Tíminn - 17.06.1994, Side 12

12
Föstudagur 17. júní 1994
Ögmundur Helgason, forstöbumabur handritadeildarinnar, meb gaidrakverib sem sést betur á nœstu mynd.
„Falin" stofnun: Handritadeild Landsbókasafns:
Frá elstu skinnbrotum
til handrita Laxness
Gatdrakver jónasar jónssonar í Hróarsdal.
A
jL JL LLIR Islendingar
kannast við Stofnun Árna
Magnússonar, þar sem
„handritin" eru varöveitt.
Færri vita aö í Landsbóka-
safni íslands er elsta hand-
ritadeild landsins. Þar er
varöveittur gífurlegur fjöldi
handrita, allt frá elstu
handritabrotum þjóöarinn-
ar til bréfa og handrita
nokkurra ástsælustu seinni
tíma skálda okkar íslend-
inga. Þar má t.d. nefna
handrit þeirra Halldórs Lax-
ness og Þórbergs Þórðarson-
ar.
í stuttu máli sagt eru mörg
þau handrit varöveitt á hand-
ritadeild Landsbókasafnsins,
sem Árna Magnússyni tókst
ekki aö klófesta íyrir dauöa
sinn áriö 1730, sem og fjöld-
inn allur af yngri handritum,
er varöveist hafa fram á þenn-
an dag. Handritadeildin er
lifandi deild aö því leyti aö
henni eru ennþá aö berast
handrit, bæöi forn og ný. Ög-
mundur Helgason, forstööu-
maöur handritadeildarinnar,
hvetur fólk til að fela deild-
inni handrit til varöveislu.
„Þaö er ekki til svo ómerkileg-
ur snepill aö viö hendum
honum, enda vitum'viö ekki
hvaö komandi kynslóöum
mun þykja merkilegt. Hér fyr-
ir skömmu var til dæmis ver-
iö að skrifa upp dagbók
vinnukonu frá fyrri hluta
þessarar aldar. Þetta er stór-
merkileg heimild, því hún
sýnir inn í heim konu, sem er
mjög óvenjulegt, bæöi vegna
stööu hennar og þess tíma
sem hún lýsir. Fólk getur sett
kvaöir á handritin og er þaö
einkum algengt með bréfa-
söfn. Þau eru oft innsigluð til
einhvers tiltekins tíma eöa
aögangur takmarkaður að
þeim. Handritin eru þá varð-
veitt hér og í þeim skilningi
eign þjóöarinnar, án þess aö
hér sé veriö aö sælast eftir út-
gáfu- eöa höfundarrétti."
Landsbókasafniö var stofnað
áriö 1818, þá reyndar undir
heitinu Stiftsbókasafn. Til aö
byrja meö gerðu menn lítinn
greinarmun á handritum og
prentuöum bókum og því
kom þaö fyrir að safninu bár-
ust handrit meö bókasend-
ingum. Stofnun handrita-
deildarinnar má hins vegar
rekja til ársins 1846, þegar
Steingrímur biskup Jónsson
seldi safninu handritasafn
sitt. Steingrímur hafði safnaö
nokkur hundruö handritum
og meöal þeirra voru mörg
verðmæt og merk handrit. Þá
var ákveðiö aö stofna sérstaka
handritadeild og aðskilja
handrit og bækur í safninu.
Ögmundur segir aö frægasta
handritið, sem deildin varö-
veiti, sé án efa handrit Hall-
gríms Péturssonar að Passíu-
sálmunum. „Elstu skinnhand-
ritabrot, sem hér eru varð-
veitt, eru e.t.v. hiö elsta sem
til er ritað hér á landi. Alls eru
varðveitt á annaö hundraö
handritabrot á skinni hérna
og flest hafa þau verið notuö
sem bókarkápur utan um
yngri handrit. Sum handrit
eru líka mjög merkileg, þótt
þau séu tiltölulega ung, því
þau geta varðveitt eldri texta,
svo sem þegar frumrit hefur
glatast. Þegar líður fram á 19.
öldina bætast síðan viö hand-
rit flestra höfuðskáldanna,
t.d. Jónasar Hallgrímssonar
og rómantíkeranna, auk
þeirra skálda sem síðar hafa
gert garöinn frægan allt fram
á þennan dag, aö ógleymdum
fræðimönnum, bæði skóla-
gengnum og úr alþýöustétt.
Þaö má ekki skilja orð mín
svo að þaö þyki eingöngu ein-
hvers viröi sem stórskáld eöa
þekktir stjórnmálamenn láta
eftir sig. Þvert á móti er ekki
síður mikilvægt að fá í hend-
ur handrit og bréf annars
fólks, sem gefur innsýn í dag-
legt líf fólksins í landinu."
I handritadeildinni eru ein-
göngu geymd óopinber gögn,
svo sem bréfasöfn einstak-
linga eða félaga, dagbækur,
skáldverk, fræðiverk og önnur
persónuleg gögn, sem menn
vilja aö varðveitist um ókom-
in ár. Öll opinber, skilaskyld
gögn eru hins vegar varöveitt
á Þjóöskjalasafninu, sem var
stofnað árið 1882.
Einkabréfasöfn margra þjóö-
frægra manna eru varðveitt í
handritadeildinni. Af þeim
má nefna bréfasafn Jóns Sig-
urössonar forseta, sem er
reyndar aö hluta til í Þjóð-
skjalasafninu; bréfa- og hand-
ritasafn Halldórs Laxness og
Þórbergs Þórðarsonar. Einnig
eru í safninu handrit margra
tónskálda. Jón Sigurðsson átti
stórt og merkilegt handrita-
safn, sem ákveðið var að
rynni til Handritadeildarinn-
ar, meðan hann lifði, og
einnig er varðveitt þar safn
Hipsí íslenska bókmenntafé-
lags^ en Jón var einmitt for-
seti þess.
Aöalstarf starfsfólks hand-
ritadeildarinnar er aö skrá
handritin með því að gefa ná-
kvæma lýsingu á hverju
þeirra. Þessar skrár hafa verið
prentaöar í nokkrum bindum,
alls tæplega þrjú þúsund síö-
ur.
Landsbókasafnið flytur í Þjóö-
arbókhlööuna þann 1. desem-
ber næstkomandi. Þar fær
Handritadeildin mjög góða að-
stööu þar sem hægt er aö
geyma handritin viö kjörhita-
stig. Það veröur að teljast við
hæfi á lýðveldisárinu aö þess-
um gleymdu þjóðargersemum
veröi búin sú aöstaöa sem þeim
sæmir.