Tíminn - 09.11.1995, Blaðsíða 8

8
íVÍAiH
RgnfirMliiOJl
var 'y.iryy,-y'yy'yjr
Fimmtudagur 9. nóvember 1995
Skáldsaga og aldarfars-
lýsing frá Þingvöllum
Hraunfólkib
Björn Th. Björnsson
Mál og menning 1995
Frá því aö leifarnar af hinu
forna Alþingi voru fluttar af
Þingvöllum árið 1798 (og það
síðan lagt niður árið 1800) og vel
fram á 19. öldina, þegar róman-
tíkin beinir sjónum manna að
þessum fornfræga staö á ný, má
segja að nánast algjör þögn hafi
ríkt um bæbi Þingvallastaö og
sveitirnar í kring. Stórtíðindi,
sem eru skráð í meginmáli ís-
landssögubóka, gerðust heldur
ekki mikil á þessum tíma á Þing-
völlum og er uppboðið á lög-
réttuhúsinu, þeim auma hjalli,
eftir að dómþingið fór til Reykja-
víkur, trúlega síðast slíkra sagn-
fræbilegra athafna.
En neðanmálsgreinar sagn-
fræðinnar eru oft ekki síður at-
hyglisverðar en meginmálið.
Björn Th. Björnsson hefur nú rit-
að sögulega skáldsögu sem heitir
Hraunfólkiö þar sem dregin er
fram í dagsljósið ein slík neðan-
málssaga frá hinum dimma tíma
í sögu Þingvalla.
Hreppstjórinn og
klerkarnir
í aðalhlutverkum þessarar
sögu eru annars vegar Þingvalla-
klerkarnir Páll Þorláksson og syn-
ir hans tveir, Einar og Björn, sem
báðir urðu prestar á Þingvöllum
eins og fabir þeirra, og hins vegar
Kristján Magnússon í Skógarkoti,
hugmyndaríkur og úrræbagóður
bóndi og hreppstjóri í sveitinni.
Sagan er síðan borin uppi af
spennunni milli þessara tveggja
póla.
Einn helsti drifkraftur sveitar-
innar, framfarasinninn Kristján
Magnússon, fer hvorki trobnar
slóöir vib búskapinn né fer hann
eftir settum reglum þegar kemur
að hjúskaparmálum og barn-
eignum. Hann á börn með
tveimur konum, fyrst með eigin-
Almannagjá og Þingvellir.
konu sinni og síbar með vinnu-
konu sinni. Þá flækir þab málið
að gott samkomulag er greini-
lega milli „hjákonu" hreppstjór-
ans og eiginkonu og eiginkonan
heldur börnunum undir skírn og
nefnir þau í sína ætt. Slíkt hór-
dómsbrot er Þingvallaklerkum
þungbært að umbera og reyna
þeir hvað þeir geta til aö koma
kristilegu lagi á heimilishaldið í
Skógarkoti, en allt kemur fyrir
ekki. Þeir ná ekki að sjá viö því
geistlega valdi sem hreppstjór-
inn hefur og þeim stubningi sem
hann þrátt fyrir allt fær úr æðri
stöðum. Fyrir rest enda þessi
samskipti klerkanna og hrepp-
stjórans í fullkomnum fjand-
skap. En eins og í dramatík
heimsbóka eru í þessu ættastríöi
ungir elskendur í meinum. í ljós
kemur að á hinu dimma skeiði í
Þingvallasögunni fer fram ís-
BÆKUR
BIRGIR GUÐMUNDSSON
lensk útgáfa af stríbi Kapúlett- og
Montagú-ættanna meö íslensk-
um Rómeó og Júlíu. Kringum-
stæburnar em vissulega ólíkar í
Stekkjargjá í Þingvallahrauni og
Verónsborg og hin íslenska ástar-
saga þróast á annan veg og betri
en hjá Shakespeare. Hitt er þó
ljóst að Björn Th. hefur fundiö
þarna í hinni raunverulegu at-
burðarás kjörinn efnivib í dram-
atíska sögulega skáldsögu.
