Tíminn - 05.01.1995, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 5. janúar 1995
8Mkw
5
Sagaá
Pétur Cunnarsson: EFSTU DACAR. Skáld-
saga. Mál og menning. Reykjavík, 1994.
234 bls.
Alltaf sér maöur þaö betur og betur
hversu fyrsta bók Péturs Gunnars-
sonar, ljóöabókin Splunkunýr dag-
ur, gefur tóninn fyrir verk hans,
stílmáta þeirra og einkenni. Pétur
hefur að vísu ekki gefið út ljóðabók
síðan, en í bókum hans öllum er
linnulaust brugðið upp ljóðrænum
svipmyndum. Auk þess hefur hann
birt tvær bækur sem beinlínis hafa
að geyma þess konar texta, Vasa-
bók og Dýrðin á ásýnd hlutanna.
Stööug viðleitni Péturs er að
handsama smáatriði lífsins, þessi
litlu reynsluspor sem mynda veg-
inn og hversdaginn, samanber
nafn næstsíðustu sögunnar, Hvers-
dagshöllin. Það eru því ekki dram-
atísk átök eða óvenjuleg reynsla
sem sögur hans lýsa. — Annars
varð Pétur fyrir því, sem á vissan
hátt er þungbært hverjum höf-
undi, að fyrsta sögubók hans sló
svo rækilega í gegn aö allar hinar
seinni lenda í skugga hennar. Ég á
aubvitað vib upphafsbókina um
Andra, Punktur punktur komma
strik. Andrabálkurinn, fjórar bæk-
ur, er nú tiltækur í einni Stórbók.
Athyglisverð kortlagning á því
hvernig kynslóð höfundarins finn-
ur sér stað í tilverunni, en höfundi
veittist örðugra er á leiö að ná utan
um efnib til fulls og losnaði það al-
veg úr reipunum þegar sagan var
öll, — sem kannski var rökréttur
endir á „póstmódernísku" verki.
Hvað um það: í þessari nýju sögu
tekur Pétur upp tilvistarlegar
spumingar meir en áður. Það er
gott og gilt, raunar vandséð til
hvers annars menn eiga ab skrifa
skáldskap. En mér finnst stíls- og
skoðunarháttur höfundar ekki
duga í þessa glímu. Sagan er, líkt og
hinar fyrri eftir höfundinn, sett
saman úr smámyndum, athuga-
semdum, líkingum. Persónum
bregður fyrir eins og skuggum á
tjaldi, — síðan eru þær horfnar,
gufaðar upp. Sagan sjálf leysist
sundur í parta.
Líkt og stundum áður, að
minnsta kosti í Sögunni allri, klýf-
ur höfundur söguvitundina sund-
ur. Það er Flóki, fyrrum leikstjarna
úr barnatímum, sem skrifar söguna
af nafna sínum, Símoni Flóka
presti, og konunni hans, Vem.
Sögumaðurinn verður raunar furðu
utangarna. Inn í söguna fléttast
kunnugleg atriði úr samtímanum,
sumt frá útlöndum, til dæmis
Kaupmannahöfn, og hér bregöur
fyrir ýmsum menningarsögulegum
skírskotunum. Stundum eru þessar
tilvísanir til ab skerpa myndina,
stundum ab manni finnst bara til-
fyndni sem litlum tilgangi þjónar,
skraut eða „útstillingar" sem Þór-
klippiborbi
BÆKUR
GUNNAR STEFÁNSSON
bergur nefndi svo: „Ég er farirm að
búa yður stað, segir Kristur eins og
móðir sem ætlar rétt að skreppa í
búðarleiðangur og börnin bíða í
eftirvæntingu að hún komi með
fullar hendur til baka." — Tökum
líka dæmi af innkomu Vem í sög-
una. Þetta er 28. atribi:
„Út úr berangri spítalans mótast
stúlkan með bókavagninn. Dante
og Petrarka hafa báðir lýst því. Gísli
Brynjúlfsson líka. „I'm sure it hap-
pens all the time," söng Ringo
Starr.
