Tíminn - 21.09.1994, Page 11

Miövikudagur 21. september 1994 ■
$$tlfÍKtf
11
Þóroddur Jónasson
Fæddur 7. október 1919
Dáinn 27. ágúst 1994
Haustið 1951 kom ég til starfa
sem kennari við Laugaskóla í
Suður-Þingeyjarsýslu, þá ný-
lega orðinn 21 árs og því ung-
ur og harla óreyndur. Það, sem
upphaflega var hugsað sem
eins vetrar dvöl, lengdist upp í
rúm 20 ár, er ég bjó og starfaði
með Þingeyingum og kynntist
þar mannlífi og menningu.
Einn þeirra manna, sem ég
hafði hvað fyrst kynni af, fyrir
utan samstarfsfólk mitt við
skólann, var Þóroddur Jónas-
son, er einmitt þetta sama
haust kom til starfa sem hér-
aðslæknir að Breiðumýri, sem
er í næsta nágrenni viö Laug-
ar. Þessar línur eru settar á
blað í minningu hans, en
hann lést 27. ágúst s.l. og var
jarðsunginn frá Akureyrar-
kirkju 2. september.
Þóroddur var maður þeirrar
gerðar að hann hlaut að vekja
eftirtekt þeirra, sem komust í
snertingu við hann, og þá ekki
síst hjá þeim sem eins og ég
voru komnir öllu ókunnugir á
þingeyskar slóbir með huga
opinn og fullan forvitni að
kynnast nýju umhverfi.
Hressileg framkoma hans,
skjót viðbrögð og hnyttin svör
með meitluðu orðfæri laðaði
fólk að honum og gerbi því
um leið ljóst að þar fór enginn
meðalmaður að andlegu at-
gervi, eins og hafði ásannast
með frábærum námsárangri
hans bæði í menntaskóla og
háskóla. Það var heldur ekki
meðalmanni hent við þær að-
stæður, er voru fyrir 40 árum,
ab gegna héraöslæknisemb-
ætti í víðlendu og strjálbýlu
héraði af þeim dugnabi og ó-
hvikulu skyldurækni, sem Þór-
oddur lagði í starf sitt. Héraðs-
búar skynjuðu þetta mætavel
og hann varb í hugum þeirra
átrúnaðargob og bjargvættur í
heilsufarslegum efnum og um
leið einskonar þjóðsagnaper-
sóna í lifanda lífi, þar sem frá-
sagnir af eftirminnilegum til-
svörum hans og viðbrögðum
voru á hvers manns vörum.
Þakkarhugur fólks kom líka
skýrt í ljós, þegar hann lét af
störfum. í því sambandi má
þess geta að íbúar eins sveitar-
félags, Aðaldælahrepps, þökk-
uðu honum sérstaklega veitta
þjónustu. Upplýsa verbur þá
ab byggðarlagið var lögum
samkvæmt í Húsavíkurlæknis-
héraði, en á þessum árum sat á
Húsavík einungis einn læknir.
Hann mun hafa haft drjúgan
starfa að sinna bæjarbúum og
sjúkrahúsi, svo ab Aðaldæling-
ar fundu að vænlegra var
læknishjálpar að leita á
Breiðumýri, enda hún fúslega
veitt.
