja mál-
flutning sinn eingöngu á pró-
sentum og samanburðarfræð-
um og slagorðum um vorkomu
og uppskem. Efnahagsstjóm,
sem leiðir til slíks atvinnuleysis,
hefur mistekist. Vömin hefur
bmgðist.
Ríkisstjóm Davíðs Oddssonar
hefur setið aö völdum í þrjú ár.
Afdrifaríkustu mistök hennar í
upphafi vom að líta til fortíðar,
en ekki framtíðar. Þau vom dýr-
keypt.
Þrjú ár em undrafljót að líða.
Þó hefur þjóðfélagsgerbin
breyst á þessum stutta tíma. Þeir
ríku hafa orðið ríkari, þeir fá-
tæku fátækari. Raimvemlegt at-
vinnuleysi er staðreynd. Ör-
birgð einstakra þjóbfélagshópa
fer vaxandi. Viðbrögð stjóm-
valda em að auka álögur, m.a. í
formi þjónustugjalda.
Atvinnuleysi, sem mælist
5.5% af mannafla, hefur alvar-
legar efnahagslegar afleiðingar
fyrir þjóðfélagið og einstakling-
ana sem fyrir því veröa. Hinni
félagslegu og siðferbilegu hlið
þess má heldur ekki gleyma.
Hagræðingarkrafan
og atvinnustigib
Stjómvöld hafa gert hagræð-
ingarkröfu til atvinnuveganna
og opinberra aðila. Oft er lækk-
un útgjalda í því fólgin aö fækka
fólki eins og mögulegt er og ýta
því út í atvinnuleysið. Ný at-
vinnutækifæri hafa ekki orbið
til í stað þeirra sem tapast hafa.
Eðlilegt er að nýsköpunin sé í
starfandi fyrirtækjum. Duglegir
stjórnendur hafi svigrúm til aö
þróa nýja framleiðslu, færa út
kvíarnar, skapa ný störf. Um-
hverfið, sem stjómvöld hafa
skapað, er ekki vinsamlegt slíku.
Fjármagn liggur ekki á lausu til
þess að leggja í áhætturekstur.
Ástæöur atvinnuleysisins em
m.a. þær, að mistekist hefur að
skapa ný störf í stað þeirra sem
hafa tapast vegna endurskipu-
lagningar í rekstri fyrirtækja.
Ríkisvaldið situr hjá að mestu.
Þetta kemur niður á fólkinu í
landinu. Þetta verður til þess ab
margir þeir, sem verib hafa í
námi í vetur, sjá ekki fram á at-
vinnu í sumar. Margir, sem hafa
lokið kostnaðarsömu námi, sjá
ekki fram á atvinnu. Það er
meðal annars af þessum sökum
sem þeir, sem einhverra hluta
vegna hafa lent til hliðar á
vinnumarkaðinum, sjá fram á
algjört öryggisleysi.
Aö hatda vöku sinni
Hættan er sú ab stjómmála-
menn og aðrir ráðamenn
sljóvgist fyrir þessu ástandi. Ég
fyllist skelfingu þegar ég heyri
ábyrga menn bera það hér sam-
an við það sem gerist í OECD-
ríkjum og komast ab þeirri nið-
bændasamtökin hafa unnið að
á þessu sviði. Þetta starf og þau
skilyrði, sem þurfa að vera fýrir
árangri, fara saman við það sem
bætir ímynd okkar sem mat-
vælaframleiðenda. Nauðsyn
þess að halda landinu og hafinu
hreinu og ómenguöu fer saman
við þessi markmið.
Árangur verður aldrei á þessu
sviöi nema í sveitunum sé traust
byggb fólks, sem varöveitir
gögn landsins og gæði. Ferða-
þjónustan byggist ekki síst á því
að halda sérkennum landsins
og viðhalda þeirri undirstöðu
sem landbúnaðurinn er.
Velferb
einstaklingsins
Kerfi kommúnismans er
hmnið og sú upplausn sem
fylgdi í kjölfarið setur nú svip á
alþjóðastjómmál og ekkert er
vitað um það enn til hvers hún
leiðir.
Spámenn óheftrar markaðs-
hyggju nota hmn kommúnism-
ans í röksemdafærslu sinni fyrir
algjöra athafnafrelsi undir því
kjörorði ab allir einstaklingar
séu frjálsir, beri ábyrgð á sjálfum
sér og geti sjálfum sér um kennt
ef illa fari; flest samtök flokkist
undir miðstýringu.
Þó ab frelsi og ábyrgð einstak-
linganna hljómi vel, er mann-
legu eðli gleymt. Einstakling-
amir era misjafnlega sterkir.
Sumir fæðast með silfurskeið í
munni, aðrir ekki. Sterkir ein-
staklingar sigrast á kröppum
kjöram og óblíðu vunhverfi,
þegar vel tekst til. Aðrir gera það
ekki. Þeir, sem veikari era fyrir,
verða oft á tíðum undir í lífinu
og þurfa stuðning annarra. Þess
vegna þarf siðað þjóbfélag að
leggja fjármuni til velferöar-
mála og þræða hinn gullna
meðalveg milli miðstýringar og
óheftrar frjálshyggju.