Lengi var fyrirferbarmikill þáttur
í skáldsögum að lýsa persónum. Því
ítarlegar sem vægi persónunnar var
meira. Augu hár munnur nef, lík-
amsbygging, sérkenni. í Stríði og
friði koma fyrir á áttunda hundrað
karaktera, hvert með sinn svip.
í dag heyrir til undantekninga ef
manni er lýst í sögu. Ekki nema
eitthvað sé athugavert. Með til-
komu kvikmynda snýr skáldsagan
sér ab öbru. í ljós kemur að það
þarf ekki ab lýsa persónu, hver les-
andi er með mynd í huganum sem
hann varpar í eyöuna. Jafnvel Nýja
testamentið spanderar ekki einni
línu á útlit Krists — og samt veit
hvert mannsbarn hvernig hann
leit út.
í hverju voru töfrar Vem fólgnir?
Nærsýnt fasib? Limaburburinn?
Hvernig hún mjólkabi hárið í tíkar-
spena og brá um þá teygju?
Hráki fuglsins? Fótatak kattar-
ins? Málrómur fisksins?"
Þetta er að ég ætla gott sýnishorn
af stílshætti Péturs. Vandlega unn-
inn texti, þab leynir sér ekki, og
slíkir eru margir textar í bókinni.
Valin smáatriði sem eiga að ýta við
vanahugsun. En þau ná engu flugi.
Megininntak bókarinnar er saga
Símonar Flóka, hins unga mennta-
manns sem fer að stunda guðfræði
í Kaupmannahöfn, kemur síðan
heim og gerist prestur þar til hann
deyr á miöjum aldri. Það ber nýrra
vib ab mabur úr þessari starfsstétt
verði aðalpersóna í skáldsögu. Er
ekki Gub „hið eina sanna tabú",
eins og hér segir, á þessum trúlausu
(og andlausu) tímum? Glíma
mannsins við Guð, sem svo margir
gáfaðir höfundar um og upp úr
aldamótum háðu af fullri alvöm og
djörfung (ég nefni aðeins hið
sænska skáld Pár Lagerkvist) —
hvar sér hennar stað nú í bók-
menntum okkar?
Það er víst of mikiö að nefna
glímu Péturs Gunnarssonar við
Guð í Efstu dögum. Söguna vantar
alla dramatík og sálræna spennu til
þess. Hvers vegna gerist Símon
Flóki prestur? Hvaða uppgjör fór á
undan svo örlagaríkri ákvörðun?
Ekkert svar við því. Var þab
kannski frekar af hreinum húman-
Pétur Gunnarsson.
isma, umhyggju fyrir manneskj-
unni? Það er ekki að sjá ab boðun
orðsins stríði á þennan prest. Samt
er það þessi boðun sem er æðsta
skylda prestsins. Símon er blóðlaus
kennimabur. í eitt skipti bregst
hann vib afhelgun samtímans,
þegar hljóðmaður frá Sjónvarpinu
opnar kókdós í kirkjunni eins og
hann væri í sjoppu. Hann hendir
sjónvarpsgenginu út, en iðrast svo
umburðarleysisins og leitar hljóö-
manninn uppi. Sá er þá kominn
með samviskubit og ætlar í guð-
fræði!
Staða prestsins í sögunni er dálít-
ið vandræðaleg — rétt eins og í
þjóöfélagi okkar núna. Að þessu
leyti er sagan skilgetiö afkvæmi
samtímans, — bergmálar þab and-
lega tómahljóð sem hvarvetna
kveður við. En um leið gerir trúar-
þörfin greinilega vart við sig. Hitt
er annað mál að okkar settlega ev-
Saga 17. júní
Hátíð í hálfa öld. Lýðveldi fagnað
í Reykjavík 1944-1994 heitir ný-
útkomin bók, sem íþrótta- og
tómstundaráð Reykjavíkur og
Lýðveldishátíðarnefnd Reykja-
víkur gefa út. Þetta er sérlega fal-
leg bók, sem hefst á ávörpum
Vigdísar Finnbogadóttur, for-
seta íslands, Ingibjargar Sólrún-
ar Gísladóttur borgarstjóra og
Júlíusar Hafstein, formanns
Lýöveldishátíðarnefndar í
Reykjavík.