Sjálfgefið var að nokkur
hluti af starfi Þórodds tengdist
Laugaskóla, þar sem saman-
komnir voru vetur hvern 120-
140 unglingar, óharðnaðir og
án viðnámsþróttar gegn ýms-
um kvillum. Hann var því tíð-
ur gestur í skólanum, sömu-
leiðis vegna þess að hann
hafði lifandi áhuga á námi því
og öðru skólastarfi er þar fór
fram. Kynni okkar urðu þó
ekki fyrst og fremst á þeim
vettvangi, enda f jölluðu skóla-
stjóri og kennarar eldri í starfi
en ég helst um hin heilsufars-
legu vandamál stabarins. Segja
má ab leiðir okkar hafi frekar
legið saman á sviði hinnar
margrómuðu þingeysku
menningar. Einn athyglis-
verðasti þáttur hennar er
söng- og tónlistarlíf þab er
t MINNING
þróaðist meðal fátækra bænda
þegar á öldinni sem leið. Á
þessum árum voru helstu
vaxtarbroddar þess þrír karla-
kórar, er störfuðu samtímis í
Suður-Þingeyjarsýslu: á Húsa-
vík, í Mývatnssveit og Reykja-
dal. Síðastnefnda byggðarlag-
ib er heimkynni Laugaskóla
og skömmu eftir komu mína
þangað varð ég liðsmabur í
Karlakór Reykdæla. Einn sá
hæfileiki, sem Þóroddi var gef-
inn í ríkum mæli, var tónlist-
argáfa. Jafnvel er haft á orði að
hjá honum hafi fundist hið
sjaldgæfa fyrirbæri algjör tón-
heyrn. Með hliðsjón af því og
þeirri staðreynd að hann var
alinn upp svo að segja í hjarta-
stað karlakórssöngs í Mývatns-
sveit þar sem faðir hans, Jónas
Helgason hreppstjóri á
Grænavatni, var í meira en
fjóra áratugi söngstjóri Karla-
kórs Mývetninga, þá hefði
sennilegt þótt að hann léti
karlakórssöng í Reykjadal til
sín taka. Svo var þó ekki fyrstu
árin og mun trúlega þar um
hafa ráðib að honum þóttu
tómstundir of stuttar og
stopular. Þegar Páll H. Jóns-
son, kennari að Laugum, sem
manna lengst var söngstjóri
kórsins, dvaldi erlendis 1956-
57 tók Þóroddur tímabundið
við söngstjórn og að fullu þeg-
ar Páll hvarf úr héraði 1961.
Hann gegndi starfinu þar til
hann varb héraðslæknir á Ak-
ureyri 1969.
Svo vildi til, að þab árabil
var ég formaður kórsins og átti
sem slíkur hið ánægjulegasta
samstarf við Þórodd. Ekki var
þó minni ánægja að skynja
sem kórfélagi hversu góð tök
hann hafði á þessu verkefni,
hversu þar kom fram mann-
þekking hans, tónlistarkunn-
átta og félagsþroski. Kórinn
skipuðu á þessum árum rúm-
lega 30 söngmenn, er allir
komu úr sveitarfélagi er taldi
þá milli 350 og 400 íbúa. Því
lætur að líkum að ekki var úr-
valsröddum á ab skipa í öllum
stöðum kórsins, en nánast gat
verið unun að fylgjast með því
hve Ijúfmannlega, glöggt og
greinilega Þóroddur leiðbeindi
um raddbeitingu og önnur
þau atriði er stuðluðu að því
að gera söng kórmanna á-
heyrilegri. Tvennt vil ég nefna
til staðfestingar því, að í þessu
efni hafði hann árangur sem
erfiði: góða dóma um kórinn á
söngmóti Heklu, sambands
norðlenskra karlakóra, 1963;
og ummæli Valdimars Örn-
ólfssonar, íþróttakennara, kór-
manns og söngbókarútgef-
anda. Af tilviljun varð hann á-
heyrandi eitt sinn ab æfingu
kórsins, að því er ég best man
einmitt til undirbúnings áður-
nefndu söngmóti. Að hlustun
lokinni gat hann ekki orða
bundist um það hversu góðan
söng þessi hópur óskólaðra
bænda og erfiðismanna hefði
flutt. Þó stóð þannig á ab tveir
eða þrír af bestu söngkröftum
kórsins voru einmitt fjarver-
andi í þetta sinn.
Veturinn 1965-66 fór fram í
útvarpi spurningakeppni með
nafninu „Sýslurnar svara". Þar
var, eins og sumir kunna enn
ab minnast, teflt fram þriggja
manna sveitum úr hverju lög-
sagnarumdæmi landsins, öðr-
um en kaupstöbum, en þeir
höfðu einmitt keppt á sama
hátt veturinn áður. Útsláttar-
keppni var þetta, og þar sem
keppendur voru að því ég best
man 15, voru þrjár umferðir
áður en kom ab úrslitum. í
keppnissveit Þingeyjarsýslna
völdumst við Þóroddur og Sig-
urpáll Vilhjálmsson vibskipta-
fræðingur, fulltrúi Norður-
Þingeyjarsýslu. Svo vildi til, að
í fyrstu umferð kom síðast
röðin að okkur að keppa við
Eyfirðinga. Þar sem aðeins var
ein bæjarleið milli heimila
okkar Þórodds, höfðum við
þann hátt á að sækja hvor
annan heim þau kvöld sem út-
varpað var frá fyrstu umferö-
inni, hlusta á frammistöðu
keppenda og meta spurningar
og möguleika okkar. Álit okkar
var áður en kom aö glímunni
við Eyfirðinga, að við stæðum
nokkuð vel að vígi gegn þeim
sveitum er fram höfðu komið,
öðrum en Borgfirðingum.
