Tíminn - 29.08.1992, Blaðsíða 15

Laugardagur 29. ágúst 1992
Tíminn 15
legu hátign mætti þóknast að veita
mér þá náð að koma mætti fyrir lög-
legan dóm hið gamla mál, sem lengi
hefur vofað yfir höfði mér. En al-
kunnugt er að ég er ákærður fyrir að
hafa myrt böðul, Sigurð Snorrason
að nafni.“
Áður en til kæmi að Ámi leitaði til
konungs fyrir Jón, hafði Sigurður
Björnsson lögmaður, með tilstyrk
Ulriks Gyldenlöve stiftamtmanns,
fengið konungsleyfi til þess að áfrýja
máli sínu til yfirréttarins. Jón Eyj-
ólfsson varalögmaður og Páll Beyer
landfógeti, sem höfðu forsæti í yfir-
rétti í umboði stiftamtmanns,
steftidu Áma og Páli Vídalín 6. ágúst
1709 til þess að mæta í yfirréttinum
1710 fyrir dóma sína gegn Sigurði
Björnssyni. Málflutningurinn fyrir
yfirréttinum fór fram í júlímánuði
1710. Af hálfu Sigurðar Bjömssonar
mætti Sigurður landsþingsskrifari,
sonur hans, en Páll Vídalín af hálfu
þeirra Árna. Rimman milli Sigurðar
og Páls var svo hörð að Oddi Sig-
urðssyni, sem enn var sækjandi, og
Páli Beyer blöskraði. Skriftiðu þeir
þeim bréf 18. júlí 1710, þar sem þeir
mæltust til við þá, að þeir viðhefðu
ekki framvegis önnur eins illyrði
hvor um annan, „men lader see at
De ere fomuftige og fomemme
FoIk“, sem konungur hefði trúað
fyrir virðulegu embætti. Sitji illa á
þeim „paa saadan gemen Vis hin
anden med saa grove Beskyldninger
for Retten overfuse".
Minnisgremar
Árna Magnús-
sonar
Ámi Magnússon hefur látið eftir
sig minnisgreinar um málflutning-
inn fyrir yfirréttinum og fleira, sem
þar fór fram. Gefa þær skýra en ljóta
mynd af ástandinu í réttarfarsmál-
um þeirrar aldar. Fara hér á eftir
nokkur atriði úr þessum minnis-
greinum. Til skýringar skal þess get-
ið að í yfirrétti áttu 24 menn sæti:
„Sigurður Sigurðsson talaði óvirð-
ingarorð mörg fyrir réttinum til
Páls lögmanns. Dómarar sjálfir
höfðu mesta hávaða, deildu á lög-
manninn in forma. Beyer brá hon-
um um smíði Þorláks í Dal (tekið í
mútu sem hann vildi skiljast láta).
Þvflíkur kliður var þar af öllum, að
ekki heyrðist manns mál og varð ei
neitt distincte talað. Heyrðist glöggt
heim að Þingvöllum.
Vigfús Pétursson sagði við Jón Am-
órsson og Vigfús Árnason sýslu-
mann, annan eða báða (þó heimug-
lega), að ef Sigurður Bjömsson
hefði verið tekinn fastur, skyldi
hann með afli hafa ráðist þar í, og að
vísu brotið eitthvert bein í Páli lög-
manni. Vigfús Pétursson stóð og
upp úr sæti sínu, þá larmen varð eft-
ir upplestur lögmanns Páls, búinn
til aðgerða. Beyer var, svo að kalla,
engan eftirmiðdag ódmkkinn. Einu
sinni svo, að hann gat varla upp
staðið."
Yfirréttur dæmdi í málinu 21. júlí
1710. Niðurstaðan varð sú að Sig-
urði Bjömssyni var dæmdur eiður
og vann hann þann eið 18. septem-
ber um haustið að Bessastöðum.
