Réttur - 01.07.1984, Síða 49

deildir örskjótt milli austur- og vestur-
strandarinnar. Skuröurinn hafði einnig í
för með sér raunveruleg yfirráð Banda-
ríkjanna yfir verslunarmöguleikum ann-
arra landa jafnvel þó að þau lýstu því yfir
að afnot af honum væru öllum verslunar-
flotum frjáls.
Til að „tryggja“ þetta frelsi og vernda
skurðinn, komu Bandaríkin fyrir her-
sveitum við hann til langframa. Þar var
smám saman komið á fót stórum
menntunar- og þjálfunarstöðvum fyrir
hermenn afturhaldssamra ríkisstjórna,
sveitir gegn skæruliðum o.s.frv. Skurður-
inn varð líka tákn fyrir það stórveldi sem
nú hafði risið í þessum heimshluta.
Þessi valdaaðstaða skipti sköpum fyrir
öryggi bandarísku fyrirtækjanna. Alveg
eins og fyrirtæki og peningasamsteypur
höfðu áður lagt undir sig sykurframleiðsl-
una á karabísku eyjunum, fyrst og fremst
Kúbu, Puerto Rico og Dóminíkanska
lýðveldinu, lögðu þau nú undir sig höfuð-
afurðir Mið-Ameríku: kaffi og banana.
Dollarar kreistir úr kaffí
og banönum
Seinni hluta 19. aldar sölsuðu fáir stór-
jarðeigendur undir sig stóra hluta frjó-
sams ræktarlands í Salvador, Hondúras
og Nicaragúa. Land var tekið af indíán-
um, sem höfðu átt og ræktað það á sam-
vinnugrundvelli, og þeir voru neyddir til
að vinna á plantekrum við hin hörmuleg-
ustu kjör, sem líktust nánast þrældómi. í
þessum þrem löndum var landið í eigu
innlendra stórjarðeigenda en Bandaríkja-
menn áttu úrvinnsluiðnaðinn og höfðu
tögl og hagldir í versluninni.
í Guatemala urðu þýskir innflytjendur
áhrifaríkastir og árið 1914 áttu þeir næst-
um helminginn af kaffirækt Guatemala.
í Costa Rica voru stórjarðir — latifundíur
— ekki eins algengar, að hluta vegna
skorts á indíánum til þrælkunar og að
hluta vegna skorts á málmum, sem
snemma var byrjað að vinna í hinum
löndunum. í Costa Rica var sem sagt ekki
til sama hefðbundna landeigendayfirstétt
og hefur það haft í för með sér nokkuð
öðruvísi þróun á stjórnmálasviðinu á
seinni tímum.
United Fruit kemur til skjalanna
Kaffiræktin var sem sé að miklu leyti í
höndum innlendra plantekrueigenda en
bananaræktin var á hinn bóginn milliliða-
laust í höndum bandarísks auðmagns og
þá einkum eins auðhrings: United Fruit.
Sigurför United Fruits í Mið-Ameríku
hófst undir lok 19. aldar. Fyrirtækið
byggði og átti svo til allar járnbrautir í
Guatemala og Salvador (samtals hátt í
1500 km), aðaljárnbraútirnar í Costa
Rica og Hondúras og einu höfnina á aust-
urströnd Guatemala. Næsta skref var að
láta innlenda bananaræktendur skuld-
binda sig með samningum til að selja á
hinn trygga Bandaríkjamarkað United
Fruit. Smám saman klófesti fyrirtækið
svo yfirráðin og eignarhaldið á ekrunum
sjálfum. í Guatemala átti það hálfa mill-
jón hektara af frjósamasta landinu og í
Hondúras 400 þúsund hektara.
Sá óhemju gróði, sem fyrirtæki eins og
United Fruit, með allt að algjörri einokun
á bananarækt í mörgum löndum, og stóru
kaffiræktarfyrirtækin rökuðu saman,
stuðlaði á engan hátt að þróun þessara
vanþróuðu landa. Aðeins lítill hópur
spilltra pólitíkusa og annarra leppa mak-
aði krókinn á mútum. Járnbrautir fyrir-
tækisins tengdu einungis ekrur og hafnir,
aðra hluta landsins skorti svo til alveg
nútímasamgöngur.
161