Tíminn - 22.12.1995, Blaðsíða 8

Hjálmar Árnason, alþingismaöur og fyrrum skólameistari:
Föstudagur’22. desember 1995
Gamli latínugráninn ræður ferð-
inni með skelfilegum afleiðingum
Framhaldsskólanám þykir
sjálfsagður hlutur hér á landi.
Engu að síður hverfa um 35
til 40% nemenda frá námi áð-
ur en framhaldsskólanum
lýkur. Þetta fólk heldur út í
lífib án naubsynlegrar undir-
búningsmenntunar og einnig
án nokkurra starfsréttinda.
Margt af því hefur fram til
þessa komist að á vinnumark-
abi, en þeim fjölgar sem ekk-
ert bíbur annab en atvinnu-
leysið eftir að hafa flosnað
upp úr skóla. Því vakna
spurningar um hvab valdi. Er
fólk svo lítið gefib fyrir nám
sem þessar tölur segja til um?
Telur þess ekki þörf varðandi
framtíbarstörf og lífshætti?
Eba hentar þab skólakerfi,
sem byggt hefur verib upp
hér á landi á undanförnum
árum, ef til vill ekki nema
hluta þeirrar æsku sem vex
upp á hverjum tíma. Hjálmar
Árnason, aíþingismabur og
fyrrum skólameistari Fjöl-
brautaskóla Suðurnesja, hefur
unnib ab framgangi mennta-
mála og í skólameistaratíb
sinni á Suburnesjum beitt sér
fyrir nýjungum í starfi fram-
haldsskóla, sem mibab hafa
ab því ab brjótast út úr því
kerfi sem skilur yfir þribjung
nemenda eftir á förnum vegi.
Hjálmar leit upp frá fjárlaga-
gerb og öbrum þingstörfum
eina morgunstund á dögun-
um og velti málefnum fram-
haldsskólanema fyrir sér.
í nýlega framkomnu frum-
varpi til laga um framhalds-
skóla er gert ráð fyrir aukinni
áherslu á starfsnám frá því sem
er í núgildandi framhaldsskóla-
lögum. Auk þess er komin fram
tillaga til þingsályktunar á Al-
þingi frá Hjálmari Árnasyni og
fleirum um opinberan stubning
við starfsþjálfun í fyrirtækjum.
Því má velta því fyrir sér hvort
fyrirtæki treysti sér ekki til ab
sinna þessum naubsynlega
þætti án fjárhagslegs atbeina
frá því opinbera, eba hvort
samstarf þess og skólakerfisins
sé algerlega vanþróab enn þann
dag í dag.
— Hefur sú breyting, sem orðið
hefur á framhaldsskólakerfinu að
undanfómu, ekki skilað þeim ár-
angri sem til var cetlast?
„Skólakerfið hefur verið ab
breytast hið ytra, en hib raun-
verulega innihald þess hefur
nánast ekkert breyst. Við skul-
um athuga hvaba leiðir standa
nemendum opnar ab loknum
grunnskóla. Ánnars vegar er
um ab ræða nám í almennum
menntaskóla eba framhalds-
skóla sem útskrifar stúdenta.
Flestir taka stefnuna á stúdents:
próíib, hvíta kollinn og véisl-
uní. Þannig hefur stúdents-
prófib ab nokkru leyti sambæri-
legt gildi og gagnfræbaprófið
hafbi fyrir um tveimur áratug-
um. Þab er ákveöin endastöb, í
því felst ákvebið takmark í líf-
inu án þess að þetta takmark
leiöi til neins nema opna fólki
dyrnar ab háskólanámi, ef hug-
ur þess stefnir á annað borð
þangað. Hinsvegar er ljóst að
innan við helmingur þeirra,
sem útskrifast með stúdents-
próf úr framhaldsskóla, heldur
áfram inn á brautir hins hefð-
bundna háskólanáms. Stærri
hlutinn leitar eftir starfsréttind-
um með öbrum hætti eða
hverfur til atvinnulífsins, þótt
stúdentsprófið sem slíkt gefi
ekki nein sérstök réttindi til
starfa."
Foreldrar og frétta-
menn eru oft upp-
tekin af stúdents-
prófinu
— Afhverju horfir fólk almennt
á stúdentsprófið sem áfanga eða
jafnvel endastöð náms?
„Fyrir því geta verið ýmsar
orsakir. Oft leggja foreldrar
mikla áherslu á að börn þeirra
taki stúdentspróf. Þar getur ver-
ið um gamla drauma ab ræða,
að þau sjálf hafi langað til þess
aö fara í gegnum menntaskóla
á sínum tíma, en ekki haft
tækifæri til þess af einhverjum
orsökum og leggi því áherslu á
að börnin þurfi ekki að lifa við
sömu aðstæður. Fjölmiðlar eiga
einnig mikinn þátt í þessu. Ljós
fréttamiðla beinist mjög ákveð-
ið að stúdentsprófinu og blöð
og ljósvakamiðlar tíunda gjarn-
an þegar einhver skóli útskrifar
stúdenta með tilheyrandi
myndum af snyrtilegum ung-
mennum með hvítar húfur.