Viku af janúar 1966 mættum
við Eyfirðingum í þinghúsinu
á Breiðumýri og höfðum sigur.
Segja má frá því að tveir úr
hvoru liði tóku lagið saman að
lokinni keppni og sungu einn
Glúntasöng, eins og til stað-
festingar því að engin þykkja
hefbi þróast milli héraðanna
af þessu tilefni.
Nú er þess að geta að næstu
vikur og mánuði tók við ein-
hver snjóþyngsti vetrartími
sem komið hefur á Norður-
landi eystra síðustu áratugi.
Ferðalög þau, er við tókumst á
hendur í næstu tveimur um-
ferðum, urðu því öllu eftir-
minnilegri en keppnirnar og
máttu reyndar jafnvel teljast
hálfgerðar svaðilfarir. Hin
fyrri var snjóbílsferð til Akur-
eyrar að keppa við sveit Múla-
sýslna að Hótel KEA. Farartæk-
ið var bifreið ein mikil, en
fremur hægfara og ekki í svo
góðu lagi sem skyldi. Gekk því
á ýmsu, en til Akureyrar náði
hún þó nokkurn veginn. Á
heimleið þraut hana erindið í
Ljósavatnsskarbi, þegar enn
voru eftir 10-15 km að við Þór-
oddur næðum heim, og varb
sá síðasti spölur næturferða-
lag. Árnesingum mættum við
á einmánuði að Borg í Gríms-
nesi og var þá sá háttur á hafð-
ur að senda sjúkraflugvél
Björns Pálssonar á Aðaldals-
Hausthefti Tímarits Máls og
menningar (3/1994) er komið út.
Meginstef tímaritsins er að þessu
sinni svonefnd „gróteska" í bók-
menntum. Fjallað er um tvö
verk út frá þessum sjónarhóli,
skáldsöguna Anna eftir Guöberg
Bergsson og leikritið Gandreiðin
eftir Benedikt Sveinbjarnarson
Gröndal. Árni Sigurjónsson birt-
ir grein um merkan skagfirskan
bónda og skáld, Níels skálda, og
leiðir að því líkur að Níels hafi
verið fyrsti íslenski bókmennta-
fræbingurinn. Kvikmyndun Sölku
Völku er viðfangsefni greinar eft-
ir írskan kennara og fræðimann,
Neil Mc Mahon, sem búsettur er
hér á landi. Þar hugleiðir höf-
undur vandann sem fylgir því aö
færa skáldsögu í kvikmyndabún-
ing meb hliðsjón af sænsku
myndinni um Sölku Völku sem
gerð var árið 1954, en einnig
veltir höfundur þessu sígilda
flugvöll að flytja okkur til
Reykjavíkur. Þar höfðum við
enn sigur og eftirminnilegt
var að sjá nánast auða jörö í
Árnessýslu, samanborið við
fannfergiö á heimaslóðum.
Minnisstætt er líka að lengri
tíma en flugferðirnar, um fjór-
ar stundir, tók að komast 20
km leið af Aðaldalsflugvelli
subur í Reykjadal á heimleið-
inni. í úrslitaviðureign mætt-
um við svo Borgfirðingum á
heimavelli, barnaskólahúsi í
Aðaldal, og biðum lægri hlut.
Af okkur þremur félögum
var Þóroddur allmiklu elstur
og hafði án efa mesta lífs-
reynslu og menntun. Það kom
því af sjálfu sér ab hann var
leiðtogi okkar, og eftir á að
hyggja finnst mér að áraun
þessi hafi gengið miklu nær
honum en okkur Sigurpáli, m.
a. vegna þess að hann var
gæddur ríkara keppnisskapi.