Rakin er forsaga 17. júní há-
tíðarhalda, sérstakur kafli er um
lýðveldisárið 1944 og sagan síð-
an rakin nokkurn veginn í tíma-
röð. Miðar kaflaskiptingin einn-
ig við breytingar sem verða á
hátíðarhaldinu, t.d. fyrstu árin í
Hljómskálagarðinum, Miðbæj-
artímabilið fyrra, hátíðarhöldin
í Laugardalnum, skemmtanir í
úthverfunum o.s.frv. Bókin
skiptist í tíu slíka þætti, auk
bókarauka og ítarefnis.
Það var frá upphafi ákveðið að
Fréttir af bókum
vanda til þessarar bókar. Kle-
menz Jónsson var ráðinn rit-
stjóri til að afla fanga til þessa
verks snemma árs 1993. Rit-
nefnd bókarinnar hóf störf í árs-
lok 1993 og skipuðu hana Lýður
Björnsson formaður, Böðvar
Pétursson, Gísli Árni Eggerts-
son, Eyjólfur Halldórs og Oskar
Guðmundsson. Ritnefndin sá
um vinnslu og gerð bókarinnar
og útgáfu fyrir hönd Lýðveldis-
nefndar Reykjavíkur og á veg-
um íþrótta- og tómstundaráðs.
Þessi bók er að mörgu leyti
einstæð meðal íslenskra bóka.
Hér er verið að rekja eftirminni-
legan þátt íslenskrar menning-
arsögu — sögu hátíðar sem tek-
ur yfirleitt einn dag á ári hverju
og allir uppvaxnir Reykvíkingar
eiga einhverjar minningar um.
Að minnsta kosti þrjár kynslóð-
ir borgarbúa eiga að muna lýð-
Ásgeir Ásgeirsson forseti og Ólafur
Thors forsœtisrábherra vib athöfn
á 17. júní 1956.
veldisfagnaði — minningar frá
hátíð í hálfa öld.
Brugðið er upp skemmtileg-
um myndum allt frá forsögu
þjóðhátíðar til hinnar litríku
nútíðar og eftir því sem frásögn-
inni vindur fram er öðru hverju
rifjað upp með myndum hvern-
ig var umhorfs fyrr á dögum.
Með kveðskaparbútum, brotum
angelíska þjóðkirkja virðist ekki
geta svalað henni. Það er fremur
mænt upp á allskyns mannkyns-
frelsara sem lofa sjúkum lækningu
og þykjast hafa svör viö öllum gát-
um. Raunar koma þess háttar
einkaleyfishafar við sögu í Efstu
dögum. Ekki hafa þeir frekar erindi
að rækja en þjónar þjóðkirkjunnar,
samkvæmt sögunni. Niðurstaðan
verður sem áður hjá höfundi: lífið
er hversdagslíf, laust undan stórum
ástríðum og hugsjónum.
Þetta er alltof mikið mál til að
ræða í stuttri bókarumsögn. Þegar
komið er út í svona hugleiðingar er
lesandinn víst farinn að biðja um
annarskonar bók. í lokin segir
sögumaðurinn, Flóki, að sagan sé
klippiborð. Hver rammi filmunnar
er óheyrilega langdreginn, en um
leið og hún er komin í sýningarvél
gerist allt með eðlilegum hætti. „Ég
lít á mig sem klippara." Er það
nægilegur metnaður söguskálds?
Vonandi tekur Pétur Gunnarsson
fastar á tilvistarvandanum í næstu
bók. Hann ætti að hafa burði til
þess.
Að endingu: Ein söguleg skír-
skotun í sögunni er til meinlegrar
afmælisvísu Steins Steinars um
Tómas Guðmundsson. Þá vísu hef
ég lært öðruvísi en Pétur, og víst
óhætt að þrykkja hana hér í þeirri
mynd, sem ég trúi að sé hin rétta,
úr því hún er prentuð á annað
borð:
Hér situr Tómas skáld með bros á brá,
bjartur og hreinn sem fyrsta morguns-
áríð.
Ó, hvað rnig, vinur, tekur sárt að sjá,
að sál þín skyldi grána fyrr en hárið.
