Tíminn - 08.05.1996, Page 4
4
fMmf
Mibvikudagur 8. maí 1996
lÍMÉflf
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn oq auqlýsinqar: Brautarholti 1. 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mána&aráskrift 1700 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Skuldirnar og vorið
Samkvæmt frétt hér í Tímanum í gær bárust sýslu-
manninum í Reykjavík talsvert á 23ja þúsund fjár-
námsbeiðnir í fyrra. Þetta svarar til þess að fjárnáms
hafi verið óskað hjá þriðja hverjum borgarbúa sem
náð hefur tvítugsaldri. Fjárnámi lauk í tæplega helm-
ingi þessara tilfella, eða um 11.400, og af þeim var
eitt af hverjum fjórum árangurslaust.
Þessar tölur segja mikla sögu og engin ástæða er til
að ætla að tölur annars staðar að af landinu myndu
líta mikið öðruvísi út. Fjöldi fólks í fjárhagslegum
vandræðum, stórum og smáum, er gífurlegur, og
þegar svo er komið að vandræði þriðja hvers borgar-
búa eru slík að óskað hefur verið eftir fjárnámi, þarf
ekki frekar vitnanna við að eitthvað þarf að gera.
Ástæður fjárhagsvandræða eru misjafnar. Stund-
um er vissulega um eyðsluvandamál að ræða, en trú-
legra er þó að meirihluta fjárhagserfibleika fólks
megi rekja til þess tekjuvandamáls sem felst í lágum
launum og of lítilli vinnu.
Atvinnuleysi er nú á undanhaldi samfara bættum
efnahagshorfum, og kaupmáttur hefur verib ab auk-
ast hjá almennu launafólki, þó hægt gangi. Verka-
lýðshreyfingin er vígreif um þessar mundir og talar
mikið um réttindaskerðingar. Slíkt er hið besta mál,
enda hljóta menn að gera þá kröfu til verkalýðs-
hreyfingarinnar í heild og þó sérstaklega forustu
hennar, að hún standi vörð um hagsmuni launa-
manna og kjör þeirra. Á meðan sú hagsmunagæsla er
stunduð af einlægni er hún af hinu góða, en á sama
hátt spillir það einungis fyrir ef menn telja sig sjá
flokkspólitíska hagsmuni hafða að leiðarljósi. Á sviði
réttindamála hefur verkalýðshreyfingin náð fram
verulegum umbótum á fyrirhuguðu frumvarpi um
vinnudeilur og hefur haft þar erindi sem erfiði, en
tekib hefur verib tillit til helstu gagnrýnisatriða
hennar. Auk réttindamála bíður það verk verkalýðs-
hreyfingarinnar ab knýja á um hækkun launa í land-
inu og gera það með slíkum hætti að raunveruleg
kjarabót verði að. Af þeim yfirlýsingum, sem ein-
staka foringjar hafa verið að gefa upp á síökastið, er
fullljóst að launamálabaráttan er komin í þennan
farveg, þannig að áframhaldandi kaupmáttaraukn-
ing er í kortunum næstu misserin.
Þannig ætti vonandi að vera komin forsenda fyrir
því að fólk geti unnið sig út úr fjárhagsvandræðum
sínum — í það minnsta þeir sem rakið geta vanda
sinn til lítilla tekna og atvinnubrests. Enn er þó mik-
ill fjöldi, sem hefur verið kominn í það mikil vand-
ræði að almenn uppsveifla dugar ekki til. Þessi hóp-
ur er nokkuð stór og hluti hans hefur einmitt leitað
aðstoðar hjá Ráðgjafastofu um fjármál heimilanna,
sem sett var á fót að frumkvæði félagsmálaráðherra í
samstarfi við fjöldann allan af öðrum aðilum. Þar
koma um 10 manns á dag til að leita úrlausnar við að
greiða úr sínum málum, sem sýnir að þörfin var mik-
il fyrir þessa þjónustu. Þó vissulega sé ekki hægt að
rekja allan fjárhagsvanda til bágrar afkomu fólks, er
hins vegar ástæða til að ætla ab þörfin fyrir þessa
þjónustu fari brátt minnkandi eftir því sem efna-
hags-, launa- og atvinnuástandið batnar. Það er því
ástæða til að ætla ab eftir talsverðan fimbulvetur í
fjármálum heimilanna sé þar að koma vor, sem gæti
orðið álíka gott og alltjent ekki síðra en vorið sem nú
hefur heilsað óvenju snemma og leikur við lands-
menn. Það er ástæða til að líta bjartari augum fram á
við.
