Tíminn - 09.12.1995, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 9. desember 1995
C agnrýnendur dag-
blaöanna tjá sig um
tilnefningar til Is-
lensku bókmennta-
verölaunanna og um-
fang flóösins:
Endanlegar tölur um útgáfu á ís-
lenskum frumsömdum skáld-
verkum eru ekki komnar í höfn
og því ekki hægt ab bera saman
fjölda útgefinna titla fyrir þessu
og sí&ustu jól. Tölur frá bókaút-
gáfum fyrr í haust bentu þó til
þess aö einhver samdráttur hafi
orbib í bókaútgáfu, þó ekki sé
ljóst á hvaba svibi hann hefur
orbib. Geta má sér þess til ab
kreppa í bókaútgáfu bitni eink-
um á nýjum höfundum, sem
ekki hafa skapab sér nafn og
stöbu, og svo aftur þeim ekki
eru líklegir til ab seljast, en eiga
ab sumra mati fyllilega erindi á
markabinn til ab fjölbreytni
haldist í bókmenningunni.
Ekkert skal fullyrt um hvaba
ástæöur liggja ab baki ákvarbana
forleggjara um útgáfu bóka, en
ýmislegt bendir þó til þess ab
bókajólin séu nú dauflegri en oft
ábur og virtust þeir bókmennta-
gagnrýnendur, sem Tíminn ræddi
viö — frá Alþýöublabinu, Helgar-
póstinum og Morgunblaðinu —
sammála um aö litlu fjöri stafi af
bókaútgáfunni nú.
Jafnvel er svo illa komiö fyrir
ritsnilli landans aö nýtilkomin
bókmenntaverölaun, sem Vaka-
Helgafell hugöist veita í fyrsta
sinn á þessu ári og kennd voru viö
nóbelsskáldið Halldór Laxness,
veröa ekki afhent neinum hæfi-
leikaríkum nýliöanum, þar sem
þau handrit er bárust í keppnina
þóttu ekki nægilega frambærileg.
Félag íslenskra bókaútgefenda
getur þó ekki skorast undan því aö
veita íslensku bókmenntaverö-
launin og hafa dómnefndir nýver-
ið sent frá sér niöurstööur sínar. í
flokki fagurbókmennta voru til-
nefndar 3 skáldsögur: Hjartastaöur
eftir Steinunni Siguröardóttur, Hí-

“T-m
r rits, -w i
Bitastæð
býli vindanna eftir Böðvar Guö-
mundsson og Dyrnar þröngu eftir
Kristínu Ómarsdóttur. Einnig voru
tilnefndar 3 ljóðabækur: Höfuö
konunnar eftir Ingibjörgu Har-
aldsdóttur, Ljóölinuskip eftir Sig-
urö Pálsson og Þaö talar í trjánum
eftir Þorstein frá Hamri.
Bókmenntamenn hafa veriö
mishrifnir af þessum bókmennta-
verölaunum. Margir telja þau sjálf-
sagt af hinu góða, en einnig hefur
sú gagnrýni heyrst ab verölaunin
þjóni ekki þeim tilgangi sem þeim
er ætlaö, þ.e. að verölauna athygl-
isveröustu bók ársins, heldur sé
fremur um aö ræða eins konar
riddarakross sem veittur sé rithöf-
undum sem komnir eru „á tíma".
Miðaldra skáld
Kolbrún Bergþórsdóttir, bók-
menntagagnrýnandi á Alþýðu-
blaöinu, telur nokkuö til í þessari
gagnrýni. Virtustu skáldin séu til-
nefnd og þau verðlaunuð sem
þegar séu búin að sanna sig. Þetta
séu eins konar heiðursverölaun
fyrir unnin störf. „Þetta er hættu-
legt, því að ungir höfundar veröa
þá útundan. Eins og t.d. Hallgrím-
Císli Sigurösson rennir augum yfir íslenskt bókmenntasviö síöasta áratugar og kemst aö þeirri niöurstööu aö orö-
listin hafi endurnýjaö sig — meö hjálp frá:
Möguleikasprengingu módernistanna
Cfsli Sigurbsson bókmenntafræbingur.
Gísli Sigurbsson bókmennta-
fræbingur hefur tekib þátt í
jólakrítikinni í fjölda ára.
Heyrst hefur á skotspónum
ab bókaárib sé óvenju dauf-
legt ab þessu sinni og af því
tilefni var Gísli bebinn um ab
líta yfir svib síbustu ára og
kanna hvort hann geti þar
greint einhverja strauma eba
hneigb í íslenskum sagnabók-
menntum. Hann telur ab
helst megi greina samhljóm
hjá höfundum síbustu ára í
því aukna vægi sem stíllinn
hefur fengib í sagnabók-
menntum.