Nálægt raunveru-
leikanum
Allt er þetta byggt á sannsögu-
legum heimildum hjá Birni og
eftir því sem best verður séö fer
hann mjög nálægt raunveruleg-
um atburöum. Bæði Kristján og
Þingvallaklerkarnir eru forfeður
Björns Th., höfundar bókarinnar,
og þab má augljóslega merkja af
frásögninni að hann hefur sjálfur
fengið að heyra ýmislegt um
þetta fólk, hluti sem foreldrar
hafa sagt börnum sínum og þau
sínum börnum. Eflaust hefur að
öðrum þræbi vakab fyrir Birni ab
leita uppruna síns, þegar hann
byrjar að rannsaka aldarfariö og
mannlífið í Þingvallasveit á fyrri
hluta 19. aldar. Enda skín í gegn-
um alla þessa sögu, að hún er
ekki eingöngu skáldsaga heldur
er hún líka lýsing á mannlífi og
jafnvel atvinnuháttum fólks, sem
þraukar við erfib skilyrbi í Þing-
vallahrauni og kemst í rauninni
einungis af vegna þess sem vatn-
ib gefur og önnur hlunnindi.
Bókin um Hraunfólkið er því
Samfök iönaöarins, Islenskur landbúnaöur; ASI, BSRB og VSI sameinast um:
„Islenskt já takk" í þribja sinn
Átakið „íslenskt já takk" hefst í
þriðja sinn í dag, fimmtudaginn
9. nóvember, en það hefur stað-
iö yfir síðla hausts undanfarin
tvö ár. Átakið, sem stendur fram
aö jólum, nýtur sérstakrar
verndar forseta íslands, frú Vig-
dísar Finnbogadóttur.
Átakib hefur vakiö mikla athygli
og hefur góður árangur átaksins
orbið til þess að samstarf aðila
vinnumarkaðarins um kynningar-
átakið, sem upphaflega átti ein-
ungis að standa út árið 1993, er
enn í fullum gangi. Niöurstööur
könnunar á áhrifum átaksins á
viöhorf og innkaup almennings
leiddu í ljós aö rúmlega 72%
landsmanna telja aö átakiö hafi
haft þau áhrif aö þeir velji frekar
íslenskar vörur nú en áöur.
Markmib átaksins er enn sem
fyrr aö hvetja landsmenn, al-
menning sem og stjórnvöld, til að
velja íslenskt og vekja um leiö at-
hygli á þeirri verömætasköpun
sem innlend atvinnustarfsemi fel-
ur í sér. Meö átakinu er minnt á að
meb því aö láta íslenskar vörur og
þjónustu njóta sannmælis skapi
neytendur störf hér á landi í ýms-
um atvinnu-
greinum, jafnt
í frumfram-
leiöslu, úr-
vinnslu og
þjónustu. Meö
átakinu er fólk
hvatt til að
kynna sér verb
og gæbi ís-
lenskrar fram-
leiöslu og
kaupa hana
frekar en inn-
flutta, ef þessir
þættir standast
samanburö.
Könnun ÍM-
Gallup frá í
janúar á þessu
ári leiöir í ljós
aö 93% neytenda telja íslenskar
vörur sambærilegar eba betri að
gæðum en innfluttar vörur. Níu af
hverjum tíu íslendingum telja
einnig að meö því aö velja íslenskt
stubli þeir að minnkandi atvinnu-
leysi hér á landi og standist ís-
lenskar vörur samanburö, ætti
ekki aö vera vafi í huga nokkurs ís-
lendings um hvert valiö á að vera.
Átakinu „ís-
lenskt já takk"
er fyrst og
fremst ætlað að
skapa andrúms-
loft eða um-
hverfi til að
selja og kynna
íslenska vöru
og þjónustu.
Það er gert með
framleiðslu og
dreifingu aug-
lýsinga og
kynningarefnis
og einnig er sér-
stök vika helg-
uð átakinu
undir heitinu
„íslensk vika".
íslenska vikan
stendur frá 9.-15. nóvember.
Margir aöilar leggja átakinu lib og
veröa með sérstakar kynningar á
íslenskri framleiðslu þessa viku.
Má þar nefna aö í öllum verslun-
um Hagkaups verða íslenskir dagar
og einnig verða íslenskir dagar í
öllum verslunum KÁ á Suðurlandi
(standa til 19. nóvember í báðum
verslunum). Fleiri hundruö vöru-
kynningar á íslenskum vörum
verða í gangi þessa daga og koma
mörg hundrub starfsmenn versl-
unar og framleiðenda þar við sögu
við undirbúning og framkvæmd.
Félag bókagerðarmanna í sam-
vinnu vib Samtök iðnaðarins mun
einnig hvetja til þess aö almenn-
ingur hugi sérstaklega að kaupum
á bókum, blööum og tímaritum
framleiddum á íslandi.