Stúdentsprófið hefur þannig
náð að skapa sér ákveðinn sess í
þjóðfélaginu og umræðan við-
heldur honum. Þarna má einn-
ig kenna um skorti á öbrum
námsleiðum og ljóst er ab hið
hefðbundna námsform, sem
leiöir til stúdentsprófs, hentar
ekki öllum og það þarf ekkert
að segja til um námshæfni eða
getu fólks til ýmissa starfa. For-
eldrar og fréttamenn eru oft
upptekin af stúdentsprófinu."
Þjóbfélagsleg sóun
á mannlegum hæfi-
leikum
— Þú vilt halda því fram að
getuleysi þurfi ekki að vera um að
kenna, þótt fólk hverfi frá námi í
framhaldsskóla?
„Ég held því mjög ákveðið
fram. Oft hefur þab ekkert meb
getu að gera, þótt fólk hverfi frá
heföbundnu námi. Áhugasvið
manneskjunnar eru svo mörg.
Tökum „Hondugæjann" sem
dæmi. Kraftmikinn strák sem
þeysir um á hjólinu sínu og á
kvöldin tekur hann hjólið inn í
skúr, tekur það sundur, gerir,
við, setur saman aftur, breytir
og bætir. Þessi strákur hefur ef.
til vill éngan áhuga á algebrip’'
eða að beygja danskar sagnir,
én hann hefur ákvebna þekk-
ingu á því -sem hann er að fást
við. Þekkingu sem marga abra
skortir og. hafa ekki áhuga á að
afla sér. Þessi strákur og hans
líkár eiga oft erfitt með að
finna sér stað innan þess skóla-
kerfis sem er í bobi. Hann finn-
ur þar ekkert við sitt hæfi, ekk-
ert sem kemur áhugamálum
hans til góða. Þótt ég hafi tekiö
„Hondugæjann" sem dæmi, þá
er líkt um marga farið og hann,
að þeir finna sig ekki innan
hins hefðbundna skólakerfis
vegna þess að fjölbreytni skort-
ir. Skólakerfið og þá einkum
Hjálmar Árnason alþingismaður.
menntaskólinn með stúdents-
prófið í endann er sniðinn fyrir
hið hefðbundna bóknám. Þetta
tel ég vera þjóbfélagslega sóun
á mannlegum hæfileikum og
hverjum er um að kenna?
Framhaldsskólakerfi sem er sér-
sniðið fyrir stúdentspróf þar
sem gamli latínugráninn ræbur
ferðinni með skelfilegum af-
leiðingum."
Ibnnámsleiöin ekki
bein og greiö
— Þú nefndir einkum tvœr leið-
ir. Hver er hin leiðin til fram-
haldsnáms?
„Hin leiðin, sem stendur
ungmennum opin, er að gerast
„sveinn" í iðnnámi eftir núver-
andi námskerfi, sem krefst þess
að nemendur komist á samning
hjá viburkenndum meistara í
viðkomandi iðngrein. Því mið-
ur er þessi leið ekki bein og
greið, eins og hún var á upp-
gangsárum atvinnulífsins fyrir
pfn tveimur áratugum. Þótt
hemandi innritist í iðnskóla ög
hefji nárii í iðngrein þá er eng-
in trygging fyrir því að hann
komist á samning. Samdráttur
hefur orðið í ýmsum hefö-
bundnum iðngreinum og fyrir-
tæki takmarka oft þanri fjölda
sem þau taka í vinnu með þess-
um hætti. Því höfum við
nokkrir þingmenn lagt fram til-
lögu til þingsályktunar um op-
inberan stuðning við starfs-
nám. Með slíkum stubningi
væri einnig mögulegt að
tryggja meiri samvinnu á milli
skólakerfisins og atvinnulífsins,
sem ég tel vera lífsnauðsynlega
í þeirri stöðu sem þessi mál eru
Fólk veröur aö afla
sér umbeöinnar
starfsreynslu á
vinnustööum
— Iðnnám takmarkast cetíð við
ákveðnar atvinnugreinar, en hvað
með aðra þœtti atvinnulífsins?
Þar má nefna ýtnsar þjónustu-
greinar, sem em vaxandi þáttur í
atvinnustarfsemi. Hvernig hefur
skólakerfið brugðist við tilkomu
þeirra?