„Bókmenntafræöingar hafa
þann siö aö skoða söguna eftir
blómaskeiðum hugmynda-
strauma, sem eiga að hafa verið
ríkjandi á hverjum tíma. Þegar
kemur að samtímanum, verður
þessi nálgun miklu erfiðari
vegna þess að hinir ríkjandi
straumar bókmenntasögunnar
hafa í raun aldrei verið ríkjandi
þegar þeir komu fram. Þeir
voru alltaf nýjungar þeirra
framsæknustu. Síðastliöin tíu
ár má þó segja að skáld og
sagnameistarar hafi orðib með-
vitabri en áður um að beina
stílgaldri sínum ab því aö fanga
athygli vibtakandans, eins og
við sjáum bæði hjá Steinunni
og Vigdísi, sem ná óvenju
sterkum tökum á lesendum í
verkum sínum. Einfaldar pólit-
ískar nýraunsæissögur, sem
komu ábyrgb einstaklingsins
yfir á samfélagib, hafa vikið
fyrir fleiri og sterkari persónu-
lýsingum einstaklinga, til
dæmis hjá Einari Má sem skap-
aði óvenju djúpa og margþætta
persónu í verðlaunasögu sinni
um Engla alheimsins — sem
var ekki einu sinni tilnefnd til
hinna íslensku bókmennta-
verðlauna þegar hún kom út, ef
ég man rétt. Margir hafa veriö
að kortleggja íslenskt borgarlíf
eftir stríð, bæði með einföldum
frásögnum á ytra borði, sem
falla þó vel að heilsteyptum
hugmyndum um manninn og
upplifun hans á tilverunni,
eins og hjá Pétri Gunnarssyni,
og eins hefur Einar Kárason
seilst aftur til hugsjóna alda-
mótanna og sýnt hvernig þær
hafa siglt okkur í strand í sam-
tímanum. í verkum sínum hef-
ur Einar meðal annars endur-
vakið aldagamla aðferð íslend-
ingasagnanna, ab fella saman
sundurlausar munnmælasögur
í heilsteypt listaverk. Gyröir
hefur yddað stílhæfileikana í
könnun sinni á innri veruleika
mannsins og tíöarandinn lét
fanga sig með eftirminnilegum
revíuhætti í skáldsögu Hall-
gríms Helgasonar í fyrra. Þá
hafa verið gerðar tilraunir með
óhefðbundin söguefni, útópíur,
erótík og kynóra þar sem höf-
undar hafa farið um miklu víð-
ari tilfinninga- og líkamssvið
en rúmuðust áður í bókmennt-
unum, jafnvel svo að hinir
nafnlausu höfundar sagna í
Tígulgosanum fengju að vera
með á jólabókametsölulistum
núna. Það hafa líka komið
mjög ferskar formhugmyndir
frá myndlistarmönnum sem
hafa verið að skrifa skáldverk
ab undanförnu. Orðlistin hefur
því sannarlega endurnýjast og
fært út kvíarnar eftir mögu-
leikasprengingu módernist-
anna, sem gerðu nútímarithöf-
undum kleift að byggja nýjar
sögur eftir sínu höfbi og bjuggu
lesendur um leið undir hið
óvænta í hverju verki."
— Hvort em íslenskir höfundar
að sœkja meir í íslenska eða al-
þjóðlega hefð?
„Bókmenntir á íslandi hafa
aldrei verið jafn þrúgaðar af
sömu kröfu og aðrar listgreinar
um að skapa séríslenska hefb.
Þær eru skrifaðar fyrir fólk sem
getur valið íslenskt lesefni í
bókaskápnum hjá sér úr nærri
þúsund ára bókmenntasögu.
Samt hafa alltaf heyrst kröfur
um að rithöfundar, einkum
ljóðskáld, ættu að viðhalda
hinni séríslensku hefö. Þaö
verður þó aldrei gert með end-
urtekningu, heldur endurnýj-
un. Menn þurfa að halda áfram
að segja nýjar sögur og yrkja ný
kvæði með þeim aðferöum sem
duga til ab fanga athygli fólks,
um leið og menn brjóta ný
lönd í skáldskapnum. Við þessa
iðju er ekki hægt ab byggja ein-
göngu á íslenskum bókmennta-
arfi nema að því leyti að tungu-
tak og hugmyndaheimur fyrri
alda eru óvenju lifandi í hugs-
un okkar miðað við margar ná-
grannaþjóðir. Eins og önnur
menningarstarfsemi nærast
bókmenntirnar, sem hér eru
skrifaðar, á ferskum erlendum
straumum. Endurnýjunin verð-
ur til vegna samruna ólíkra
þátta — rétt eins og í lífinu
sjálfu. Þjóðleg hreinræktun fel-
ur hins vegar daubann í sér." ■