Af nágrannakrytum
Það fer ákaflega mikið í taugarnar á Garra þegar
hann verður var við það að einstaklingar sem
kjörnir hafa verið til trúnaðarstarfa ganga fram í
offorsi í einhverju máli þar sem þeirra persónu-
legu hagsmunir eiga í hlut. Þetta á við þegar
menn beita trúnaðarstöðu sinni sjálfum sér eða
sínum vildarmönnum til framdráttar og dylja þá
gjarnan framgönguna með rökum af einhverju
því tagi að viðkomandi mál sé bráðáríðandi fyrir
hinn eða þennan hópinn eða sjálfsagt réttlætis-
mál og svo framvegis. Það er ekki óalgengt að
heyra hina lægstlaunuðu notaða sem fallbyssu-
fóður landsherra hinna ýmsu hópa, svo sem laun-
þega, atvinnurekenda og kjósenda í slíkum tilvik-
um þar sem hagsmunir fjölskyldufyrirtækjanna
eiga í hlut. Oftar en ekki er dulbúningurinn af-
skaplega lélegur og tilvikin því illa dulin og áber-
andi og þar af leiðandi viðkomandi einstakling-
um til enn meiri hneisu en ella.
Hins vegar hafa þessi tilvik oftar
en ekki sínar broslegu hliðar og
ekki síst þegar vopnin snúast í
höndum þeirra sem hyggjast beita sínu nýfengna
valdi í persónulegum hagsmunamálum. í ljósi
þess sem hér á eftir kemur vill Garri taka það sér-
staklega fram að hann vill hreint ekki fara að
væna háttvirta alþingismenn um að kunna ekki
að gera greinarmun á embættisskyldum sínum og
persónulegum. Fátt er meira fjarri honum en það.
Misnotkun á húsnæbi
Upp kom bráðfyndið atvik á dögunum sem
tengist forsetakosningunum. Það tengdist auglýs-
ingu sem einn forsetaframbjóðandinn hafði
hengt upp á hús eitt í Reykjavík þar sem hann
hafði aðstöðu fyrir kosningaskrifstofu sína. Hóp-
ur þingmanna reis upp og mótmælti því að hús-
næði Alþingis væri misnotað með þessum hætti
en um var að ræða húsnæði þar sem ýmsir leigja
aðstöðu, m.a. eru þar skrifstofur nokkurra alþing-
ismanna. Garri verður að viðurkenna, að þó hon-
um væri það ljóst að alþingismenn hefðu skrif-
stofur sínar hér og þar um miðbæinn þá hafði
hann einhvern veginn aldrei sett neitt annað hús
í samband við Alþingi en Alþingishúsið sjálft,
enda fá önnur hús í miðbænum betur að því kom-
in. Líklega er því svipað farið um æði marga aðra
landsmenn.
En án þess að það kæmi fram var þarna að sjálf-
sögðu um að ræða hóp sem styður annan eða aðra
frambjóðendur til forsetaembættisins og þarna
var augljóslega um illa dulin afskipti af forseta-
kosningunum að ræða. Og Garri verður að segja
fyrir sig að honum fannst þessi afskipti raunar
fremur ósmekkleg og óþörf. Enda höfðu þau þann
árangur einan að auglýsa upp þann frambjóðanda
sem þingmannahópurinn vildi að fjarlægði aug-
lýsinguna.
Þarf ekki ab banna fleira?
Hins vegar, í ljósi þessara mótmæla, vill Garri
benda á að í þessari sömu húsa-
lengju eru starfræktir staðir sem
eiga líklega enn síður nokkuð
sameiginlegt með starfsemi hins
virðulega Alþingis, svo sem kaffihús og öldurhús.
Finnist mönnum það ekki nóg þá er þar að auki
ein af fáum áfengisverslunum landsmanna í
sömu húsalengju. Finnst mótmælahópnum ekki
ástæða til að banna slíka starfsemi í húsnæði Al-
þingis í framhaldi af því sem á undan er gengið?
Annars ættu þingmenn að fara gætilega í af-
stöðu sinni í forsetakosningunum vilji þeir koma
sínum kandídat áfram — sagan kennir okkur að
þjóðin fylgir ekki endilega pólitísku fordæmi á
þeim vettvangi. Auk þess eru auglýsingar fram-
bjóðendanna einmitt ágætlega til þess fallnar að
lífga upp á miðbæ höfuðborgarinnar á þessari
ágætu sumarbyrjun — verst að íbúar landsbyggð-
arinnar fá ekki að njóta litadýrðarinnar líka.
En svona til að fyrirbyggja allan misskilning og
Garri ítreki það sem hann hefur áður sagt: eftir að
Davíð komst að því að hann er ómissandi í for-
sætisráðuneytinu og konan fékk Garra ofan af því
að taka að sér Bessastaði þá hefur hann ákveðið að
berjast fyrir því að forsetaembættið verði lagt í
salt þar til annaðhvort hann, eba Davíð, eru til-
búnir að taka við því. Garri
GARRI
Tóbaksbrúkun
Á víbavangi
Greinarhöfundur byrjaði nokkuð snemma að reykja,
17 ára nánar til tekið. Af einhverjum ástæðum tók ég
þá ákvörðun eftir fjögur ár að hætta sígarettureyk-
ingum, gerast hófsemdarmaður og reykja vindla á
sunnudögum. Þessar vindlareyk-
ingar stóbu í um þaö bil áratug, og
er hér var komið sögu vom þeir
orðnir fleiri en einn og fleiri en
tveir alla daga vikunnar. Ég tók þá )
ákvörðun um að hætta reykingum
fyrir fullt og allt og er laus viðt (_
löngunina til þess að taka þær upp ‘ ij
aftur.