„Skólakerfið hefur alls ekki
brugðist við tilkomu þeirra og
þegar ég tala um starfsnám, þá
er ég að meina mun víðara svib
en hib hefðbundna ibnnám
gerir ráð fyrir. Ég vil benda á ab
þjónusta er mannfrekasta og
þar með fjölmennasta atvinnu-
greinin hér á landi í dag og
innan skólakerfisins er varla ab
finna neinar námsbrautir sem
beinlínis eru ætlaðar fólki sem
hyggur á þjónustustörf. Engu er
líkara en ab ætlast sé til að þessi
fjölbreyttu störf lærist algerlega
af Sjálfu sér. Þegar ég er að -tala
um starfsnám, þá á ég ekki síst
við.þéttá stóra og fjölbreytta
starfssvið. Ég get tekib dæmi.
Þegar auglýst er eftir starfsfólki
í ýmsum vaxandi þjónustu-
greinum, er þess gjarnan krafist
að fólk hafi reynslu og sé vant
þeim störfum sem í bobi eru.
En hvar getur fólk aflað sér
þeirrar þekkingar og reynslu
sem beðið er um? Ekki innan
skólakerfisins ab öðru leyti en
því sem hefðbundið nám í
stærðfræöi, sögu, landafræði og
tungumálum býður. Það verður
að komast einhverstaðar ab án
þess að hafa reynslu og afla
hennar síðan á vinnustaðnum.
Með starfsnámi, sem unnið
væri í tengslum við starfandi
fyrirtæki í viðkomandi atvinnu-
grein, væri unnt ab mennta
fólk og þjálfa til ýmissa sér-
hæfðra starfa. Þegar ég starfaði
sem skólameistari við Fjöl-
brautaskóla Suðurnesja, þá skil-
greindum vib með atvinnulíf-
inu ýmsar þjónustubrautir þar
sem við ætluðumst til að skól-
inn sinnti ákveðnum þáttum,
en atvinnulífið öðrum. Ein
hugmyndin var að nemendur á
verslunarsviði færu tiltekinn
tíma til starfa í verslunum og
þar sem hver væri með sína
vinnubók þar sem skráð væri
við hvað þeir störfuðu, hversu
lengi þeir ynnu á kassa, röbuðu
í hillur eba eitthvað annað.
Þegar þetta fólk kæmi síðan út
á vinnumarkaðinn, þá hefði
það þessa vinnubók sem sýndi
að það hafi tekið þátt í ákveðn-
um störfum og myndi því eiga
greiðari aðgang að þeim en aðr-
ir. Eftirmaður minn í starfi
skólameistara hefur haldib
áfram á þessan braut og er þessi
hugmynd vonandi að komast í
framkvæmd."
Þjóöfélagiö and-
stætt starfsnámi
— Er þjóðfélagið í sjálfu sér
andstcett starfsnámi og er það or-
sök þess hversu erfitt slíkt nám
hefur átt uppdráttar?
„Því miður gætir þess hugs-
unarháttar og þá er alveg litið
framhjá þeim fjölda nemenda
sem hverfa úr skólakerfinu án
þess ab ljúka námi. Það virðist
ekki skipta máli hvað um þá
verður. Hefðbundið bóknám
nýtur ákveðinnar virðingar á
meðal eldri kynslóðarinnar.
Þeirrar kynslóðar sem á afkom-
endur í framhaldsskólum, alveg
burtséb frá því hvað ungling-
unum sjálfum finnst og einnig
burtséð frá því hvaða kunnáttu
atvinnulífib þarfnast. Þetta er
ákveðinn vandi í okkar þjóbfé-
lagi. Við getum spurt okkur á
hverju japanska undrið hafi
byggst upp. Það byggðist fyrst
og fremst upp á virðingu fyrir
störfum og þeirri kunnáttu sem
þau kröfbust. Við getum einnig
litið okkur nær. Danski slátrar-
inn nýtur virðingar sem fag-
maður og þýski bruggmeistar-
inn einnig. Fleiri dæmi mætti
nefna, en erfiðlega gengur að
finna þau hér á landi. Á hinn
bóginn er auðvelt að benda á
gagnstæð dæmi hér og það
nærtækasta er -að fiskvinnsla
hefur lengi verib notuð sem
grýla á ungmenni. „Ef þú spjar-
ar þig ekki í skólanum, þá lend-
irðu bara í frystihúsinu og ækki.
viltu það," er setning sem ung-
lingar hafa verið brýndir með. í
þessu felst ekkert annaö en lít-
ilsvirbing fyrir bráönauðsynleg-
um störfum í undirstöðuat-
vinnuvegi okkar, en ekki sú
virðing sem til dæmis matvæla-
iðja í ýmsum öðrum löndum
nýtur. Meö þessu er ég þó ekki
að fullyrða að vib lítum niður á
atvinnulífið, en áherslurnar í
framhaldsskólakerfinu beinast
engu að síður að hinum bók-
lega þætti umfram þann sem að
starfinu lýtur."