En Jón Hreggviðsson var hins veg-
ar dæmdur á Brimarhólm til þrælk-
unar. Dómsniðurstaðan hljóðar svo:
Hvað viðvíkur Jóni Hreggviðssyni,
sem sökin hefur í fyrstu af risið og
alþekktur er að langsamlegri, illri
og óráðvandlegri kynningu, þar
hann, skuldaður fyrir morð, hefur
ekki eftir lifað þeim tveimur kóng-
Iegrar majestatis vemdarbréfum og
passa hann frá militzíen hafði, svo
og ekki auglýst hæstaréttarstefn-
una, þar að auki löglega aðvaraður,
burt héðan af þinginu vikið, og vildi
ei eftir sinni forpliktan hér bíða til
síns máls að svara, þá sé nefndur Jón
Hreggviðsson rétt tækur í fangelsi
og vöktun sýslumannsins Sigurðar
Jónssonar, og sendist á þessu sumri
með héðan siglandi skipi, sem fyrst
ske kann, til Brimarhólms, en hans
búslóð dæmum vér hálfa undir
kónglega majestet."
Jón hafði komið á þingið, en horfið
heim aftur. En 18. júlí um kvöldið
sendu þeir Jón Eyjólfsson varalög-
maður og Páll Beyer Sigurð Jónsson
eftir honum upp á Akranes. Komu
þeir snemma morguns 21. júlí á
Þingvöll, en síðla dags var Jón
kvaddur fyrir yfirréttinn. Mætti
hann þar og sagði dómumnum „að
hann væri fákunnandi að forsvara
sig og beiddist því að sér væri tals-
maður settur". Þeirri bón hans var
ekki sinnt, enda þurfti nú að hafa
hraðan á, og var dómurinn kveðinn
upp þennan sama dag, eins og áður
segir.
Utanstefna
Sigurður Jónsson sýslumaður bað
þegar 24. júlí Jón Eyjólfsson vara-
lögmann, sem tekið hafði til sín
gerðabók yfirréttarins og skjöl máls-
ins, um dómsgerðir í málinu og lýsti
yfir af hálfu Jóns Hreggviðssonar að
hann mundi áfrýja dómi yfirréttar-
ins til hæstaréttar. Sama dag æskti
Páll Beyer landfógeti þess af Oddi
Sigurðssyni að hann sæi um að Jón
yrði tafarlaust fluttur á Brimarhólm
með Ólafsvíkurskipi sem lægi ferð-
búið. Jón var síðan handsamaður
29. júlí og fluttur vestur til Ólafsvík-
ur, en kaupmaður neitaði að taka
hann til flutnings, sökum þess að
dómsgerðir í máli hans fylgdu ekki.
Var hann síðan geymdur í haldi svo
mánuðum skipti, en hik kom á að
hann yrði sendur á Brimarhólm.
Hinn 20. október 1710 skrifaði Jón
frá Görðum á Akranesi, þar sem
hann var sennilega í haldi, til Jóns
Eyjólfssonar varalögmanns að Nesi á
Seltjarnamesi, og lýsti yfir að hann
áfrýjaði máli sínu til hæstaréttar og
væri Sigurður Jónsson viðskilinn
þessa appellation, en Árni Magnús-
son mundi aðstoða hann. Síðan
bætti hann við að það væri þeim
lagabrot, sem hér héldu honum í
fangelsi, þar til kóngur gæfi úrskurð
á því máli.
Ámi Magnússon hafði Iagt sig í
líma til þess að afstýra því að Jón
yrði sendur á Brimarhólm. Hvað eft-
ir annað skrifaði hann Sigurði Jóns-
syni sýslumanni og varaði hann við
að stuðla að því að Jón yrði sendur
utan. í bréfi dagsettu 10. október
kemst hann svo að orði: „og hyggið
að, hvað yður muni síðan til forsvars
verða, er þér hafið mannsins vegna
appellerað og síðan framseljið hann
til að setjast í eilíft fangelsi ..." Og
sfðan tekur hann fram að það mundi
ekki bæta málstað andstæðinga
Jóns, ef hann væri settur á Brimar-
hólm og gæti ekki varið mál sitt í
hæstarétti.
Áður hafði Ámi skrifað þeim Jóni
Eyjólfssyni og Páli Beyer við Arnar-
fjörð (dags. 3. sepL) og komist svo
að orði: „Vil svo ykkur hér með að-
varaða hafa, að þið hann [þ.e. Jón
Hreggviðsson] ekki með offljótri
ykkar dóms execution óforréttið á
móti lögum og fyrrtéðri hans appell-
ation, hvort heldur það kynni að
vera á hans persónu eða fémunum,
því maðurinn ætlar (sem þið vitið)
ykkar yfir sér gengnum dómi til
kóngsins hæstaréttar að halda."