Sveitarfélögin gegna einnig
lykilhlutverki á þessu sviði. Því
er nauðsyn að í sveitarstjómum
starfi fólk sem hefur þessi viö-
horf að leibarljósi jafnhliða at-
vinnumálum, og þarf það að fá
brautargengi í sveitarstjómar-
kosningum í vor.
Sú þjóðsaga hefur verið
lífseig, að ómenguð hægristefna
setji einstaklinginn í öndvegi.
Hið sanna í málinu er að þeir,
sem hugsa um atvinnuréttindi
og velferð einstaklinganna,
setja þá í öndvegi. Hvar er virb-
ingin fyrir einstaklingnum,
vonum hans, óskum og þrám,
hjá þeim sem geta horft upp á
það að hagtölur séu ofar mann-
legum tilfinningum, atvinnu-
leysi upp á tugi prósenta ástand
sem verður ekki breytt? Við
skulum vona ab íslenskt þjóðfé-
lag verði aldrei þannig. Ég á mér
þá ósk til íslensku þjóðarinnar á
þessum vordögum, að við verð-
um aftur þjóbfélag sem hefur
velferb þegnanna og virðingu
fyrir einstaklingnum í heibri. í
þeim anda viljum vib fram-
sóknarmenn vinna.
Byggt á ræbu höfundar f eldhúsdagsum-
ræbum þann 4. maí síbastliblnn.
urstöbu að það sé ekki svo
slæmt. Atvinnuleysi hér sé að-
eins 5.5%, meðan það sé stóram
meira í næstu nágrannalönd-
um. Þetta era vísbendingar um
að menn séu búnir að missa
sjónar á takmarkinu um fulla
atvinnu og missa hugsjónina
um að á íslandi geti verið þjóð-
félag sem býr þegnum sínum
þau mannréttindi að hafa at-
vinnu og velferö, og að vinnan
sé takmark og lífsfylling fyrir
alla.
Jón Helgason, prófessor og
skáld, dró gildi vinnunnar sam-
an í eftirfarandi ljóðlínum:
sú gjöfmér vceri gleðilegust send
að góður vinnudagur fceri í hönd.
Ég skelfist það sem stjóm-
málamaður ab eiga þátt í að
skapa það þjóðfélag sem getur
ekki boðið þegnum sínum upp
á lífsfyllingu vinnunnar og þá
ögrun að standa sig og vera ein-
hvers virði. Ég vil ekki sjá það
þjóðfélag á íslandi að fólk þurfi
aö finnast því vera hafnað af
samfélaginu. Ég vil ekki horfa
upp á tvenns konar þjóðfélag,
þeirra sem hafa vinnu og þeirra
atvinnulausu, þeirra snauðu og
þeirra ríku.
Tímamynd CS
þingi í vetur um innkaup opin-
berra aðila, kemur fram að ís-
lenskir neytendur greiddu árið
1992 55-60 milljarða króna fyrir
innfluttan iðnvaming. Ætla má
að 20 milljarðar króna hafi ver-
ið greiddir fyrir innfluttar iðn-
aðarvörar sem framleiddar era
hérlendis. Þetta era háar upp-
hæðir, sem þýba 5800 ársverk.
Það er því ekkert smámál að búa
íslenskum iðnaði sem best skil-
yrbi og breyta hugarfari einstak-
linga og opinberra abila honum
í vil. Ég hef ekki orðið var vib
forastu stjórhvalda í þessu efni.
Ríkisstjómin er ráðalaus og
sjálfri sér sundurþykk.
Landbúnaðurinn
og atvinnulífib
Ég vil minna á þýðingu land-
búnaðarins fyrir íslenskt at-
vinnulíf. Hann hefur ávallt ver-
ib mikilvægur í atvinnulegu til-
liti, og ekki síður undirstaða
þ j óbmenningarinnar. Nú er
horft til nýrra möguleika í sveit-
unum um ab hasla sér völl í út-
flutningi m.a. í svokallaðri líf-
rænni framleiðslu. Stjómvöld-
um ber ab styðja þessa vibleitni
og það markaðsstarf sem
Ab velja íslenskt
En hvað er til ráða í þessu
efni? Hvað geta stjómvöld og
einstaklingar lagt af mörkum til
þess að ráða við atvinnuleysið?
Þjónustustörf hafa tekið við
mörgum sem komið hafa á
vinnumarkaðinn undanfarin ár.
Menn
°9
málefni
Hins vegar hafa störf tapast í
iðnabi í verulegum mæli, og
einnig í landbúnaði og sjávarút-
vegi. Þab verður erfitt að halda
fullri atvinnu í landinu nema
fjölga þar á ný störfum í iönaði.
Ríkisvaldið getur haft forastu í
að beina viðskiptum sínum til
innlendra aðila. Sama getur
hver einstaklingur gert. Þetta
viðhorf er í þjóðarsál hinna
gömlu iðnaðarþjóða, en þama
er verk ab vinna fyrir okkur. í
rökstuðningi með tillögu, sem
framsóknarmenn fluttu á Al-