Þessi lífsreynsla mín rifjaðist
upp er ég var beðinn að taka að
mér fundarstjórn á fundi Tóbaks- jv
varnarráðs í Háskólabíói um síð-pv
ustu helgi. Á ráðstefnunni voru
flutt fróðleg erindi um reykingarn-
ar, fjárhagsmál þeim tengd og|
spurningar um hvort ætti ab
hegna reykingamönnum meö því
aö láta þá borga meira fyrir trygg-
ingar og heilbrigðisþjónustu sem
má rekja til reykinganna.
Þeir sem sýndu þann áhuga fyr-
ír málefninu að sitja ráðstefnuna í sólskininu um
helgina voru að uppistöðu til heilbrigðisstéttir, en
þær hafa sýnt tóbaksvörnum mjög mikinn áhuga,
enda hafa þær fyrir augunum afleiðingar af stórreyk-
ingum.
Einbýlishúsib sem hvarf
Pétur Blöndal er mestur stæröfræöingur okkar
þingmanna og er ótrúlega fimur að reikna út eyðsl-
una til langs tíma og setja hana í samhengi við dag-
legt líf. Pétur hélt erindi á ráðstefnunni um fjárhags-
legar afleibingar af því að reykja. Ég komst að þeirri
niðurstöbu við ab ab hlusta á mál hans að hafa tekið
skynsamlega ákvörðun í fjármálum þegar ég hætti.
Mér þótti þetta ánægjuefni því ég er ekki einn af
þeim sem tek viturlegar ákvarðanir í peningamálum
fyrir sjálfan mig daglega. Ef ég hefbi haldiö áfram að
reykja pakka á dag af sígarettum þegar ég var 21 árs
væri nú svo komið fyrir mér að ég væri búinn að
brenna heila blokkaríbúö. Ef konan mín hefði tekið
upp sömu háttsemi væri farið eitt einbýlishús. Allt
var þetta reyndar undir því komib að andvirði tób-
aksins væri lagt á vöxtu og dílað me& það eftir lög-
málum markaðarins. Það hef ég ekki gert og andvirð-
ið er farið í abra eyðslu og hvorki blokkaríbúö né ein-
býlishús í sjónmáli.
Hins vegar voru beinharðar tölur í erindi Péturs og
ekki ástæða til annars en taka út-
reikninga á borð vib þá sem hann
setti fram alvarlega. Það er alveg
ljóst aö nærtækustu kjarabætur
reykingamanna eru þær að hætta
að reykja, og það geta menn séð
meb því að athuga verð á tóbaki út
í búð.
Heilbrigðisþátturinn
Læknar og hjúkrunarfólk sem ég
tek fullt mark á staðhæfir að öllum
rannsóknum beri saman um að
reykingar séu einn helsti heilsufars-
jlegi áhættuþátturinn. Eitt trygg-
ingafélag hérlendis er farib að gera
| greinarmun á því í iðgjaldi líftrygg-
inga hvort viðkomandi reykir eða
ekki. Reyndar fjallabi ein spurning-
in á ráðstefnunni um það hvort
þab ætti að láta reykingamenn
borga sérstaklega fyrir heilbrigðisþjónustu sem rekja
mætti til reykinga. Niðurstaba Vilhjálms Árnasonar
heimspekings var sú að slíkt ætti ekki að gera og er
ég sammála því. í slíku eru þvílík álitamál a& það
væri ekki framkvæmanlegt.
Hins vegar ætti þaö að vera mikið umhugsunar-
efni ab sannaö er að reykingar eru stórskablegar
heilsu þeirra sem reykja og eru einnig hættulegar fyr-
ir þá sem ekki reykja, en anda að sér reykmettuðu
lofti af völdum hinna. Þess vegna er ástæða til þess
að herða reglur um tóbaksvarnir.
Minnkandi reykingar, en ...
Á ráöstefnunni kom fram aö reykingar hafa
minnkað verulega á síðasta áratug. Hins vegar er
stöbnun í þeirri þróun síðustu þrjú árin og reykingar
í yngri aldursflokkum hafa aukist á ný. Þetta er vond
þróun sem þarf að bregðast vib, með öllum þeim
rábum sem tiltæk eru. Framkvæmd nýrra laga um
tóbaksvarnir mundi koma þessum málum í sviðs-
ljósið og vekja þá umræðu sem nauðsynleg er. Þess-
vegna er nauðsyn að Alþingi afgreiði þá löggjöf.
Jón Kr.