Tókst Áma að afstýra því að Jón
væri sendur utan. Hinn 25. október
var hann kominn til fundar við
Áma, sem þá var staddur að
Hvammi í Hvammssveit. Degi síðar
skrifar hann Sigurði Jónssyni sýslu-
manni og er þá drjúgur yfir hvemig
málum er komið: ,J4ér þykir nú lík-
ast að ekki muni hann vetrarlangt á
Brimarhólmi gista. Annars heyrðist
mér hann uggandi, að hann mundi
verða í vinnumannaskálanum á
Bessastöðum." Síðan bætir Ámi við
að hann hafi sagt Jóni, að Sigurður
mundi ekki taka hann fastan til að
afhendast, en hitt þætti sér líklegra
að hann tæki Jón í gæslu á heimili
sitt Var Jón síðan að heimili sínu
þangað til hann fór utan, sennilega
árið 1712, því mál hans átti að dæm-
ast í hæstarétti 1713, en af því varð
raunar ekki. En meðan Jón var er-
lendis var hann á vegum Árna
Magnússonar og gaf Ámi honum
mat.
Sýknudómurinn
Dráttur sá, er varð á því að lokið
væri máli Jóns Hreggviðssonar, staf-
aði af því að Jón Eyjólfsson varalög-
maður dró ár frá ári að Iáta af hendi
dómsgerðir í málinu. Ámi skrifaði
honum og Páli Beyer landfógeta
hvert bréfið eftir annað um þetta og
hafði í hótunum við þá, að hann
mundi kæra þá á hærri stöðum ef
hann fengi ekki dómsgerðir í mál-
inu. En ekkert stoðaði. Loks sneri
hann sér til konungs. Með konungs-
bréfi 10. júní 1713 var lagt fyrir
Gyldenlöve stiftamtmann að útvega
dómsgerðir í máli Jóns Hreggviðs-
sonar, og voru tilnefndar þær réttar-
gerðir sem senda átti. Meðal þeirra
var dómur Sigurðar Bjömssonar
lögmanns og 12 manna í máli Jóns,
uppkveðinn 9. maf 1684 að Kjalar-
dal. Síðan fékk Jón gjafsóknarleyfi
fyrir hæstarétti og var það dagsett 2.
mars 1714.
í hæstarétti var loks kveðinn upp
dómur í máli Jóns 25. júlí 1715 og
vom þá 31 ár frá því að hann hafði
verið dæmdur til dauða. Var Jón nú
algerlega sýknaður af því að hafa
drepið Sigurð Snorrason böðul. Ári
síðar fór Jón heim til sín og kemur
ekki síðan við sögu.
Ámi Magnússon varð hinn glaðasti
yfir þeim lyktum sem urðu á máli
Jóns, enda hafði hann mikið á sig
lagt til þess að bjarga Jóni. Gekk
honum ekki fjárvon til eða frami. En
hann var sérstaklega réttsýnn maður
og eflaust hefur meðaumkun átt rík-
an þátt í því að hann tók að sér mál
Jóns. Ámi kemst svo að orði í bréfi til
Odds Sigurðssonar Iögmanns 24.
júlí 1708: „hvar fyrir nauðsynlegt og
kristilegt væri að hjálpa honum van-
vitmm einstæðingi hér til, svo hann
(ef saklaus er) ekki komist í ólukku.“
Þegar Jón Hreggviðsson sigldi heim
til Islands sumarið 1716, varð Áma
Magnússyni þessi staka á munni:
Líta munu upp í ár
íslands búar kcerir,
að Hreggviðs niður hærugrár
höfuð til landsins færir.
Páll Vídalín lögmaður, sem þá var
staddur í Kaupmannahöfh hjá Áma,
kom að og kvað:
Harm ferseinna hrætetrið hann
Kolur,
höfuðið fglgist enn nú jafnt sem
bolur.
Um illt varharm lengi yfirburða
þolur,
til íslands færa karlinn hægar
golur.
Hafa þeir báðir verið mjög ánægðir
með niðurstöðu hæstaréttardóms-
ins og er ekki laust við að í þeim
hlakki. Vom þetta eins konar sára-
bætur fyrir lyktir þær sem orðið
höfðu á dómi þeirra í máli Sigurðar
Björnssonar Iögmanns. Hafði hæsti-
réttur dæmt í því máli 1713 og sýkn-
að Sigurð algerlega, en dæmt Pál Ví-
dalín og Áma til þess að greiða 300
ríkisdali í málskostnað.