úr blaðafrásögnum og frásögn-
um listamanna er rifjað upp
hvernig til tókst. Á sjötta
hundrað ljósmyndir eru í bók-
inni og þúsundir Reykvíkinga
geta þekkt sjálfa sig á myndun-
um. Hér eru kallaðir til sögu
fulltrúar íþróttahreyfingar,
skáta, lúðrasveita, leikara og
fjölmargra annarra listamanna.
Nafnaskrá með um 600 manns
heyrir einnig til bókarinnar.
Ef til vill er þessi bók merkust
fyrir það hvernig tekist hefur að
fanga augnablikið, ná tíðarand-
anum frá upphafi og fram á
okkar daga og koma honum til
skila í máli og myndum. Les-
endum kemur á óvart hvernig
þessi hátíð hefur breyst ótrúlega
mikið — og þó svo lítið í þessa
hálfu öld. I bókinni er verið aö
rifja upp og segja sjaldgæfa sögu
í meginmáli, myndum og
myndatextum, og saman
mynda þessi minningarbrot
einstæða heild, samfellda
menningarsögu sem allir Reyk-
víkingar eiga hlut í. Saga sautj-
ánda júní er saga þín.
Bókin er 360 bls. aö stærð,
unnin í Prentsmiöjunni Odda.
Útsöluverð kr. 5000. ■
Fyrirmyndir
Kjöri íþróttamanns ársins var
lýst í síðustu viku.
Að vanda tókst vel til, íslend-
ingar eiga margan góðan
íþróttamanninn og má þessi fá-
menna þjóð vera stolt af afreks-
fólki sínu.
Að þessu sinni varð fyrir val-
inu sá íþróttamaður, sem hvað
mest og best hefur hrifið ís-
lenska æsku með íþrótt sinni og
framkomu á síðasta ári.
Magnús Scheving Eyjólfsson
höfðar ekki aöeins til æskunnar,
hann hefur unnið hug og
hjörtu allra landsmanna fyrir
einlæga framkomu, bjartsýni og
dugnað, enda hefur hann kom-
ið fram í fjölmiölum og leyft
okkur aö skyggnast inn í þann
heim afneitunar og aga sem
menn verða að beita sjálfa sig til
þess að ná settu marki.
Þessi geðþekki íþróttamaður
hefur kynnt íþrótt sína ötullega
fyrir æskunni og hrifið margan
unglinginn um leið og hann
hefur undirstrikað að mikil
vinna er ávallt að baki góðum
árangri.
Lexía frá mönnum eins og
Magnúsi Scheving er mikils
virði. Það eru nefnilega allt of
margir sem vilja aö árangur ná-
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVE
ist án fyrirhafnar og allt of
margir nenna ekki að leggja
neitt á sig, en kvarta svo og
kveina af minnsta tilefni og
jafnvel að tilefnislausu.
Ég er viss um að íþróttamaöur
ársins á enn eftir að bæta við já-
kvæðum straumum með þjóð-
arsálinni.
Sama dag og kjöri hins sanna
íþróttamanns var lýst, birtist í
Morgunblaðinu frásögnin „Árs-
fundur vindlamanna".
Frásögninni fýlgdi mynd af
þéttholda, miöaldra vindlareyk-
ingamönnum, sem auk þess að
reýkja vindla dreyptu á koníaki.
Öll bar frásögnin það með sér
að þarna færu menn sem mætu
lífsins lystisemdir á allt annan
hátt en þann sem íþróttamaður
ársins eða aðrir íþróttamenn
gera.
Þarna var sagt frá „íslenska
vindlaklúbbnum", og meðal
annars: „... koma meðlimir sam-
an árlega til að reykja vindla og
njóta annarra viðeigandi þæg-
inda."
Það vakti athygli mína, aö
þessi setning er ekki tilvitnun í
einn eða neinn, nei, þarna er
eitthvað sem Morgunblaðið seg-
ir frá eigin brjósti, ef svo má að
orði komast. Þetta er með öðr-
um orðum greinileg skoðun rit-
stjórnar blaðsins: Vindlareyk-
ingar og koníaksdrykkja eru
þægindi.
Já, ólíkt höfumst við að. ■