í tilefni af átakinu hefur íslenska
útvarpsfélagiö framleitt sjónvarps-
þátt undir kjörorði átaksins „ís-
lenskt já takk". Þátturinn nýtur
verndar forseta íslands, frú Vigdís-
ar Finnbogadóttur, og flytur hún
ávarp í upphafi þáttarins, sem
veröur á dagskrá sunnudagskvöld-
ið 12. nóvember.
Margir fjölmiðlar hafa einnig
lagt átakinu lið með því aö bjóða
þeim, sem eru að selja og kynna
undir kjöroröi átaksins, sérstaka
auglýsingaafslætti í íslensku vik-
unni. Aðstandendur átaksins vilja
færa öllum þeim fjölmörgu aðil-
um, sem lagt hafa hönd á plóg viö
undirbúning og framkvæmd,
bestu þakkir.
íslenskt
já takk
Björn Th. Björnsson.
hvort tveggja í senn aldarfarslýs-
ing og dramatísk skáldsaga. Bygg-
ing verksins sem skáldsögu líður
e.t.v. dálítiö fyrir það hversu mik-
il rækt er lögð við fyrri þáttinn,
þ.e. að segja rétt og ítarlega frá
raunverulegum atburðum og
fólki. Þetta á sérstaklega við fram-
an af bókinni. Fjöldi sögupersóna
verður allnokkur og lesandinn
þarf að hafa sig allan við til að
fylgjast með því hver er hvað.
Svo kemur í ljós að sumt af þessu
fólki er í raun aukapersónur, sem
skipta ekki höfubmáli fyrir hin
raunverulegu átök í framvindu
sögunnar sem skáldverks. Upp-
bygging átakanna og dramans í
sögunni er því frekar hæg og það
er í rauninni ekki fyrr en um og
eftir miðbik bókarinnar að hún
nær að fanga lesandann sem
verulega spennandi skáldverk.
Eftirminnilegar
persónur
Hins vegar er það líka mikill
kostur að höfundur skuli leggja
þetta mikla rækt við að draga
fram hið raunverulega aldarfar,
mannlíf og fólk, ekki síst vegna
þess að þó um útúrdúra frá meg-
inátökum sögunnar sé að ræða,
þá verður frásögnin alltaf lifandi
og skemmtileg.
Persónurnar í bókinni eru mis-
jafnar eins og gengur, en almennt
má segja ab Birni Th. hafi tekist
að draga upp mjög lifandi mynd
af sérkennum hvers um sig og
flestar aöalpersónurnar verða
ágætlega heilsteyptar. Af aukaper-
sónum má t.d. nefna Guðríði
Halldórsdóttur, ljósmóður og
móðursystur Sigríðar Stefánsdótt-
ur, konu sr. Páls Þorlákssonar,
sem sérstaklega eftirminnilega.
En af abalpersónunum eru þab
trúlega Kristján í Skógarkoti og þó
sérstaklega sr. Björn Pálsson sem
verða heilsteyptar og eftirminni-
legar týpur í mebferð Björns Th.
Sigríður Eyjólfsdóttir hins vegar,
eiginkona Kristjáns í Skógarkoti,
verður hins vegar flatari persóna í
sögunni en búast hefði mátt við
og t.d. miklu óskýrari og litlausari
en Guðrún Þorkelsdóttir, hin
barnsmóöir Kristjáns.
í heildina séð hefur Birni Th.
Björnssyni tekist ab ná fram því
eftirsótta markmiði, sem hann
væntanlega setti sér í upphafi, aö
skrifa bók sem er bæði sagnfræði
og skáldverk. Um stíl Björns Th.
þarf ekki að hafa mörg orð, svo
þekktur er hann. Á þessari bók er
afar skemmtilegt mál, stílbrigðin
íöulega svo ljóöræn að þab þarf
að lesa þau hægt til ab njóta
þeirra til fulls. Á hinn bóginn
kemur það þó fyrir að orðfærið er
á stöku stað óþarflega uppskrúf-
aö.
Hraunfólkið er bók sem er tví-
mælalaust þess virði að gefa sér
tíma til að lesa. Hún ætti ekki síst
að vera kærkomin lesning öllum
þeim fjölda, sem er kominn af
þeim tveim ættum sem eru í aðal-
hlutverkum í sögunni, Þingvalla-
prestunum og Skógarkotsfólk-
inu. ■