Fréttablaðið - 05.03.2009, Blaðsíða 22

22 5. mars 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Fjármálakreppan úti í heimi heldur áfram að dýpka og
ógnar framleiðslu og atvinnu mik-
ils fjölda fólks. Þetta átti ekki og
á ekki að geta gerzt, því að rík-
isvaldið býr yfir stjórntækjum,
sem eiga að duga til að vinna bug
á djúpri kreppu eða kæfa hana í
fæðingu. Ósætti í röðum stjórn-
málamanna í Bandaríkjunum
og Evrópu hefur tafið og trufl-
að mótvægisaðgerðir, en Banda-
ríkjastjórn hefur nú ráðizt gegn
kreppunni með róttækum inn-
gripum af hálfu ríkisins, úr því að
einkageirinn liggur sem magn-
vana af völdum kreppunnar. Evr-
ópa, Japan og Kína hljóta að grípa
til svipaðra ráðstafana. Þetta er
enginn áfellisdómur yfir blönduð-
um markaðsbúskap. Almannavald-
ið þarf stundum að hlaupa í skarð-
ið fyrir einkaframtakið og öfugt.
Hvað getum við lært af
kreppunni? Hvað getum við gert
til að draga úr líkum þess, að
sagan endurtaki sig? Mig langar
að tilgreina tíu lærdóma.
1. Við þurfum lagavernd gegn
vafasömum lánveitingum, gegn
ránslánum, líkt og sjálfsagt
þykir að hafa lög gegn skottu-
lækningum. Vandinn er sá í
báðum dæmum, að læknar og
bankamenn vita jafnan meira
um flóknar aðgerðir og flókna
fjármálagerninga en grunlaus-
ir sjúklingar og lántakendur og
geta misnotað þessa slagsíðu.
Lög myndu vernda lítilmagn-
ann.
2. Matsfyrirtækjum á ekki að
haldast upp að þiggja greiðsl-
ur af bönkum, sem þau taka til
mats. Þennan augljósa hags-
munaárekstur þarf að girða
fyrir án frekari tafar.
3. Þörf er á skilvirkara opinberu
fjármálaeftirliti. Þingið í Wash-
ington ákvað 1999 að létta af
bandískum fjármálamarkaði
hömlum, sem lagðar voru á hann
1933; þetta var liður í uppreisn
repúblikana gegn arfleifð Roos-
evelts forseta. Nú sést, að slök-
unin var misráðin.
4. Embættismenn og stjórnmála-
menn þurfa að kunna að lesa
hættumerkin, þegar þau byrja
að hrannast upp. Tilfinnanlegt
var, að bankastjórn Seðlabanka
Íslands reyndist ekki vita, að
gjaldeyrisforði seðlabanka má
ekki síga niður fyrir erlendar
skammtímaskuldir bankanna.
Látum vera, að stjórnmálamenn
flaski á tæknilegum atriðum
eins og þessu, en hátt settum
embættismönnum á ekki að
leyfast það; þess vegna meðal
annars var bankastjórnin rekin.
5. Viðskiptabankar mega ekki
vaxa efnahagslífinu og ríkis-
valdinu yfir höfuð, því að þá
geta hvorki seðlabankinn né
ríkissjóður rækt hlutverk sitt
sem lánveitendur til þrauta-
vara, þegar bankarnir komast
í kröggur. Því þarf að vanda
vel til regluverks og eftirlits á
fjármálamarkaði og stuðla að
heilbrigðum vexti banka með
bindiskyldu, skattheimtu og
ströngum álagsprófum.
6. Viðskiptabönkum á ekki að líð-
ast að starfrækja í öðrum lönd-
um útibú, sem vaxa innláns-
tryggingum heima fyrir yfir
höfuð. Öðru máli gegnir um
dótturfyrirtæki, því að inn-
lán þar eru tryggð í útlöndum.
Rekstur Landsbanka Íslands á
útibúum erlendis og þær þungu
skuldbindingar, sem þessi rekst-
ur lagði skyndilega og óvænt á
íslenzka skattgreiðendur, kann
að varða við hegningarlög, en
249. grein þeirra hljóðar svo:
„Ef maður, sem fengið hefur
aðstöðu til þess að gera eitt-
hvað, sem annar maður verður
bundinn við, eða hefur fjárreið-
ur fyrir aðra á hendi, misnotar
þessa aðstöðu sína, þá varðar
það fangelsi allt að 2 árum, og
má þyngja refsinguna, ef mjög
miklar sakir eru, allt að 6 ára
fangelsi.“
7. Brýnt er að reisa trausta varn-
arveggi milli bankastarfsemi og
stjórnmála. Ríkisbankarekst-
ur á Íslandi frá fyrstu tíð vitnar
um þessa þörf. Þess vegna var
einkavæðing gömlu ríkisbank-
anna nauðsynleg. Spillt einka-
væðing er ekki áfellisdómur
yfir einkavæðingu, heldur yfir
spillingu.
