Tíminn - 20.10.1995, Qupperneq 8

8

Föstudagur 20. október 1995
Mat sumra frétta-
skýrenda á banda-
rískum stjórnmálum
um þessar mundir er
aö demókratar séu
flokkur stórfyrir-
tœkja, repúblíkanar
hins vegar smáat-
vinnurekenda
Margt er í gerjun í
bandarísku þjóblífi
og þaö endurspeglast
meö ýmsu móti í stjórnmál-
um. Athygli vakti fyrir
skömmu er Ross Perot til-
kynnti aö hann hygbist
stofna þribja stóra stjóm-
málaflokkinn, sem heita
skyldi Flokkur hinna óhábu
eba Sjálfstæbisflokkur.
Ekki er enn sýnt hvað úr
þessu verður hjá Perot; urmull
af flokkum hefur um langt skeið
verið til við hliðina á stóru
flokkunum tveimur, demókröt-
um og repúblíkönum, án þess
að ná verulegum árangri. Perot
Iagði áherslu á að flokkur hans
yrði ólíkur þeim tveimur stóru
að því leyti, að hann yrði óháð-
ur sérhagsmunahópum og
„eign fólksins".
Perot og Powell á
svipubu róli
Þetta hljómar nú ekki mjög
frumlega. En athygli hefur vak-
ið að Colin Powell, fyrrum yfir-
hershöfðingi Bandaríkjanna,
sem líklegur þykir til forseta-
framboös, talar um sumt þann-
ig að minnir á Perot. í málílutn-
ingi Powells er einnig meginat-
riði aö hann sé fulltrúi fólksins,
ekki sérhagsmunahópa.
Vera má að þeir Perot**og Po-
well, glöggir menn á sinn hátt
báðir, hafi áttað sig á að undan-
fariö hafa sérhagsmunahópar
ýmsir færst mjög í aukana í
bandarískum stjórnmálum,
jafnvel svo mjög að talað er um
að þeir séu að grafa undan stóru
flokkunum, sem virðist standa
ráðalausir gagnvart þessari þró-
un. Þetta, segja ýmsir fréttaskýr-
endur, hefur leitt til þess að vax-
andi fjöldi kjósenda snýr baki
við gömlu flokkunum og leitar
„þriðju leiöar". Annað, sem
stuðlar að þróun á þessa leið,
eru breytingar, allmiklar að
sumra mati, sem orðið hafa í
efnahags- og atvinnulífi Banda-
ríkjanna síðasta hálfa áratuginn
eða svo. Þær breytingar koma
fram í því m.a. að stóru fyrir-
tækin reyna í vaxandi mæli að
draga úr kostnaði með því að
segja upp starfsmönnum, sem
flestir reyna síðan að bjarga sér
sem smáatvinnurekendur. Þetta
hefur leitt af sér verulegar breyt-
ingar á lífsskilyrðum og af-
komuöryggi fjölda fólks.
Frank Esmann, fréttaritari
danska útvarpsins í Washing-
ton, kemst svo að oröi í danska
blaðinu Information að lengi
hafi verið sagt vestra að demó-
kratar væru flokkur hinna skyn-
sömu og fátæku, en repúblíkan-
ar þeirra heimsku og stórfyrir-
tækjanna. Þannig hafi það
a.m.k. verið á fyrri hluta aldar-
innar. Skipting Bandaríkja-
manna milli flokka hafi um
margt minnt á samskonar skipt-
ingu í Evrópu, þó með þeim
mun aö í Bandaríkjunum hafi
verkalýðssamtökin aldrei náð
Fjárlagatillögum repúblíkana mót-
mœlt: ennþá á yfirborbinu „ill-
gjarni flokkurinn".
ei verið ofarlega hjá bandarísk-
um stjórnmálaflokkum, miðað
við það sem gerst hefur í Evr-
ópu, en sumra mál er að ofan-
greind þróun mála hafi sökkt
henni alveg. Stjórnmálamenn
séu alveg hættir að hafa ein-
hvern vott af hugmyndafræði
til leiösagnar, heldur beinist nú
öll viðleitni þeirra að því að ná
fylgi sem flestra og fylgismestra
sérhagsmunahópa, friðarhreyf-
inga kvenna, baráttuhreyfinga
fyrir rétti almennings til vopna-
eignar, samtökum sem höfða til
einstakra kynþátta o.s.frv.
o.s.frv.
Stjórnmálaflokkarnir, alltaf
lausir í sér, hafa þess vegna átt
una. Repúblíkanar saka demó-
krata á móti um að ætla að
hækka skatta von úr viti og
auka fjárframlög hins opinbera
svo mjög að efnahagslífi Banda-
ríkjanna yrði stefnt í bráðan
voða.
Vinstriarmur með
Wall Street
En, skrifa nú sumir fréttaskýr-
endur, þetta er fyrst og fremst
yfirborð. í bandarískum stjórn-
málum eigast ekki lengur við
aðilar með þjóöfélagsskipan af
frjálslyndis- og íhaldstoga að yf-
irlýstu markmiði, heldur fer þar
hvað mest fyrir hagsmuna-
Clinton: besti vinur stórlaxanna?
Beðið um „sterkan"
leiðtoga
því að tileinka sér ábyrgðartil-
finningu félagslega séð og í
stjórnmálum. Ennfremur hafi
bandarísku stjórnmálaflokkarn-
ir aldrei orðið annað en lauslega
skipulögð „regnhlífarsamtök".
Fribarhreyfingar,
byssuunnendur
Þessvegna leystist „pólitíska
landslagið" í Bandaríkjunum
upp á síöari hluta aldarinnar,
þegar sérhagsmunahópar færb-
ust í aukana, heldur Esmann
áfram. Nú fær enginn tölu kom-
ib á þá hópa, sem skipulagt hafa
áróður og erindrekstur meb það
fyrir augum að hafa áhrif á
þingmenn og forsetaefni. Jafn-
framt er ráðist á mörg gildi, sem
áður var talið sjálfsagt að hafa í
hávegum.
Hugmyndafræðin hefur aldr-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
erfitt með ab standast þessa þró-
un og orðið enn lausari í reip-
um. Repúblíkanar, skrifar Es-
mann, eru að vísu ennþá á yfir-
borðinu „illgjarni flokkurinn",
sakaðir af demókrötum um að
vilja, til að spara á fjárlögum,
skerða miskunnarlaust opinber
fjárframlög til félags-, heilbrigð-
is- og skólamála, með þeim af-
leiðingum að fátæk börn ættu
sér engan vísan stað nema göt-
Newt Cingrich, forseti fulltrúa-
deildar Bandaríkjaþings og einn
helsti oddviti „repúblíkönsku bylt-
ingarinnar".
árekstrum stórra og smárra at-
vinnurekenda.
Og þótt einhverjum kunni
undarlegt að viröast, miðað við
það sem var, er nú margra mál
að „vinstriarmurinn" í banda-
rískum stjórnmálum (demó-
kratar) beiti sér fyrir hagsmun-
um „Wall Street" (stórra aðila í
fjármálum og atvinnurekstri);
„hægriarmurinn" (repúblíkan-
ar) styðji hins vegar „litla
manninn". Því er haldið fram í
því samhengi að enginn Banda-
ríkjaforseti á þessari öld hafi
gert meira fyrir stærstu og rík-
ustu fyrirtæki landsins en Bill
Clinton. Hann hafi, þrátt fyrir
andstöðu verkalýðssamtaka og
hluta demókrataflokksins, knú-
ið fram norðuratlantska fríversl-
unarsamninginn og stofnun
heimsverslunarstofnunarinnar
WTO. Clinton hafi ennfremur
staðið fyrir því að efnahagslífi
Mexíkó var bjargað úr bráðum
voða, aðallega til að hjálpa
bandarískum fjárfestum. Við-
leitni Bandaríkjastjórnar til að
fá Japan til að opna sig meira í
viðskiptamálum hafi og verið
aðgerð til hjálpar bandarískum
bílaútflytjendum.
A bak við „repúblíkönsku
byltinguna" (eins og sumir kalla
sókn repúblíkana sem kom
fram í síðustu kosningum)
standa hins vegar smáatvinnu-
rekendur og þeir sem ekki endi-
lega að eigin vali uröu sjálfra sín
vegna uppsagna hjá stórfyrir-
tækjum.
Þessar andstæbur, ásamt með
öðru, hafa ab margra mati leitt
til þess að óvenju margir Banda-
ríkjamenn svipist nú um eftir
pólitískri leiðarstjörnu af nýju
tagi, og í því samhengi fari sí-
fellt meira fyrir ósk „litla
mannsins" um að fá „sterkan
mann" ab stýrinu. Það er í þessu
vatni sem þeir fiska báðir, Perot
og Powell, og von getur veriö á
fleirum. ■