Tíminn - 03.07.1996, Blaðsíða 8
Miðvikudagur 3. júlí 1996
Fyrir 80 árum voru þessir gróbursœiu ásar og hœbir sundursprengt flag, þakib líkum og pörtum og tœtlum af líkum.
Orrustan vi5 Somme
1. júlí 1916 varö einn mesti manndrápadag-
ur fyrri hluta 20. aldar, a.m.k. þangaö til í
síöari heimsstyrjöld
Um þessar mundir er þess
minnst í Vestur-Evrópu,
eða a.m.k. í Bretlandi, ab
80 ár eru li&in frá bardögum
þeim í heimsstyrjöldinni fyrri er
kenndir eru vib Somme, fljót
noröaustan til í Frakklandi. Sér-
stakur áhugi Breta á vibureign
þessari stafar líklega einkum af
því, ab þetta var langmannskæb-
asta orrusta sem þeir höfbu átt
fram ab því í stríbi þessu.
Enn eru á lífi fáeinir gamlir
menn sem voru þar meö, sumir
komnir yfir tírætt. Fréttamenn
hafa snúið sér til þeirra af tilefni
afmælisins og sumir þeirra heim-
sækja vígvöllinn sinn gamla af
sama tilefni.
Ibnvædd fjölda-
morb
Orrusta þessi, ef hægt er að
kalla þetta því nafni, var í raun
iðnvætt fjöldamorð þar sem
fjöldamorðingjarnir voru ekki síð-
ur hershöfðingjar þeir, sem sendu
herfylkingar fram til áhlaups, en
óvinirnir sem áhlaupunum vörð-
ust. Það á í stórum dráttum vib
um hernaðinn á vesturvígstöðv-
unum í fyrri heimsstyrjöld í heild
sinni. Hætt er við aö allur sá við-
bjóbur hafi skilið eftir sig
grimmd, er komið hafi fram í síð-
ari heimsstyrjöld, sem yfirleitt er
talin hafa verið öllu grimmari en
sú fyrri.
Löngu fyrir fyrri heimsstyrjöld
— þegar í bandaríska borgara-
stríðinu — hafði sýnt sig að varn-
arvopn voru orðin drjúgum skæð-
ari en sóknarvopn, en eigi að síð-
ur virðast evrópskir hershöfðingj-
ar yfirleitt ekki hafa áttað sig á
því, eða a.m.k. bar ekki mikið á
því að annað kæmi í ljós stríbsár-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞQRLEIFSSON
in 1914-18. 1914 voru svo ab
segja allir evrópskir herir þjálfaðir
til sóknar, og varla neins annars.
Það þýddi að herir sóttu fram og
voru stráfelldir, einkum með vél-
byssuskothríð. Eigi ab síður héldu
hershöfðingjarnir — eða flestir
þeirra, sérstaklega bandamanna
megin.— fast við sóknarkenning-
una, líklega helst af því að þeim
datt ekkert annað í hug. Á vestur-
vígstöövunum voru bandamenn
— Bretar, Frakkar, Belgar og loks
Bandaríkjamenn — yfirleitt miklu
libfleiri en Þjóðverjar og töldu sér
trú um að herjum þeirra síðar-
nefndu myndi blæða út, ef stöð-
ugt yrði sótt að þeim. í raun urðu
sóknir Þjóðverja þar þeim frekar
að falli en tjón sem þeir biöu í
vörn.
Fram til 1916 hafði stríðið á
vesturvígstöðvunum mest mætt á
Frökkum, hvað bandamönnum
viðvék, þar eð Bretar höfðu, ólíkt
flestum öðrum stríðsþjóbum, ekki
herskyldu í upphafi stríðs og því
tiltölulega fámennum landher á
að skipa framan af. Til ab fjölga í
honum reiddu breskir ráðamenn
sig fyrstu stríðsárin á víga- og
hugsjónaeldmóð þjóðar sinnar.
Hann brást ekki, og þrjár milljón-
ir manna buðu sig fram í herinn.
Unglingar, sem ekki höfðu náö
herskyldualdri, lugu til um aldur
til að missa ekki af hlutdeild í æv-
intýrum og frægbarverkum.
Svartasti dagur
breska hersins
Menn úr sjálfboðaliði þessu vom
í meirihluta í bandamannaher
þeim, sem sendur var fram við
Somme. Flestir þeirra höfðu aldrei
áður í bardaga komið. Þeir höfðu
verið þjálfaðir í hasti og að því skapi
takmarkað, helst í því að sækja fram
í skipulegum fylkingum og reiða sig
á byssustinginn sem aðalvopn.
Þjóðverjar höfðu víggirt þennan
kafla varnarlínu sinnar rammlega
og stóðu þar að auki betur að vígi,
þar eð óvinir þeirra áttu upp bratta
að sækja. Bretar hófu orrustuna
með gríðarlegri stórskotahríð, sem
stóð í fimm daga, í þeim tilgangi ab
sundra varnarlínu óvinarins. Það
var samkvæmt vana í stríði þessu,
en bar ekki í þetta sinn frekar en oft
áður tilætlaðan árangur. Þótt skot-
hríðin ylli miklu tjóni, brast varnar-
línan ekki og þar að auki varð skot-
hríðin Þjóðverjum viðvömn. Þeir
vissu nú á hverju var von og undir-
bjuggu sig sem best þeir kunnu.
Bretar fylgdu, eins og vaninn var,
stórskotahríðinni eftir með áhlaup-
um fótgönguliðs, sem hófust 1. júlí.
Það gekk hægt, m.a. vegna þess að
„einskismannslandið" milli víglín-
anna var allt í gígum eftir stórskota-
hríð Breta sjálfra. Þeirri hríð á fram-
línu Þjóðverja var hætt er breska
fótgönguliðið hóf áhlaup, svo að
það yrði ekki fyrir sprengikúlum
eigin liðsmanna. Það fékk jafnskjótt
í fangið þétta vélbyssuskothríð frá
þýsku varnarlínunni. Fyrsta röð
sóknarliðsins riðaði og féll, síðan sú
næsta o.s.frv. Þennan dag misstu
Norman Edwards, breskur 102
ára öldungur sem særbist vib
Somme. „Sunnudagsmorgun einn
heyrbi ég tenórrödd úr skóginum
[Þjóbverja megin]. Ég vissi ekki
hvort þab var sálmur eba
Deutschland uber Alles. En röddin
var falleg. Ég hugsabi sem svo, ab
kannski vœru Þjóbverjarnir ekki
svo slœmir eftir allt saman."
Bretar um 60.000 manns, þar af um
20.000 fallna, og var það mesta
tjón, sem nokkur her beið á einum
degi í því stríði. Dagar liðu áður en
hljóöin í þeim særðu, sem lágu
ósjálfbjarga á einskismannslandinu
og ekki var hægt að ná til, þögnuðu
að fullu. En Bretar héldu áhlaupun-
um áfram og tóku nokkra kafla af
skotgrafalínum Þjóbverja. Þjóðverj-
ar þeir, sem þar vom enn uppi-
standandi, gáfust upp, en vom eigi
að síður drepnir með byssustingj-
um. 1. júlí 1916 varð einn mesti
manndrápadagurinn á fyrri hluta
aldarinnar, a.m.k. fram að heims-
styrjöldinni síðari.
1.250.000 fallnir,
sær&ir, týndir
Þannig hélt það áfram fram til
13. nóvember, er hershöfðingjar
Vestur-Evrópuveldanna fyrirskip-
uðu að áhlaupum skyldi hætt, enda
vom þá haustrigningar byrjaðar og
höfðu breytt vígvellinum í for.
Að sögn breska sagnfræðingsins
A.J.P. Taylor varð manntjón Breta í
viöureign þessari um 420.000
manns, fallnir, særðir og týndir, og
Frakka næstum 200.000. Sami sagn-
fræðingur telur manntjón Þjóð-
verja í Somme- orrustu hafa verið
um 450.000 manns. Aðrir telja að
breska heimsveldið eitt — auk Breta
sjálfra börðust þar í her þess Ástralir
o.fl. — hafi misst þar um 600.000
manns og að manntjónið á bábar
hliðar í allri vibureigninni hafi ver-
ið um 1.250.000 manns. Vígstaðan
breyttist sáralítið.
Nýtt vopn, skriðdrekinn sem var
bresk uppfinning, kom í fýrsta sinn
fram á vígvöll við Somme. En þess-
um fyrstu skriðdrekum var miður
skynsamlega beitt og þeir breyttu
litlu um gang ormstunnar.
Somme-orrusta er sögð hafa út-
rýmt hugsjónaeldmóðnum úr
breska hernum. En hann barðist
áfram af seiglu, án tiltrúar í garð
hershöfðingjanna. Þannig varð það
um fleiri heri þessa stríðs, sem ekk-
ert Evrópuveldanna vildi, en gátu
þó ekki komið sér saman um að
hætta við, þegar ljóst var orðið að
það var eyðileggjandi fyrir þau öll.
Þab bar helst þann árangur að
ónýta möguleika vestanverðrar Evr-
ópu á því að halda forystunni í
heimsmálum. ■