8. Nauðsyn ber til að láta þá, sem
keyrðu bankana í kaf, sæta
ábyrgð að lögum. Að minnsta
kosti þarf að leiða sannleik-
ann í ljós. Heiður Íslands er í
húfi. Árangursrík endurreisn
efnahagslífsins og trausts milli
manna innan lands og út á við
kallar á undanbragðalaust upp-
gjör við fortíðina.
9. Rökin fyrir almennu aðhaldi í
fjármálum ríkisins þurfa í bili
að víkja fyrir brýnni þörf á
inngripum ríkisins, úr því að
einkaframtakið er lamað.
10. Við skulum ekki hrapa að
röngum ályktunum. Þótt bank-
ar þurfi nú ríkishjálp og hafi
sumir færzt í ríkiseigu um
skeið, eru bankastarfsemi og
stjórnmál enn sem fyrr gör-
ótt blanda. Reynslan ber vitni.
Einkabankar þurfa strangt
aðhald og eftirlit vegna kerfis-
lægrar tilhneigingar þeirra til
að vaxa of hratt og velta þung-
um byrðum á saklausa vegfar-
endur.
Tíu lærdómar
Í DAG | Hvað má læra af
kreppunni?
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Davíð Stefánsson skrifar um alþingis-
kosningar
Þótt Guðmundur Andri Thorsson gangi ansi langt í að verja gjörðir Ingibjarg-
ar Sólrúnar í pistli sínum í Fréttablað-
inu mánudaginn 2. mars sl. snertir hann
á mjög mikilvægri umræðu – æskilegu
kosningabandalagi Samfylkingar og VG.
Engum dylst að efnahagshrunið kom að okkur frá
hægri hliðinni og að rætur þess er ekki hægt að
rekja til vinstri stefnu í nokkrum einasta skiln-
ingi. Einmitt þess vegna er mjög áríðandi að
vinstri flokkarnir – VG og Samfylking – myndi
stjórn eftir kosningar. Þetta er sögulegt tækifæri
sem verður að grípa.
Einstaklingar úr öllum flokkum virðast sam-
mála því að Sjálfstæðisflokkurinn þurfi nauð-
synlega á fríi að halda og kominn sé tími á nýjar
áherslur í stjórn landsins. Margir gamlir kunn-
ingjar mínir, íhaldssamir og helbláir til margra
ára, taka líka undir þetta sjónarmið. Þeir líta
svo á að sitt lið þurfi að fara í æfingabúðir, læra
nýjar leikaðferðir og finna aftur kjarnann
sinn. Þann tón má líka greina í drögum að
skýrslu endurreisnarnefndar Sjálfstæðis-
flokksins.
Slíkri endurskoðun ber auðvitað að
fagna. Stjórnmálaflokkur byggir á sam-
spili margra ólíkra þátta. Því miður hefur
Sjálfstæðisflokkinn rekið af eigin leið síð-
ustu árin og í ofanálag hafa flokksmenn
hans blindast af leiðtogadýrkun og ofur-
trú á kapítalíska hugmyndafræði. Núna
súpum við öll biturt seyðið af því.
En nóg um hægrimennsku og afleiðingar henn-
ar: Við þurfum af öllu hjarta að snúa samfélag-
inu aftur í átt að vinstrinu − að jöfnuði og félags-
hyggju. Fyrir slíkum gildum munu aðeins tveir
flokkar berjast: VG og Samfylkingin. Megi þeir
sameinast í sterku og afgerandi kosningabandalagi
til að íslensku samfélagi gefist færi á að sleikja sín
djúpu sár og ná skjótum bata. Núna óska kjósendur
eftir skýrum línum í stjórnmálum. Stígum heilla-
skrefið og gerum opinbert kosningabandalag.
Höfundur er bókmenntafræðingur og býður sig
fram í forvali VG í Reykjavík.
Myndum kosningabandalag
DAVÍÐ STEFÁNSSON
tilboðinu lýkur
8. mars
Aðeins
5 DAGAR
til stefnu
Tryggðar
tilboð N1
-5kr. / -15%
Sæktu um núna
á n1.is
Í þágu lýðræðis
Bjarni Harðarson, bóksali og tals-
maður hins nýstofnaða L-lista, ritaði
grein í Morgunblaðið í gær þar sem
hann reifar þá skoðun sína að það
sé andstætt lýðræðinu að kjósa um
aðildarviðræður við ESB, hvað þá
um aðild. Rökin eru á þá leið að
allar slíkar kosningar myndu kalla á
nýjar kosningar þar til fengin væri
niðurstaða sem væri hinu
ólýðræðislega ESB að
skapi og myndi lykta
með afsali á sjálfsákvörð-
unarrétti þjóðarinnar.
Þetta er auðvitað hárrétt
ábending hjá Bjarna. Að
gefa almenningi kost á
að ganga til atkvæða
um framtíðarskipan
mála hér á landi
er augljóslega á skjön við lýðræðið.