Þetta marka ég einkum af
tvennu. Síbar meir lét hann í
ljósi að hann hefði ekki verið
meb öllu sáttur við úrslitin
gagnvart Borgfirðingum, sem
ég tók ekki svo mjög nærri
mér, e.t.v. vegna borgfirsks
ætternis og uppeldis. Hann
taldi að framkvæmd keppn-
innar hefði í þessu efni ekki
verið fyllilega réttlát. Hitt at-
riðið er, að seinna, þegar hon-
um bauðst þátttaka í samsvar-
andi keppni, hafnaði hann því
alfarið. Enn skal því ekki
gleymt að einmitt þennan vet-
ur gegndi hann tvöföldu starfi
sem læknir, var settur til að
gegna Kópaskershéraði. Eins
og þegar er fram komið um
veðurfar og snjóalög vetrarins,
má þeim, sem eitthvað þekkja
til á þingeyskum slóbum, ljóst
Fréttir af bókum
TÍMARIT
K'ÁLS GG MENNINGAR 3-94
CRÖTESKA HVAOT
vandamáli fyrir sér almennt.
Loks má nefna grein um Hringa-
vera að því starfi fylgdu ferða-
lög svipuð og lýst hefur verið
hér að framan: tímafrek, erfið
og áhættusöm. Vetur þessi var
því án alls efa honum þungur
í skauti og jók við þá heilsubil-
un, sem m.a. var hvati hans að
því að láta af störfum á Breiðu-
mýri 1969 og flytja til Akur-
eyrar. Þá vissi hann líka að
skjólstæðingum sínum var
tryggð þjónusta frá hendi
fyrstu heilsugæslustöðvar með
nútíma sniði, sem upp var
komin á Húsavík.
Fjórum árum síöar lá leið
mín einnig til Akureyrar og
hlaut ég einmitt búsetu í ná-
grenni Þórodds. Samskipti
urðu því áfram nokkur okkar í
milli, þótt ekki nyti ég og fjöl-
skylda mín hans lengur sem
heimilislæknis. Einnig hlut-
um við, sem þekktum hann,
að fylgjast með því hvernig
heilsu hans hnignaði eftir því
sem árin liðu og hugsa til
þeirra meinlegu örlaga með
dapurleika, að maöur með
hæfileika hans, menntun og
starfsvilja skyldi ekki fá ab
njóta síbustu æviára sinna við
bærilega heilsu. Geta verður
þó þeirrar þversagnar í fari
hans, ab hann, sem bjó ab
læknismenntun og svo trúlega
hafði sinnt um heilbrigbi
skjólstæðinga sinna og gefið
holl ráb í þeim efnum, skeytti
lítt eða ekki um sína eigin
heilsu. Hann virtist ekki til-
einka sér þá lifnaðarhætti,
sem að kenningum nútímans
eru heilsusamlegt líferni: úti-
veru, hreyfingu og hollt
mataræði, og margir stéttar-
bræbra hans af yngri kynslóð
hafa að fordæmi fyrir öðrum.
Þegar maður, sem skipaði
jafn stóran sess í hugum sam-
ferðamanna sinna og Þórodd-
ur gerði, hv^rfur á braut, sækir
á huga þeirra sú tilfinning
tómleika og saknaðar að þá sé
mannlífið snauðara en ábur.
En öllum er skapað sitt enda-
dægur og eftirlifendum eru
gefnar minningarnar, sem
ekki verða frá þeim teknar.
Hvergi eru þær ríkari en hjá
eftirlifandi eiginkonu hans,
Guðnýju Pálsdóttur, börnum
þeirra og barnabörnum. Þeim
er vottuð samúð eftir góðan
mann genginn, sem vann sitt
ævistarf þannig að fjöldi
manna hlaut af því líkn, heill
og hamingju.
Guðmundur Gunnarsson
dróttinssögu Tolkiens og tengsl
hennar við norrænar bókmennt-
ir.
Skáldskapur er hafður í háveg-
um í TMM nú sem endranær. Þar
frumbirta að þessu sinni ljób-
skáldin Hannes Sigfússon, Böðv-
ar Guðmundsson og Haraldur
Jónsson ljóð, aukþess sem birt er
eitt Ijóð eftir skáld frá Chile, Ari-
el Dorfmann, í þýðingu Sigurðar
A. Magnússonar. Fjórar smásög-
ur eru í þessu hefti TMM, þrjár
eftir íslenska höfunda, þá Bjarna
Bjarnason, Stefán Steinsson og
ísak Harðarson og ein eftir
bandaríska rithöfundinn og lífs-
kúnstnerinn Charles Bukowski.
Verk á forsíðu er eftir Hönnu
Styrmisdóttur. TMM er 120 bls.,
unnið í Prentsmibjunni Odda
hf.
TMM kemur út fjórum sinnum
á ári og kostar ársáskrift 3300 kr.
Fyrsti bókmenntafræð-
ingurinn og fleira gott