Sönnunargögn í þessu máli vom fá-
skrúðug-og Iíkur Iitlar, en á Jóni
Hreggviðssyni varð aldrei lát. Það
verður því ekkert um það fúllyrt
hvort Jón var sýkn eða sekur um
dauða böðulsins, en því verður ekki
neitað að þær sögur, sem af honum
fara við vín, benda eindregið til þess
að hann hafi verið sekur. En hvað
sem um það er, þá er þetta mál átak-
anlegt dæmi um ófremdarástand
aldarinnar í löggæslu og er hér sagt
frá því sem dæmi um aldarháttinn.
En almenningur dæmdi Jón sekan,
að því er ráða má. í Mælifellsannál,
sem skrifaður er samtímis atburð-
unum, er þannig sagt frá máli Jóns:
„Jón hét maður Hreggviðsson á
Akranesi, illur og ódæll, var að
mörgum stráksskap kenndur. Kom
svo að vetur þennan var Jón tekinn
og átti að færast á Heynessþing og
hýðast þar, skyldi böðullinn fylgja
honum þangað. Hann hét Sigurður
Snorrason. Voru þeir tveir á ferðinni.
Réðst Jón þá á böðulinn og með því
að Jón var rammur að afli kom hann
böðlinum undir og keyrði í pytt ofan
og kæfði síðan. Strax urðu menn
varir verks þessa. Var þá Jón gripinn
eftir skipan Heidemanns og jámaður
og fékk sinn dauðadóm. Litlu síðar
slapp Jón úr jámum frá fógetanum
og komst utan.“
Þessi (rásögn er síðan endursögð
nálega prðrétt í Árbókum Espólíns
og í öðmm annálum er Jóns getið
með viðlíka ummælum.
En Finnur Jónsson prófessor var á
annarri skoðun. í bók þeirri er hann
ritaði um ævi Áma Magnússonar,
kemst hann svo að orði: ... Jón
þessi, sem var fátækur bóndamaður,
var einu sinni ásamt öðmm manni,
sem var böðull, á leið, dmkknir báð-
ir; þeir sváfu báðir úti á víðavangi;
böðullinn dó um nóttina, auðvitað af
dmkk og kulda, og var svo Jón sak-
aður um að hafa drepið hann.“
LITAÐ
BÁRUSTÁL
* Á bónusverði
aðeins kr. 600
Þú sparar 30%
Upplýsingar og tilboð
i síma 91-26911
Fax 91-26904
Markaðsþjónustan
Skipholti 19, 3. hæð

ISLENSK HÖNNUN ÚR ÍSLENSKRIULL
HONNUNARSAMKEPPNI
ÍSTEX HF. efnir til samkeppni um hönnun á handprjónapeysum
úr íslenskum náttúrulitum (sauðalitum) eingöngu.
Megináhersla er lögð á hönnun úr hespu- og plötulopa, en einnig er
heimilt að nota aðrar bandtegundir, s.s. flos, einband eða tvíband.
Stefnt er að því að velja allt að 15 hugmyndir til útgáfu í handprjóna-
blaði.
Fyrir hverja hugmynd sem valin er verður greitt kr. 25.000,-
Fyrir útfærða hugmynd að peysu verður greitt kr. 10.000,- aukalega.
Þá verða veitt verðlaun fyrir 3 bestu hugmyndirnar
1. verölaun kr. 150.000,-
2. verólaun kr. lOO.OOO,-
3. verólaun kr. 50.000,-
Þátttakendur eru beðnir um að skila inn fullprjónuðum peysum til
ÍSTEX
í Mosfellsbæ fyrir 25. nóvember 1992.
Nafn og símanúmer skal fylgja í lokuöu umslagi, merktu með dulnefni.
Val og verðlaunaafhending er fyrirhuguð 4. desember 1992.
Peysum, sem ekki eru valdar, verður skiiað aftur til eigenda.
Nánari uppiýsingar ásamt litaspjöldum fást hjá ÍSTEX í Mosfellsbæ
kl. 9-16 allavirka daga.
PÓSTHÓLF 140 - 270 MOSFEKLLSBÆ - SÍMI 91-6663000 - MYNDSENDIR 91-667330