Í framhaldinu liggur því beint við að
svipta þá kjörgengi sem aðhyllast
ESB-aðild og lýsa þau framboð sem
stefna á aðildarviðræður ólögleg. Í
þágu lýðræðisins, sko.
Í nafni lýðræðis
Í viðleitni sinni til að efla lýðræðið og
sporna við flokksræði hefur L-listinn
þann háttinn á að efsti maður listans
í hverju kjördæmi ræður hverjir verða
með honum á framboðslista. „Er
það lýðræði að einn ráði?“ spurði
fréttamaður í hádegisfréttum RÚV í
gær. „Lýðræðið getur aldrei komið að
uppstillingu listanna,“ svaraði
Bjarni Harðarson, talsmað-
ur L-listans – en L-ið kvað
standa fyrir lýðræði.
Samhljóða
Samtök iðnaðarins hafa sent frá
sér ritling í tilefni af Iðnþingi 2009.
Þar má meðal annars finna grein
eftir Ólaf Ísleifsson hagfræðing um
endurreisn efnahagslífsins. Ólafur
tæpir meðal annars á peningamál-
um í grein sinni og segir evruna
blasa við sem framtíðargjaldmiðil
Íslands. Athygli vekur hins vegar að
kafli Ólafs um evruna er svo gott
sem samhljóða ályktun
endurreisnarnefndar
Sjálfstæðisflokksins
um peninga- og
gjaldmiðilsmál. Enda
mun sami höfundur
hafa verið að verki.
bergsteinn@
frettabladid.is S
tuttu fyrir kosningar þarf að fara varlega í að breyta
kosningalögum. Sérstaklega þegar kosningaundirbún-
ingur er í raun hafinn. Mun eðlilegra og lýðræðislegra
væri að slíkum lögum væri breytt, að undangenginni
mikilli undirbúningsvinnu, í upphafi kjörtímabils, áður
en þeir sem sitja á þingi og bera fram lagafrumvarpið verða hel-
sjúkir af kosningaskjálfta.
Það er þó ekki hægt að segja að þær breytingar sem voru til
umræðu á Alþingi í gær, að framboðum gefist kostur á að velja
á milli þess að bjóða fram óraðaðan eða raðaðan lista, sé róttæk
breyting í eðli sínu eða að slík kosningalög muni leiða til mikilla
umbreytinga á umhverfi íslenskra stjórnmála. Alþingiskosning-
arnar komandi munu nú, sem endranær, byggjast á framboð-
um flokka eða kosningabandalaga, líkt og kosningakerfið með
úthlutun jöfnunarmanna gerir ráð fyrir. Persónukjörið verður því
ekki algjört, líkt og er til dæmis í mun meira mæli á Írlandi, en
möguleikar kjósenda til að hafa áhrif á mannaval gætu í sumum
tilfellum aukist. Líklegt er þó að slík áhrif hafi frekar áhrif í
þeim kosningum sem síðar koma, þar sem flestir flokkarnir hafa
þegar ákveðið að bjóða fram raðaða lista, með því að halda próf-
kjör þessa dagana.
Aukið persónukjör þarf ekki heldur að hafa mikil áhrif á nýju
framboðin sem nú hafa tilkynnt um framboð, þar sem þeir sem
munu í raun leiða lista hvers kjördæmis, eða vera talsmenn kjör-
dæmisins, eiga meiri möguleika á að verða kjörnir til þings en
aðrir þeir sem á listunum verða. Talsmennirnir munu fá meiri
kynningu en aðrir á listanum, í gegnum fjölmiðlaumfjöllun, og
munu því eiga meiri möguleika. Þá gerir frumvarp það sem rætt
var um á þingi í gær einnig ráð fyrir að hægt verði að raða ein-
ungis hluta þeirra sem eru á listanum eða engum og taka því ekki
afstöðu til allra eða nokkurs frambjóðenda.
Óhægt er að segja til um hvert fylgi L-listans eða Borgara-
hreyfingarinnar verður í komandi kosningum, þar sem þessi
framboð hafa ekki enn mælst í skoðanakönnunum. Hægt er þó
nú að taka tillit til þess að í nýbirtum skoðanakönnunum voru
um tvö prósent sem sögðust myndu kjósa annað framboð en þá
sem nú sitja á þingi. Um tíu prósent til viðbótar voru óákveðnir.
Miðað við hversu fylgið hefur verið mikið á hreyfingu síðan í
október er ekki ólíklegt að staðan breytist, en hún gefur ekki til-
efni til mikillar bjartsýni um að nýju framboðin nái inn mörgum
þingmönnum í hverju kjördæmi. Því eru stjórnmálahreyfingar
í raun að velja sér framboðsefnið með því að velja sér talsmann
í kjördæmi.
Breytingar á kosningalögunum nú verða því líklega breyting-
anna vegna, til að róa andóf og mótmæli almennings sem krefst
breytinga, en munu varla hafa nokkur áhrif á raunverulegt val
kjósenda á þingmönnum komandi þings.
Breytingar á kosningalögum:
Munu ekki hafa
raunveruleg áhrif
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR